Odpowiednie postępowanie dietetyczne i właściwe odżywianie odgrywają fundamentalną rolę na wszystkich etapach choroby nowotworowej – od okresu aktywnego leczenia (operacji chirurgicznej, chemioterapii, radioterapii), poprzez okres rekonwalescencji po zakończonym leczeniu, profilaktyki wtórnej oraz na etapie paliatywnym choroby. Odpowiednie żywienie i dieta w trakcie radioterapii oraz chemioterapii pozwalają ograniczyć przykre skutki uboczne leczenia oraz poprawiają komfort życia.

Żywienie w trakcie leczenia choroby nowotworowej

Wsparcie żywieniowe pacjentów w trakcie leczenia polega na dostarczaniu pacjentowi odpowiedniej podaży związków odżywczych celem pokrycia bieżących potrzeb jego organizmu. Istotną rolę odgrywa próba dostosowania konsystencji i tekstury diety, a także objętości i czasu podawania posiłków od objawów danej choroby nowotworowej  i skutków ubocznych leczenia występujących u danego chorego: wymiotów, biegunki, zaparcia, zmian w odczuwaniu smaków czy jadłowstrętu.

Optymalna dieta dla danego pacjenta onkologicznego uzależniona jest od lokalizacji guza nowotworowego i narządu w którym toczy się proces nowotworowy oraz od stopnia zaawansowania samej choroby. Wskazówki i zalecenia żywieniowe powinny uwzględniać również rodzaj zastosowanego leczenia. Zalecana dieta podczas radioterapii może różnić się od tej, którą stosuje się np. podczas chemioterapii.

Ze względu na przewlekły charakter choroby onkologicznej głównym celem optymalnej diety w chorobie nowotworowej jest:

  • uzyskanie i utrzymanie optymalnej masy ciała pacjenta,
  • zapobieganie lub korygowanie niedoborów składników odżywczych,
  • zapobieganie powstaniu niedożywienia chorego,
  • poprawa tolerancji stosowanego leczenia raka,
  • minimalizacja skutków ubocznych terapii onkologicznej
  • stymulacja układu odpornościowego chorego.

ZOBACZ WIĘCEJ: DIETA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ

Dieta podczas radioterapii i chemioterapii

Podstawową dietą stosowaną podczas leczenia choroby nowotworowej jest dieta lekkostrawna, jednak decydującą rolę w wyborze właściwej terapii żywieniowej odgrywa stan pacjenta. W przypadku gdy jest on ciężki (pacjent ma trudności z samodzielnym odżywianiem lub skutki uboczne leczenia są nasilone) konieczna może okazać się zmiana składu diety (eliminacja produktów wzmagających dolegliwości) oraz konsystencji diety (płynna, płynna wzmocniona, papkowata).

Wprowadzenie odpowiedniej diety oraz zmianę nawyków żywieniowych zaleca się również podczas radioterapii oraz chemioterapii. Pomaga to choremu ograniczyć negatywne skutków uboczne terapii i poprawić komfort życia. Szczegółowe zalecenia dotyczące diety w trakcie radioterapii i chemioterapii znajdą Państwo poniżej.

Warto pamiętać, że właściwe odżywianie w sposób pozytywny wpływa na lepsze rokowania.

Dieta w chorobie nowotworowej oraz podczas leczenia onkologicznego powinna dostarczać odpowiedniej ilości energii, pełnowartościowego białka, węglowodanów, wysokiej jakości tłuszczów, witamin i składników mineralnych oraz zapewniać odpowiednią podaż płynów.

Ze względu na wzmożoną pracę układu immunologicznego oraz intensywny proces odbudowy zniszczonych tkanek ważną rolę odgrywa zwiększona podaż pełnowartościowego białka. Odpowiednia ilość i rodzaj węglowodanów w diecie chorego na raka pozwoli zapewnić prawidłowy metabolizm białek, dzięki czemu będzie ono zużywane przez organizm w celach budulcowych.

Dietę w chorobie nowotworowej warto wzbogacić o wielonasyceniowe kwasy tłuszczowe z rodziny n-3, które pozytywnie wpływają na zmniejszenie stanu zapalnego i spowalniają proces nowotworowy.

Dostarczanie do organizmu pacjenta wraz z pożywieniem odpowiedniej ilości antyoksydantów wpływa pozytywnie blokowanie wolnych rodników i neutralizowanie ich szkodliwego oddziałania. Szczególe znaczenie w tym kontekście odgrywają: witamina C, E, beta-karoten, cynk, selen, miedź, magnez, mangan, koenzym Q10, polifenole i fitosterole.

