psychoonkologia - emocje w chorobie nowotworowejPsychoonkologia jest stosunkowo młodym obszarem medycyny, który łączący w swej istocie wiedzę z pogranicza nauk psychologicznych i medycznych (onkologii). Jeszcze do lat 50. dwudziestego wieku społeczność naukowa nie przywiązywała dużej wagi do problemów psychosocjalnych osób chorych na nowotwory.

Wielu naukowców było przekonanych, że do końca XX wieku uda się wygrać walkę z rakiem, a wszystkie wysiłki skierowane były na badania podstawowe i kliniczne. Centralnym ośrodkiem zainteresowania był nowotwór, a nie sam chory.


Popularne leczenie nowotworów / raka

Chirurgia onkologiczna, chemioterapiaradioterapia stały się trzema filarami, na których opierało się leczenie nowotworów.  Współcześnie, postęp wiedzy w dziedzinach medycznych i społecznych uczynił psychoonkologię czwartym filarem leczenia onkologicznego.

Rozwój psychoonkologii związany jest ściśle z zainteresowaniem jakie budzi związek pomiędzy naszym ciałem a umysłem. Świadomość złożoności interakcji ciała i umysłu dała początek psychoneuroimmunologii. W ostatnim czasie psychoonkologia rozwija się bardzo dynamicznie wskazując na ścisły związek ludzkiej psychiki z kondycją fizyczną i stanem zdrowia człowieka.

Psychoonkologia zajmuje się w szczególności problemami psychologicznymi, społecznymi i behawioralnymi chorych na nowotwory, w tym:

  • kwestiami komunikacji pomiędzy lekarzem a chorym oraz chorym i jego najbliższym otoczeniem,
  • potrzebami osób chorujących i ich bliskich na wszystkich etapach choroby onkologicznej,
  • wspieraniem emocjonalnym pacjenta,
  • przeciwdziałaniem dolegliwościom towarzyszącym chorobie takim jak bezsenność, lęk czy depresja
  • istotną rolę w postępie onkologii psychospołecznej odgrywają grupy wsparcia dla chorych i samopomocy.

Interwencje psychospołeczne w walce z rakiem

Interwencje psychospołeczne mogą pomóc chorym i ich rodzinom w radzeniu sobie z chorobą nowotworową na wszystkich jej etapach. Stara koncepcja biomedyczna choroby powinna ostatecznie ustąpić miejsca całościowemu podejściu biopsychospołecznemu.

Główną umiejętnością, która powinni nabyć onkolodzy, jest całościowe podejście do chorego na raka, a pacjentom stojącym w obliczu śmierci należy zaproponować holistyczną opiekę psychospołeczną. Powinna ona być zintegrowana z kulturą chorego i zapewniana przez zespół profesjonalnych opiekunów, ponieważ może wykraczać poza możliwości jednego opiekuna.

Opieka psychoonkologiczna wymaga inteligentnej i wielodyscyplinarnej pracy zespołowej. Coraz częściej mówi się o zwróceniu większej uwagi na włączenie do programu edukacji studentów medycyny elementów psychoonkologii w zakresie budowania relacji, umiejętności wsłuchania się w potrzeby pacjenta i udzielania mu właściwego wsparcia, tak aby w przyszłości w swojej praktyce medycznej nie zapominali oni, że leczenie dotyczy cierpiącego człowieka, a nie tylko jednostki chorobowej.


Psychoonkologia kładzie nacisk na takie dziedziny i obszary jak:

  • Promocja zdrowia i psychoedukacja, ze szczególnym uwzględnieniem zachowań ułatwiających zapobieganie, a także wczesne wykrywanie i leczenie chorób nowotworowych (profilaktyka, prozdrowotny styl życia, wzrost świadomości, zachęta do regularnych badań)
  • Wsparcie psychiczne i łagodzenie psychologicznych następstw diagnozy i leczenia choroby nowotworowej. (wspierające rozmowy z chorym, przekazywanie informacji na temat diagnozy, stanu zdrowia i leczenia, radzenia sobie ze stresem, trudnymi emocjami)
  • Edukacja personelu medycznego w zakresie skutecznego porozumiewania się z chorym, nawiązywania dobrego, empatycznego kontaktu, doskonalenie umiejętności wspierania pacjenta i jego bliskich, a także przeciwdziałanie wypaleniu

 

Psychoonkologia próbuje wyjaśnić, w jaki sposób nasza osobowość może mieć wpływ na pojawienie się choroby nowotworowej. Osoby o cechach osobowości „typu C”, przejawiających  skłonność do tłumienia silnych emocji, uległości wobec zewnętrznych autorytetów, stoicyzmu, o niskim poziomie agresji i skłonności do poświęcaniem się dla innych mają zdecydowanie większe szanse zachorowania na nowotwór niż pozostałe. Jednak, to nie jedyne czynniki warunkujące powstawanie i rozwój raka.

