Choć intensywne leczenie przeciwnowotworowe skutecznie niszczy komórki raka, to jego toksyczność może powodować wiele uciążliwych efektów ubocznych oraz osłabiać organizm Pacjenta. Znajomość kilku prostych zasad żywienia oraz właściwy dobór produktów spożywczych pomoże złagodzić nasilenie skutków ubocznych towarzyszących terapii onkologicznej, a tym samym poprawi komfort życia oraz samopoczucie pacjenta.

W trakcie terapii onkologicznej w organizmie chorego dochodzi do szeregu zmian metabolicznych, fizycznych oraz psychicznych. Na każdym etapie postępowania terapeutycznego (niezależnie od stosowanej metody leczenia raka) chory powinien być jak najlepiej odżywiony.

W wyniku leczenia pacjenci z nowotworem zmagają się najczęściej ze spadkiem lub wzrostem masy ciała, nudnościami i wymiotami (głównie podczas chemioterapii), zaparciami, biegunką, utratą apetytu, zaburzeniami w odczuwaniu smaku i zapachu (szczególnie podczas radioterapii okolic głowy i szyi), nadmierną suchością w jamie ustnej lub bardzo szybko czują pełne nasycenie po posiłku.

Właściwie odżywiony organizm staje się silniejszym przeciwnikiem w walce o powrót do zdrowie. Dowiedz się jak łagodzić skutki uboczne terapii onkologicznej.

Zmiana masy ciała w trakcie leczenia onkologicznego

Choć problem utraty masy ciała podczas leczenia onkologicznego dotyka od 33% do 72% ogółu leczonych, wcale nie oznacza to, że musisz znaleźć się w tej grupie. Aby Twoja waga w okresie leczenia była stabilna, staraj się jeść regularne posiłki, które nie są zbyt dużej objętości, jednak spożywane o stałej porze. Potrawy, które gotujesz nie powinny dodatkowo nadwyrężać Twojego przewodu pokarmowego, staraj się zatem dużo gotować na parze i w wodzie oraz piec np. w folii lub pergaminie spożywczym.

Naucz się pić pomiędzy posiłkami, a nie w trakcie jedzenia, wtedy zwiększasz szanse na zjedzenie wszystkiego, co masz na talerzu. Jeżeli tylko dopisuje Ci apetyt często sięgaj po drobne przekąski np. bakalie, owoce czy jogurty. Nie zapominaj o produktach białkowych, to właśnie na nie w czasie leczenia należy zwrócić szczególną uwagą.

Jedz: sery twarogowe, chude mięsa, ryby oraz jaja. Dodatkowo staraj się tak przyrządzać posiłki tak, aby były bogate w energię. możesz np. dodawać płaską łyżeczkę masła lub śmietanki do ciepłych dań, zup, kaszy, czy też ryżu. 1 łyżeczka majonezu dodana do sałatki, kanapki czy jajka dostarczy dodatkowo 100kcal.

Dobrym rozwiązaniem jest również dodatek miodu do herbaty, kawy lub zupy mlecznej. Od czasu do czasu możesz sobie pozwolić na deser z dużą ilością bitej śmietany (1 łyżka=60kcal) lub posmarować pieczywo masłem orzechowym, które w jednej łyżeczce zawiera 90kcal. Staraj się jeść w towarzystwie bliskich Ci osób, a Twoje posiłki powinny być zawsze jak najbardziej kolorowe i apetycznie podane.

Może zdarzyć się tak, że w wyniku leczenia hormonalnego czy też przyjmowania leków sterydowych Twoja masa ciała zwiększy się. Aby uniknąć niekontrolowanego przyrostu masy ciała należy odżywiać się racjonalnie tzn. jeść 4-5 posiłków w ciągu dnia, nie najadać się do syta i starać się unikać dokładek, a każdy dzień bezwzględnie rozpocząć pełnowartościowym śniadaniem.

Postaraj się nie podjadać między posiłkami lub zamienić wysokokaloryczne i wysokotłuszczowe przekąski na surowe warzywa. Jeżeli lubisz owoce, to serwuj je w ciągu dnia, a nie wieczorem. Nie zapominaj o płynach, należy wypijać przynajmniej 2 litry na dobę.

Jeżeli czujesz się dobrze i nie jesteś osłabiony, to każdego dnia wykonuj przez 30-40 minut lekkie ćwiczenia fizyczne. Obserwuj swoje ciało i o każdej niezamierzonej zmianie masy ciała informuj lekarza prowadzącego lub dietetyka.

ZOBACZ: SKUTKI UBOCZNE CHEMIOTERAPII

Utrata apetytu w trakcie chemioterapii

Z utratą apetytu zmaga się ok. 60-80% chorych leczonych z powodu choroby nowotworowej i prawdopodobnie Ty również – na jednym z etapów leczenia – doświadczysz tego dyskomfortu.

