lekarz Anna Walaszkowska-CzyżWykrycie nowotworu w okresie ciąży jest jednym z najbardziej dramatycznych zdarzeń w życiu kobiety oraz jej partnera i rodziny. To również bardzo trudna sytuacja dla lekarzy, gdyż w planach terapii muszą uwzględnić dwie istoty, których interesy mogą być sprzeczne. Konieczne jest postępowanie zapewniające optymalną terapię matce, a jednocześnie chroniące płód, a następnie noworodka przed niepożądanymi działaniami. Leczenie kobiet w ciąży powinno być prowadzone przez wielospecjalistyczne zespoły mające doświadczenie w terapii onkologicznej kobiet ciężarnych.

Konsultacja merytoryczna artykułu poświęconego leczeniu choroby nowotworowej u kobiet w ciąży: lek. med. Anna Walaszkowska-Czyż, specjalista onkologii klinicznej, specjalista chorób wewnętrznych, ordynator Oddziału Onkologii Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock.

BEZPIECZEŃSTWO LECZENIA ONKOLOGICZNEGO U KOBIET W CIĄŻY

Choroby nowotworowe u kobiet w ciąży są rzadkie – zaledwie 0,1% wszystkich przypadków nowotworów współwystępuje z ciążą. Statystyki europejskie podają występowanie 2500-5000 nowych przypadków kobiet chorujących na raka w ciąży rocznie. Ze względu na coraz późniejszy wiek kobiet, które decydują się na potomstwo, problem ten w przyszłości będzie narastał.

Do najczęściej występujących nowotworów u kobiet ciężarnych należą: rak piersi, rak szyjki macicy, chłoniaki i czerniak złośliwy. Diagnozowanie i leczenie pacjentek onkologicznych w ciąży jest szczególnie trudne, ponieważ dotyczy zarówno ciężarnej, jak i płodu.

Podstawowe zasady, którymi powinnyśmy się kierować podczas leczenia kobiety w ciąży to: zastosowanie optymalnego leczenia celem ratowanie życia matki , ochrona zdrowia i życia płodu, zachowanie funkcji rozrodczych matki w przyszłości. Decyzje muszą być podejmowane wspólnie przez onkologa i ginekologa i przedyskutowane bardzo dokładnie z matką – tłumaczy lek. med. Anna Walaszkowska-Czyż – specjalista onkologii klinicznej, specjalista chorób wewnętrznych, ordynator Oddziału Onkologii Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock.

Onkolodzy i ginekolodzy muszą dokonywać optymalnego wyboru terapii dla chorej, uwzględniając jednocześnie bezpieczeństwo i zachowanie prawidłowego rozwoju płodu. W tym celu kierują się kilkoma fundamentalnymi priorytetami:

  • Optymalne leczenie nowotworu i ratowanie życia matki;
  • Stosowanie chemioterapii jedynie przypadku chemio wrażliwych i chemio wyleczalnych nowotworów
  • Dążenie do maksymalnej ochrony i bezpieczeństwa płodu
  • Dążenie do zachowania zdolności rozrodczych kobiety w przyszłości

 

BADANIA DIAGNOSTYCZNE U KOBIET W CIĄŻY

U kobiet w ciąży można przeprowadzić badania radiologiczne, pod warunkiem, że jednorazowa dawka promieni jonizujących nie przekracza 100 mGy. Przy tej dawce nie obserwowano wzrostu poronień ani zaburzeń rozwoju płodu. Dla porównania, badanie tomografem komputerowym emituje dawkę 8-30 mGy, a badanie radiologiczne płuc oznacza podanie dawki 2 mGy. Większość towarzystw naukowych nie zaleca wykonywania badań komputerowych jamy brzusznej i miednicy, a ich stosowanie ogranicza się do wyjątkowych okoliczności. Badanie przeprowadza się wówczas bez podania środka kontrastowego.

Dozwolone jest wykonywanie takich badań jak ultrasonografia i mammografia. W uzasadnionych sytuacjach dopuszcza się przeprowadzenie badania rezonansem magnetycznym. Uważa się, że jest ono bezpieczne u kobiet ciąży, zwłaszcza jeśli przeprowadza się je bez podania środka kontrastowego (gadolina przekracza barierę łożysko-płód).

LECZENIE CHIRURGICZNE RAKA U KOBIET CIĘŻARNYCH

U kobiet ciężarnych chorujących na nowotwory można przeprowadzać zabiegi chirurgiczne w każdym okresie ciąży. W sytuacjach, kiedy jest to możliwe, należy wstrzymać się z zabiegiem do zakończenia pierwszego trymestru ciąży.