Dieta podczas radioterapii

Powikłaniami leczenia onkologicznego mogą być przykre dolegliwości, które zaburzają u pacjenta jego apetyt, smak i przyjmowanie pokarmów. Do często występujących skutków ubocznych radioterapii należą: nudności, wymioty, biegunki, zaparcia, zapalenie błony śluzowej przewodu pokarmowego, suchość w jamie ustnej, zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu, zmiana masy ciała, jadłowstręt.

Nawet jeśli dolegliwości te mają charakter przejściowy, mogą być mocno uciążliwe dla chorego i wpływać negatywnie na jego samopoczucie. W zależności od rodzaju i nasilenia objawy te mogą wymuszać u chorego czasową lub trwałą rezygnację ze spożywania niektórych produktów lub potraw.

Radioterapia to naświetlanie promieniowaniem jonizującym tkanek nowotworowych, które ulegają zniszczeniu. W czasie radioterapii uszkodzeniu mogą ulec również zdrowe tkanki znajdujące się w zasięgu promieniowania. Skutki oboczne radioterapii przyczyniają się do problemów z żywieniem. Szacuje się, ż u około 90% chorych z nowotworem regionu głowy i szyi oraz jamy brzusznej występuje utrata masy ciała.

Czasem napromieniowanie okolic szyi i jamy ustnej uszkadza zakończenia nerwowe, które są odpowiedzialna za dostarczanie do mózgu informacji o smaku i zapachu. Uszkodzeniu ulegają również nerwy węchowe, a smak i zapach potraw może być całkowicie nierozpoznawalny.

Zapalenie błony śluzowej jamy ustnej, dziąseł i przełyku utrudnia, a czasem uniemożliwia pacjentom spożywanie pokarmów i przełykanie.

Niepożądanym efektem radioterapii może być także uszkodzenie komórek wyściełających jelita, co manifestuje się objawami ostrego zapalenia jelit, bólem brzucha i biegunką.

Dieta podczas radioterapii powinna być dostosowana do indywidualnych wymagań chorego i powinna uwzględniać indywidualną tolerancję potraw. Zaleca się, aby posiłki podczas radioterapii były lekkostrawne (np. gotowane na parze, w wodzie) oraz zawierały większe ilości pełnowartościowego białka, którego źródłem są chude ryby, chude mięso, jajka lub fermentowane produkty mleczne (jeśli są tolerowane).

Posiłki w trakcie radioterapii powinny być małe objętościowo, ale spożywane częściej. W diecie pacjenta w trakcie radioterapii nie powinno zabraknąć owoców i warzyw (mogą być w formie gotowanej lub przecierów)

ZOBACZ: PIELĘGNACJA SKÓRY PO RADIOTERAPII

dieta podczas radioterapii

Dieta podczas chemioterapii

Chemioterapia polega na podawaniu leków, których zadaniem jest zniszczenie lub zahamowanie namnażania komórek nowotworowych. Leki cytostatyczne niszczą zarówno chore, jak i zdrowe komórki organizmu.

Podanie chemioterapii może wiązać się z uszkodzeniem błon śluzówkowych przewodu pokarmowego (jama ustna, przełyk, żołądek, jelita) co objawia się zapaleniem wymienionych obszarów. W takim wypadku pacjent ma trudności w przyjmowaniu pokarmów, a czasem jest to całkowicie niemożliwe. Na skutek działań niepożądanych chemioterapii może dojść do zaburzenia wchłaniania składników odżywczych, co może prowadzić do osłabienia i niedożywienia. Chemioterapeutyki mogą też zaburzać odżywienie poprzez działania drażniąca na struktury układu nerwowego, odpowiedzialne za wyzwalanie odruchu wymiotnego i nudności. Dieta w trakcie chemioterapii powinna uwzględniać wymienione wyżej mechanizmy i działania uboczne leczenia.

Aby lepiej znosić problemy związane z utrudnionym żywieniem podczas chemioterapii warto zaplanować sposób odżywiania tak, aby był odpowiedni przy występowaniu konkretnych dolegliwości. Warto też pamiętać, że obecne są leki, które przynoszą ulgę i np. łagodzą nudności po chemioterapii.