Nowotwory mogą być bowiem uwarunkowane zarówno czynnikami psychologicznymi jak i genetycznymi czy środowiskowymi, a także stresowi, który po przekroczeniu pewnego poziomu, zamiast mobilizować nasz organizm do walki, destabilizuje go, powodując szereg zmian wegetatywno-somatycznych i obniżenie odporności. Szczególnie niebezpieczna bywa sytuacja stresu przewlekłego. Jednak ani długotrwały stres, ani pewne cechy naszej osobowości nie są równoznaczne z zachorowaniem.

Na uaktywnienie się procesu nowotworowego składa się wiele czynników: predyspozycje rodzinne, geny, styl życia, dieta, palenie tytoniu, nadmierne opalanie. Stąd tak ogromny nacisk psychoonkologii na promocję zdrowego stylu życia, popularyzację zachowań prozdrowotnych, zachętę do badań profilaktycznych i udziału w programach edukacyjnych organizowanych przez ośrodki onkologiczne, naukowe koła studenckie czy fundacje i stowarzyszenia np. Dzień Profilaktyki Raka Szyjki Macicy.


Do kogo kierowana jest pomoc psychoonkologiczna? Kim jest psychoonkog?

Pomoc psychologiczna adresowana jest do pacjentów chorych onkologicznie i członków ich rodzin na wszystkich etapach choroby (diagnoza, leczenie przyczynowe, chemio/radioterapia, rekonwalescencja, nawrót, leczenie objawowe, opieka paliatywna). Kierowana jest do osób wyleczonych i zdrowych będących w grupie realnego ryzyka zachorowania oraz dla osób przeżywających stratę bliskiej osoby (żałoba).

Psychoonkolog, to najczęściej lekarz medycyny, psycholog, terapeuta, pedagog czy duchowny, który w drodze doskonalenia zawodowego ukończył studia podyplomowe z psychoonkologii lub zdobył specjalizację w tej dziedzinie i na co dzień pracuje z osobami zmagającymi się z chorobą nowotworową i ich rodzinami. Od niedawna NFZ uznaje zawód psychoonkologa w opiece paliatywnej.

Jednak psychoonkolog, to przede wszystkim człowiek, mający w sobie otwartość na przyjęcie ludzkiego cierpienia, na towarzyszenie w najtrudniejszych momentach czyjegoś życia. Gotowy do niesienia pomocy i dawania wsparcia. Niekiedy, jest to bycie tuż obok, milcząca obecność, warta niekiedy o wiele więcej, niż tysiące najmądrzejszych słów.

[accordion]
[acc_item title=”PSYCHOONKOLOGIA”]Opieka psychoonkologiczna jest bezcenna i bardzo pożądana – promuje bowiem holistyczne podejście do każdego pacjenta. Nie tylko nasze ciało choruje na raka, ale i dusza, a „każdy nowotwór niezależnie od tego czy jest łagodny, czy złośliwy, ma zawsze jeden przerzut – do głowy”.[/acc_item]
[/accordion]


W czym może pomóc psychoonkolog?

  •  w łagodzeniu skutków kryzysu związanego z diagnozą
  • w adaptacji do nowej sytuacji
  • w zmniejszeniu stresu pojawiającego się na różnych etapach leczenia
  • oswojeniu lęku, również lęku przed śmiercią
  • w wyrażeniu trudnych emocji: złości, gniewu, żalu
  • poprawieniu wzajemnej komunikacji między członkami rodziny, a także w relacji pacjent-lekarz
  • budowaniu nadziei i poczucia bezpieczeństwa
  • poprawie jakości życia chorego i jego bliskich
  • w umiejętnym udzielaniu wsparcia i trosce o siebie

Podstawowe formy pomocy psychoonkologicznej, to przede wszystkim:

  • szczera, empatyczna rozmowa
  • elementy terapii poznawczo-behawioralnych, praca z przekonaniami (RTZ)
  • metoda Simontona
  • techniki relaksacyjne
  • psychoedukacja w zakresie informacji: o chorobie, sposobach leczenia, efektach ubocznych stosowanych terapii, funkcjonowaniu człowieka w obliczu trudnych życiowych sytuacji, rozpoznawaniu emocji, nazywaniu uczuć, obalaniu mitów związanych z leczeniem
  • edukacja w aspekcie socjalno-prawnym dotyczącym przysługujących pacjentowi zasiłków, świadczeń, opieki, a także znajomości swoich praw (Karta Praw Pacjenta)
  • budowanie systemu wsparcia m.in. poprzez zachęcanie do udziału w grupach wsparcia i samopomocowych np. Amazonki, Gladiatorzy, grupy wsparcia dla osób w żałobie itp.

 

opracowała: Sławomira Strucinska
Poradnictwo psychoonkologiczne, Nie jesteś sam.
Psychoonkologia – emocje w chorobie nowotworowej, bibliografia:
K.de Walden-Gałuszko: „Psychoonkologia”. Biblioteka Psychiatrii Polskiej, Kraków 2000:
K. de Walden-Gałuszko M. Mankowicz ”Jakość życia w chorobie nowotworowej”. Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 1994.
R. Catane, N. I. Cherny, M. Kloke, S. Tanneberger, D. Schrijvers, Podręcznik postępowania w zaawansowanej chorobie nowotworowej, Warszawa 2007.