Jadłeś/Jadłaś mniej, bo denerwowałeś się wizytą u lekarza? Bałeś się nudności lub śluzówka Twojej jamy ustnej była tak podrażniona, że aby nie potęgować bólu wolałeś nic nie jeść? To tylko kilka prawdopodobnych przyczyn. Każda z nich w bardzo szybki sposób może doprowadzić do rozwoju niedożywienia. Lekceważenie tego problemu może w przykrej konsekwencji prowadzić do groźnej kacheksji nowotworowej, a tym samym zmniejszyć efektywność Twojego leczenia.

Oczywiście nie należy się zmuszać do jedzenia na siłę, jednak w tym czasie warto nauczyć się jeść małe posiłki, ale bardzo często, nawet do 8 razy dziennie średnio co 2-3 godziny. Wszystkie posiłki powinny być kolorowe i swoim wyglądem zachęcać do ich zjedzenia. To co potencjalnie pomoże pobudzić Twój apetyt to krótki spacer przed posiłkiem oraz wypicie szklanki wody z sokiem z cytryny (pod warunkiem, że nie masz podrażnionej śluzówki w jamie ustnej).

Staraj się, aby to co jesz było wartościowe i jak najwyższej jakości, bezwzględnie nie możesz zapominać o: jajkach, mleku i jego przetworach, chudym mięsie, owocach, kaszach i olejach roślinnych. Ważne, abyś miał/miała „pod ręką” zawsze coś do zjedzenia, gdy tylko odczujesz głód. Jeżeli mieszkasz z rodziną staraj się spędzać z najbliższymi jak najwięcej czasu podczas wspólnych posiłków.

Pamiętaj, że Twoi najbliżsi martwią się o Ciebie – wytłumacz im, że przez jakiś czas będziesz jadł mniej, ale częściej, wykorzystaj ich pomoc jeżeli będą chcieli przygotować dla Ciebie jakieś danie. Możesz również sięgnąć po specjalne preparaty odżywcze, które charakteryzują się wygodną płynną lub sproszkowaną formą, wysoką wartością odżywczą oraz ciekawymi wariantami smakowymi. Takie odżywki mogą stanowić doskonałe uzupełnienie Twoich posiłków – należy je jednak zawsze dobierać pod kontrolą dietetyka i/lub lekarza.

Pamiętaj! Nie lekceważ utraty apetytu – niedożywienie w Twoim przypadku może znacznie pogorszyć skuteczność leczenia. Rozmawiaj o swoich problemach żywieniowych z dietetykiem i lekarzem!

jak łagodzić skutki uboczne terapii onkologicznej

Zaparcia w trakcie leczenia onkologicznego

O zaparciach mówimy w momencie, gdy wypróżniasz się rzadziej niż 3 razy w ciągu tygodnia lub gdy konsystencja stolca jest zmieniona (twarda/zbita). Przyczyn tego dyskomfortu jest naprawdę wiele, począwszy od toksycznego oddziaływania chemioterapii i/lub radioterapii poprzez zmniejszoną aktywność fizyczną, stres, przyjmowanie określonych grup leków oraz zbyt małą ilość spożywanego błonnika pokarmowego i wypijanych płynów w ciągu doby.

Jeżeli zmagasz się z zaparciami musisz mieć świadomość, że istnieją pewne grupy produktów spożywczych, które pomogą Ci walczyć z tym problemem oraz powinnaś potrafić eliminować te pokarmy, które niekorzystnie wpływają na pracę Twojego przewodu pokarmowego.

Podczas niefarmakologicznego leczenia zaparcia u pacjenta onkologicznego powinno stosować się dietę bogatoresztkową. Należy zwiększyć spożycie warzyw i owoców bogatych w błonnik, potas, witaminy i składniki mineralne. Obowiązkowo staraj się wypijać 2,5-3 litry letnich płynów dziennie (woda niegazowana, herbata owocowa, sok: pomidorowy, pomarańczowy, kefir).

Włącz do swojego jadłospisu mleczne produkty fermentowane, gdyż zawierają żywe kultury bakterii kwasu mlekowego, który przyczynia się do hamowania procesów gnilnych. Doskonałą propozycją na Twoje II śniadanie lub podwieczorek może być jogurt z dodatkiem świeżych owoców, posiekanych orzechów i siemieniem lnianym. Zamiast chleba jasnego powinieneś podawać chleb gruboziarnisty lub graham. W Twoim jadłospisie powinny znaleźć się również suszone śliwki, morele, figi, daktyle oraz otręby pszenne.

