Choroba nowotworowa stanowi źródło ogromnego stresu, który towarzyszy choremu na raka na wszystkich etapach ścieżki pacjenta – od pierwszych objawów, ustalenia rozpoznania i terapii onkologicznej aż po jej zakończenie. Zdarza się, że napięcie nie znika już nigdy i trwa – pomimo wyleczenia – do końca życia.
Szacuje się, że zespoły depresyjne występują u około 20-40% chorych na nowotwory.
Chorzy na raka mniej lub bardziej świadomie usiłują ograniczać stres i trudne emocje, uruchamiając psychiczne mechanizmy obronne. U części pacjentów zasoby wewnętrzne okazują się jednak niewystarczające, aby zaadoptować się do zaistniałej sytuacji. Może skutkować to pojawieniem się zaburzeń lękowych i stanów depresyjnych.
Depresja w chorobie nowotworowej – przyczyny
Zespół depresyjny definiuje się jako nerwicowy zespół będący reakcją na pewność utraty (przewidywanej lub dokonanej) ważnych dla człowieka wartości (życia, zdrowia itp.). Depresja u pacjentów onkologicznych różni się od zwykłego smutku i leku – które występują okresowo u wszystkich chorych na raka. Tradycyjne stany lękowe i przygnębienie są krótkotrwałe, a chorzy potrafią sobie z nimi poradzić własnymi siłami. Co ważne, nie zaburzają one ich codziennej aktywności oraz kontaktów z otoczeniem.
Depresja u chorych na raka to groźny zespół chorobowy, który wymaga postępowania diagnostycznego i fachowego leczenia.
Lista czynników stresu w chorobie nowotworowej jest bardzo długa i może mieć charakter fizyczny, społeczny lub psychologiczny. Depresja u chorych na raka jest najczęściej kombinacją naruszenia równowagi wszystkich trzech obszarów w życiu pacjenta, co wiąże się z przeżywaniem silnych i trudnych reakcji emocjonalnych.
Istnieje wiele teorii dotyczących mechanizmu i przyczyn rozwoju depresji u osób chorych na nowotwór złośliwy. Pierwszą z nich jest wyczerpanie zasobów wewnętrznych spowodowane długotrwałą ekspozycją chorego na stres i obniżenie nastroju. Czynnikiem, który może odgrywać rolę w rozwoju zaburzeń depresyjnych jest pogorszenie samopoczucia pod wpływem zastosowanej terapii.
Wskazuje się również na bezpośrednie oddziaływanie komórek nowotworowych na centralnych układ nerwowy (komórki rakowe produkują substancje czynne biologicznie, które wpływają na OUN). Czynniki te mogą występować pojedynczo lub łącznię oraz w różnym nasileniu.
Zespół depresyjny może wynikać z przyczyn psychologicznych, egzystencjalnych (cierpienie, zakwestionowanie sensu życia, utrata wiary) oraz biologicznych. Jednym z czynników są: sterydy, leki onkologiczne oraz interferon, które mogą powodować depresję.
Na wystąpienie depresji w przypadku choroby nowotworowej szczególnie narażone są osoby młode, pozbawione wsparcia rodziny i przyjaciół, mające negatywne doświadczenia i traumę związane z ciężką chorobą w przeszłości, osoby uzależnione i o niskim statusie materialnym.
Zespoły depresyjne występują u około 20-40% chorych na nowotwory, z czego stwierdza się je u 1/3 pacjentów w momencie potwierdzenia rozpoznania raka.
Odsetek stanów depresyjnych maleje do 15% u pacjentów onkologicznych w okresie remisji, aby ponownie wzrosnąć aż do 50% w przypadku wznowy raka.
POLECAMY: ZWIĄZEK USZCZYPNIĘTY PRZEZ RAKA
Depresja u pacjentów onkologicznych – jak rozpoznać?
Rozpoznanie epizodu depresji u pacjenta onkologicznego warunkuje stwierdzenie dwóch z trzech typowych objawów depresji u chorych na raka:
- Obniżony nastrój utrzymujący się przez większość dnia – zwykle niezależny od bieżących wydarzeń;
- Spadek energii związany ze wzmożoną męczliwością, skutkujący obniżoną aktywnością i spowolnieniem ruchowym;
- Utrata zainteresowań i zdolności do odczuwania przyjemności (anhedonia).
Inne objawy, które mogą sugerować rozwój depresji u pacjenta z nowotworem to: osłabienie koncentracji uwagi, niska samoocena, poczucie winy, pesymistyczne postrzeganie przyszłości, myśli samobójcze, zaburzenia snu, spadek popędu płciowego i lęk.
Symptomy powinny utrzymywać się u pacjenta onkologicznego ponad dwa tygodnie, aby wiązać je ze stanem depresyjnym.
Czasem zdarza się nagły początek choroby z bardzo nasilonymi objawami depresji – wówczas zaburzenia psychiczne można rozpoznać wcześniej.
POLECAMY: GDZIE SZUKAĆ WSPARCIA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
Stany depresyjne u chorych na raka – leczenie i pomoc
Przed rozpoczęciem leczenia depresji u chorych na raka należy wykluczyć inne przyczyny mające wpływ na wystąpienie objawów – np. związane z zaburzeniami hormonalnymi lub metabolicznymi.
Terapia stanów depresyjnych opiera się głównie na farmakoterapii (zastosowanie leków przeciwdepresyjnych), którą należy dobierać indywidualnie uwzględniając występujące symptomy depresji, ich nasilenie, aktualnie prowadzoną terapię oraz choroby współtowarzyszące u danego pacjenta.
Istotna rolę w leczeniu depresji u pacjentów onkologicznych odgrywają także metody niefarmakologiczne. Punktem wyjścia i podstawowym warunkiem skutecznej pomocy jest dobrze nawiązany kontakt i zachęta do życzliwej, spokojnej rozmowy o problemach i emocjach chorego.
Osoba cierpiąca na depresję powinna rozważyć skorzystanie z profesjonalnych form pomocy psychoterapeutycznych.
ZOBACZ: JAK TO JEST MIEĆ DEPRESJĘ?
Depresja w chorobie nowotworowej – stany depresyjne u chorych na raka, polecana bibliografia:
Pod red. Krystyna de Walden-Gałuszko, Aleksandra Ciałkowska-Rysz, Medycyna Paliatywna 2015
A. Deptała, M. Z. Wojtukiewicz, Onkologia w praktyce lekarza rodzinnego, Gdańsk 2016
M. Krzakowski, P. Potemski, K. Warzocha, P. Wysocki, Onkologia Kliniczna TOM I Gdańsk 2014
