Ciało człowieka to skomplikowany mechanizm. Wewnętrzna logika organizmu wymaga, aby w każdym jego miejscu w odpowiednim czasie znajdowało się dokładnie tyle komórek, jak to wynika z budowy anatomicznej człowieka. Liczba komórek jest określana przez dwa procesy – ich powstawanie i umieranie. Działanie organizmu jest więc związane z nieustannym odnawianiem się komórek i tkanek. Jedne komórki obumierają, a inne powstają z komórek macierzystych. Ponieważ na każdym z tych etapów istnieją niezliczone możliwości popełnienia błędu w trakcie powstawania komórek, prawidłowość tych procesów jest dokładnie kontrolowana przez organizm.

Co to są komórki nowotworowe?

W normalnych warunkach, komórka, w której nastąpił błąd – zostaje wychwycona i poddana apoptozie czyli programowanej śmierci. Cały proces tworzenia zostaje ponowiony, a chora komórka zostaje zastąpiona zdrową. Jeśli jednak z pewnych powodów tak się nie stanie, istnieje niebezpieczeństwo, że chore komórki nowotworowe zaczną się namnażać. W ten sposób rozpocznie się proces nowotworzenia czyli rozwoju nowotworu.

Podłożem rozwoju nowotworów są zaburzenia genetyczne, które mogą pojawić się w różnych okresach rozwoju i życia człowieka. Nowotwór powstaje w wyniku mutacji, czyli zmian i zaburzeń w materiale genetycznym. Wyróżnia się mutacje genowe, chromosomowe i genomowe. Pod wpływem obecnych w środowisku różnego rodzaju czynników uszkadzających nasze DNA w organizmie uaktywniają się systemy naprawcze. Ich celem jest niedopuszczenie do uszkodzenia i utrzymanie naszego materiału genetycznego w prawidłowej formie. W prawidłowej komórce jest 7 systemów naprawczych i około 15 systemów ratunkowych. Geny kodujące elementy tych systemów noszą nazwę genów stabilizujących.

 

Komórki nowotworowe

Rak to choroba, która potrafi skutecznie zahamować wspomniany fundamentalny proces odnowy i stabilizacji organizmu. Komórki nowotworowe konkurują ze zdrowymi tkankami, zatruwają je, uniemożliwiają im odnawianie i zaburzają ich życie. Z czasem zdrowe tkanki są one coraz bardziej słabe, degenerują się i obumierają. Powstaje pustka, którą wypełniają śmiercionośne komórki nowotworowe. Nowotwory należy rozpatrywać jako chorobę polegającą na pojawieniu się w organizmie pierwszej komórki, która zaprzestaje reagować na wysyłane przez organizm sygnały dotyczące ograniczenia jej dalszego życia oraz która wytwarza co raz więcej komórek potomnych podobnie lub coraz bardziej opornych na sygnały obronne organizmu.

To właśnie sprawność wewnątrzkomórkowych mechanizmów ochronnych może zapobiec w zdecydowanej większości przypadków rozpoczęciu procesu prowadzącego do rozwoju nowotworu. Mechanizmy te obejmują m.in. procesy naprawcze DNA i programowaną śmierć komórki czyli apoptozę. Dzięki nim następuje eliminacja większości niebezpiecznych komórek z organizmu.

Kiedy rozwijają się komórki nowotworowe?

Komórki nowotworowe, aby się rozwijać, muszą pokonać niekorzystny dla ich rozwoju wpływ czynników miejscowych w organizmie np. działania wspomnianego układu immunologicznego. Gdy im się to uda, z czasem – w wyniku selekcji, kolejne klony nowotworowych komórek potomnych zyskują zdolność do naciekania sąsiadujących tkanek, rozsiewu i zasiedlania odległych obszarów tkankowych, czyli dawania przerzutów. Proces, podczas którego nowotwór zyskuje te umiejętności nazywa się progresją. Trwa on wiele lat (nawet dziesiątki lat) i może zostać zahamowany np. w wyniku resekcji chirurgicznej czy działania chemioterapii.

W badaniu mikroskopowym, na pierwszy rzut oka widać, że komórki nowotworowe są zupełnie inne, niedoskonałe i różnią się od tych zdrowych. Prawidłowa komórka widziana pod mikroskopem jest spokojna, harmonijna i regularna. Komórka nowotworowa jest przerażająca w swoim kształcie, nieregularna, różnokształtna i niespokojna. Patrząc na nie, łatwo sobie wyobrazić, że celem ich istnienia jest to, aby jak najszybciej się rozmnożyć , zlikwidować zdrowe komórki otoczenia i uzyskać jak największą mobilność – dać przerzuty.

Czym jest nowotwór?

Podsumowując – nowotwór jest chorobą materiału genetycznego. Powstaje w wyniku akumulacji stopniowo pojawiających się uszkodzeń genetycznych. Do przekształcenia komórki prawidłowej w rakową potrzeba kilku mutacji genowych. Defekty DNA pojawiają się w komórkach osób genetycznie predysponowanych do rozwoju raka (predyspozycje silne bądź słabe) pod wpływem czynników środowiskowych czyli karcynogenów. Powstanie nowotworu jest więc funkcją ekspozycji na karcynogeny i predyspozycji genetycznych do rozwoju raka, z różnym udziałem tych dwóch czynników w poszczególnych typach i jednostkach chorobowych.

 

Co to są komórki nowotworowe, opracował JG

bibliografia: G. Drewa, T. Ferenc, Genetyka medyczna, Wrocław 2011, R.Kordek, Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Gdańsk 2007, K. Składowski, Wspólnie pokonajmy raka, Kraków 2011