Istotna jest eliminacja pokarmów rozleniwiających pracę jelit, takich jak: kakao, czarna herbata, czekolada, ryż czy potrawy na bazie białej mąki. Musisz jednak ostrożnie zwiększać ilość błonnika w codziennej diecie, aby nie spowodować biegunki. Dodatkowo możesz spróbować wypić na czczo szklankę niegazowanej wody mineralnej z 1 łyżką cukru mlecznego – laktozy. Laktoza przyczynia się do optymalizacji flory bakteryjnej jelita grubego oraz w przeciwieństwie do środków przeczyszczających nie uzależnia.

Pamiętaj! Jeżeli zmiana nawyków żywieniowych nie jest w stanie zniwelować Twojego dyskomfortu, skonsultuj się z lekarzem, który prawdopodobnie włączy środki farmakologiczne, nie wykluczając przy tym odpowiedniej diety. Nie przyjmuj na własną rękę popularnych środków przeczyszczających dostępnych bez recepty – mogą zaburzyć wchłanianie innych leków.

Zaparcia należy leczyć indywidualnie – szczera rozmowa z lekarzem na temat problemu oraz opracowany przez dietetyka plan żywieniowy na pewno pozwoli uwolnić się od dyskomfortu lub zmniejszy nasilenie zaparć.

SPRAWDŹ: SKUTKI UBOCZNE RADIOTERAPII

Biegunka u pacjenta onkologicznego

Zarówno chemioterapia jak i radioterapia mogą zniszczyć kosmki Twojego jelita cienkiego, w skutek czego niestrawiony pokarm bardzo szybko przechodzi przez przewód pokarmowy i wywołuje biegunkę.

Powinieneś/powinnaś w tym czasie zwrócić szczególną uwagę na to co jesz. W pierwszej kolejności unikaj pokarmów gorących, najlepiej jedz posiłki letnie lub chłodne. Wyłącz z diety pokarmy i napoje drażniące takie jak: słodycze, ostre przyprawy, napoje gazowane, mleko, suszone owoce, sok jabłkowy i gruszkowy, warzywa kapustne i cebulowe oraz nasiona roślin strączkowych. Surowe warzywa i owoce zamień na gotowane.

Podobnie jak w przypadku zaparć zwiększ ilość spożywanych płynów, aby wyrównać straty wody. Pomocny w opanowaniu biegunki może okazać się napar z czarnych jagód. Sorbitol, który znajduje się m/in. w gumach do żucia, galaretkach, dżemach i słodyczach jest środkiem przeczyszczającym, dlatego staraj się unikać tych pokarmów. Spokojnie możesz jeść składniki wchodzące w skład diety o przekornej nazwie BRAT, gdzie B oznacza banany mało dojrzałe, R to ryż biały, A – jabłka (apple) pieczone/gotowane, T – tosty pszenne.

Pamiętaj! O każdych niepokojących objawach ze strony przewodu pokarmowego informuj lekarza prowadzącego oraz modyfikuj sposób odżywiania z pomocą dietetyka.

Szybkie nasycenie po posiłku

Może zdarzyć się, że po spożyciu zaledwie kilku kęsów pokarmu bardzo szybko poczujesz się „pełny” i zniechęcisz się do dalszego jedzenia. Mimo, że problem ten występuje najczęściej wśród chorych po przebytych operacjach w zakresie przewodu pokarmowego (głównie żołądka), to bywa bardzo niebezpieczny dla zdrowia i uciążliwy, jednak właściwe postępowanie żywieniowe może złagodzić jego przebieg.

Zasady odżywiania w tym czasie nie są skomplikowane. Należy bazować na bardzo małych, ale często spożywanych posiłkach o gęstej konsystencji. Nigdy nie wolno pić w czasie jedzenia. Wszystkie pokarmy, które spożywasz powinny być łatwostrawne, bogate w białko oraz niskotłuszczowe.

Staraj się unikać produktów i potraw, które zawierają spore ilości cukru, a są to np. słodycze, miód, słodkie napoje oraz niektóre owoce (winogrona, śliwki, gruszki, czereśnie). Wyklucz produkty, które długo zalegają w żołądku i mogą powodować wzdęcia, czyli: fasolę, groch, bób, soję, warzywa kapustne i cebulowe oraz grzyby. Jeżeli surowe mleko będzie potęgowało ból brzucha, to staraj się zastąpić je produktami poddanymi fermentacji mlekowej. Aby dodatkowo nie uciskać żołądka możesz spróbować jeść w pozycji półleżącej.

Pamiętaj! Szybkie uczucie nasycenia i pełności po posiłku prowadzi do stopniowej utraty masy ciała, a w konsekwencji do rozwoju niedożywienia – rozmawiaj o tym problemie z lekarzem i dietetykiem.

Zaburzenia odczuwania smaku i zapachu

„Jem oczami, bo wszystko smakuje jak metal albo papier” – tak często mówią pacjenci u których doszło do rozwoju zaburzeń odczuwania smaku. Problem ten widoczny jest najbardziej w grupie chorych poddawanych radioterapii nowotworów głowy i szyi i powoduje duży dyskomfort, bo pokarmy odbierane są jako gorzkie, nadmiernie słodkie, kwaśne lub mają metaliczny posmak.