CHEMIOTERAPIA W OKRESIE CIĄŻY

Zasadniczy wpływ na płód mają dawka leku cytostatycznego, droga jego podania i czas trwania leczenia. Cytostatyki przechodzą przez łożysko zgodnie z zasadami transportu przez błony biologiczne, więc ilość leku docierającego do płodu jest funkcją koncentracji wolnego leku dostarczonego do płodu w jednostce czasu.

Najważniejszym czynnikiem ryzyka związanym z teratogennym (wywołującym wady płodu) działaniem chemioterapii jest okresie ciąży, w którym zastosowano cytostatyki. Większość uszkodzeń płodu występuje do 60. dnia ciąży. Najbardziej niebezpiecznym okresem ciąży, w którym leczenia cytostatycznego nie powinno się stosować jest pierwszy trymestr ciąży. Chemioterapię można rozważyć najwcześniej po upływie 14. tygodnia ciąży.

Należy pamiętać, że zastosowanie chemioterapii u kobiet w ciąży wiąże się z możliwym wystąpieniem wczesnych i późnych objawów niepożądanych związanych z leczeniem. Wczesne objawy obejmują: spontaniczne poronienia, uszkodzenie płodu i małą masę urodzeniową dziecka. Do późnych objawów niepożądanych zalicza się: zwiększone ryzyko niepłodności u dziecka, opóźnienie w rozwoju, zwiększone ryzyko nowotworu u dziecka.

Do leków najbardziej teratogennych zalicza się antymetabolity i leki z grupy alkilujących. Na temat stosowania taksoidów jest coraz więcej danych w piśmiennictwie wskazujących na brak ich szkodliwego działania na płód, pod warunkiem stosowania ich po upływie pierwszego trymestru.

Kobiety leczone chemioterapią nie powinny karmić dziecka piersią, ponieważ cytostatyki przedostają się do mleka matki.

RADIOTERAPIA U KOBIET W OKRESIE CIĄŻY

U kobiet w ciąży radioterapia może być przyczyną uszkodzenia płodu. Najczęściej dochodzi do uszkodzeń letalnych, poronień, uszkodzeń narządów i zahamowania rozwoju płodu.

Biologiczny efekt napromieniania zależy od okresu ciąży, w którym jest kobieta poddana radioterapii, dawce terapeutycznej, wielkości pola napromienianego i odległości pola napromieniowanego od płodu. Całkowita dopuszczalna dawka promieniowania na płód wynosi 50-10 mGy.

U kobiet w ciąży zaleca się unikanie radioterapii, jeśli jednak jest ona konieczna, to należy zachować wszelkie reguły ostrożności – zastosować osłony na płód, monitorować dawkę podaną na płód i unikać leczenia w pierwszym i trzecim trymestrze ciąży. Szczególne niebezpieczne jest napromienianie miednicy lub jej bezpośredniego sąsiedztwa.

CIĄŻA PO PRZEBYTYM LECZENIU Z POWODU NOWOTWORÓW

U chorych na nowotworu leczenie może powodować wtórną bezpłodność związaną np. z chirurgicznym usunięciem narządu rodnego, radioterapią bądź zastosowaniem cytostatyków, które uszkadzają gonady.

Przed planowanym leczeniem onkologicznym kobieta powinna pomyśleć o zastosowaniu metod, które w przyszłości umożliwią jej zajście w ciąże np. pobranie i zamrożenie komórek jajowych czy fragmentu tkanki jajnika. Jeżeli podczas leczenia nie doszło do uszkodzenia funkcji rozrodczych kobieta może bezpiecznie zajść w ciążę, co nie zwiększa ryzyka nawrotu choroby nowotworowej. U pacjentek z rakiem piersi przyjmujących hormonoterapię po leczeniu radykalnym można po 24 miesiącach zrobić przerwę w przyjmowanym leku i włączyć go ponownie po zakończeniu planów prokreacyjnych – wyjaśnia lek. med. Anna Walaszkowska-Czyż – specjalista onkologii klinicznej, specjalista chorób wewnętrznych, ordynator Oddziału Onkologii Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock.

W zasadzie nie ma przeciwwskazania do zajścia w ciążę po leczeniu radykalnym z powodu choroby nowotworowej, ale zaleca się, aby nastąpiło to po upływie 2-3 lat od zakończenia terapii, ponieważ w tym okresie dochodzi najczęściej do ewentualnych wznów choroby oraz mija efekt mutagenny cytostatyków. W przypadku raka piersi ciąża nie zwiększa ryzyka nawrotu choroby.