Żywienie podczas chemioterapii i radioterapii – wskazówki

Utrata apetytu

  • spróbuj przygotowywać i spożywać małe porcje. Dostarczaj pożywienie co 2-3 godziny, także nocą, kiedy wystąpi uczucie głodu;
  • uwzględniaj upodobania smakowe. Próg smakowy na gorzki smak jest zazwyczaj obniżony, natomiast na słodki smak podwyższony. Mogą występować po sobie chęci na słodkie, gorzkie, kwaśne i słodkie jedzenie;
  • unikaj silnych zapachów jedzenia (dobrze wietrz pomieszczenia, przykrywki na potrawy zdejmuj na krótko przed podaniem);
  • posiłki staraj się przygotowywać apetycznie, gotuj z małą ilością przypraw, doprawiaj według upodobań pacjenta;

Dolegliwości przy połykaniu

  • wybieraj posiłki zawiesiste albo w postaci puree;
  • unikaj ostro doprawionych, zbyt słonych lub zbyt kwaśnych produktów spożywczych i owoców z dużą zawartością kwasów owocowych: porzeczek, grejpfrutów, soków owocowych;
  • spróbuj stosować gotowych posiłków dla niemowląt ( są ubogie w sól i kwasy);
  • napływ śliny można pobudzić dzięki częstemu piciu małych ilości płynów, żuciu gumy czy ssaniu bezcukrowych cukierków cytrynowych;
  • unikaj posiłków zbyt zimnych lub zbyt gorących;
  • pij herbatę albo niegazowaną wodę, unikaj napojów gazowanych;
  • unikaj świeżego mleka, w przeciwieństwie do niego wybieraj produkty na bazie kwaśnego mleka, kefir i napoje sojowe;

Wymioty, odruch wymiotny, mdłości 

  • spożywaj lekkie pożywienie podzielone na wiele małych posiłków;
  • jedz i pij powoli;
  • unikaj potraw bardzo słodkich, tłustych, wzdymających albo mocno pachnących;
  • unikaj zagęszczonych zup czy sosów;
  • wybieraj chłodne, lekko przyprawione potrawy;
  • suszone produkty spożywcze zawierają skrobię (krakersy, suchary, tosty), która zapobiega wymiotom;
  • korzystne są zimne napoje, oraz ssanie kostek lodu;

Biegunka, wzdęcie, uczucie pełności

  • przy silnych biegunkach należy spożywać jedzenie lekkie, nietłuste i ubogie w substancje balastowe (unikaj błonnika);
  • wybieraj herbatę z kopru włoskiego, czarną lub zieloną, kleik owsiany, zupę na bazie kleiku ryżowego, produkty z białej mąki, tarte jabłka (bez skórki), banany;
  • przy nietolerancji laktozy, która często towarzyszy terapii unikaj wszystkich potraw, które ją zawierają;
  • zrezygnuj z soków, kawy, napojów gazowanych, surówek, świeżych owoców, produktów pełnoziarnistych, orzechów, mleka, tłustych i smażonych potraw.

Koncentraty odżywcze dla pacjentów

Nowoczesne koncentraty odżywcze dla pacjentów onkologicznych to wysokowartościowe produkty, które rzeczywiście zasługują na swoją nazwę. Zawierają one w dużym stężeniu wszystkie potrzebne makrosubstancje odżywcze (węglowodany, białko, tłuszcz) oraz cenne mikrosubstancje (witaminy, pierwiastki śladowe i substancje mineralne).

Z tego względu koncentraty odżywcze stanowią dobrą alternatywę i istotne wsparcie w żywieniu pacjentów onkologicznych. Są szczególnie przydatne w okresach utraty apetytu, trudności w jedzeniu, podczas leczenia (zabiegów) czy w przypadku wyniszczenia pacjenta.

Koncentraty mają różny skład, który uwzględnia indywidualne potrzeby danego chorego (np. zwiększone zapotrzebowanie na białko czy energię) oraz różne smaki.


Szacuje się, że przyczyną powstawania blisko 30% nowotworów jest niewłaściwa dieta. Choć do tej pory nie udało się opracować konkretnych zaleceń żywieniowych, które miałyby właściwości lecznicze, to dysponujemy rzetelną wiedzą na temat możliwości obniżania ryzyka zachorowania na wiele podtypów raka. Optymalna dieta przeciwnowotworowa opiera się na wzajemnym współdziałaniu i synergii różnych cennych związków i substancji odżywczych, które wpływają na zahamowanie procesu nowotworzenia. Odpowiednio skomponowana dieta odgrywa również ważną w przypadku, kiedy doszło do wykrycia już istniejącej choroby. Może ona spowalniać postęp choroby, łagodzić jej przebieg, skutki uboczne leczenia onkologicznego, przeciwdziałać niedożywieniu oraz wzmacniać organizm pacjenta w trakcie terapii.

Zachęcamy Państwa do zapoznania się z naszym ŻYWIENIOWYM ONKOALFABETEM, który został opracowany dla portalu Zwrotnik Raka przez dietetyk Małgorzatę Solecką – specjalistę do spraw żywienia i edukacji pacjentów onkologicznych.

Żywieniowy Onkoalfabet powstał pod patronatem firmy Nestle Heath Science.