Mimo, że istnieją farmakologiczne metody pomagające zwalczyć ten dyskomfort, to na samym początku powinieneś spróbować modyfikacji diety. Wszystkie Twoje posiłki powinny być jak najbardziej atrakcyjne pod względem wyglądu, zapachu, smaku oraz konsystencji, ponad to nie powinny być gorące, a najkorzystniejsze są przestudzone lub nawet zimne.

Aby płyny stały się bardziej wyraziste możesz spróbować dodawać do wody mineralnej niewielką ilość soku z cytryny, ananasa, imbir lub łyżeczkę miodu. Jeżeli jednak niektóre potrawy wydają Ci się być gorzkie dodaj do nich garść słodkich owoców lub niewielką ilość miodu.

Wspominany często przez pacjentów onkologicznych metaliczny posmak w ustach doskonale neutralizuje dodatek do potraw: ziół, przypraw, świeżego ananasa, soku z cytryny, sosów warzywnych, żurawiny, borówek . Możesz też spróbować marynować mięso bezpośrednio przed podaniem w oliwie i łagodnych ziołach. Przy tym dyskomforcie bezwzględnie powinnaś zrezygnować ze spożywania: kawy, mocnej herbaty, alkoholu oraz zaprzestać palenia papierosów.

W momencie gdy zapachy niektórych pokarmów działają na Ciebie drażniąco staraj się dokładnie wietrzyć mieszkanie/dom oraz gotować przy uchylonym oknie. Nie zapomnij o regularnym myciu zębów oraz płukaniu jamy ustnej.

Pamiętaj! Zacznij zwalczać problem od modyfikacji codziennej diety. W momencie gdy to nie pomaga – zwróć się do lekarza, w celu rozpoczęcia interwencji farmakologicznej, aby nie dopuścić do rozwoju niebezpiecznego dla Twojego organizmu niedożywienia.

Mdłości i wymioty po chemioterapii

Mdłości i wymioty dotykają 40-80% chorych poddawanych chemio i/lub radioterapii i pojawiają się w różnych okresach leczenia onkologicznego. Najczęściej występują kilka godzin po podaniu cytostatyku, ale mogą być również objawem ogromnego stresu związanego z leczeniem. W pierwszej kolejności bardzo ważne jest, abyś postarała się poznać i wyeliminować czynnik, który inicjuje nudności lub wymioty. Oprócz już wspomnianych, może to być jeszcze ból lub zapach przyrządzanych potraw.

Jeżeli masz zwiększoną skłonność do mdłości lekarz wdroży u Ciebie odpowiednie wsparcie farmakologiczne. To co możesz zrobić sam, poprzez właściwą dietę, to przede wszystkim bardzo mocno nawadniać swój organizm – najlepiej zacząć już 2 dni przed danym cyklem chemioterapii. Musisz wiedzieć, że jeżeli Twój organizm będzie dobrze nawodniony, to metabolity cytostatyków będą znacznie szybciej wydalane. Nie musisz pić samej wody, nudności i wymioty skutecznie łagodzi herbatka lub woda imbirowaz dodatkiem cytryny. Możesz pić również herbatkę z mięty pieprzowej, która wpływa łagodząco na unerwienie ścian żołądka.

Przez kilka pierwszych dni po chemioterapii naprawdę nie musisz jeść dużo, nie powinnaś też zmuszać się do jedzenia – nadrobisz wszystko, kiedy poczujesz się lepiej. Bezwzględnie nie możesz zapomnieć jednak o płynach!

Wybieraj pokarmy niezbyt gorące, najlepiej przestudzone (mają mniej intensywny zapach oraz działają korzystniej na śluzówkę Twojego żołądka i jelit). Jedz galaretki, sorbety, płatki owsiane, naleśniki, omlety, owoce z puszki, mus jabłkowy, zupy krem, koktajle, pij rozcieńczone soki owocowe i nektary. Możesz spróbować zrobić sobie mrożone lizaki z wody imbirowej. Staraj się przez 2-3 dni unikać picia herbaty miętowej, zazwyczaj w tym czasie nasila dolegliwości wymiotne.

Jeżeli nudności pojawiają się u Ciebie tuż po przebudzeniu, spróbuj za nim wstaniesz z łóżka zjeść kromkę chrupkiego pieczywa, grzankę lub sucharek. Jeżeli tylko starcza Ci sił staraj się dotleniać swój
organizm podczas krótkich spacerów.

Pamiętaj! Każdy organizm inaczej reaguje na leczenia onkologiczne. Jeżeli Twój sąsiad z sali szpitalnej zmaga się z bardzo silnymi nudnościami i wymiotami po chemioterapii, nie oznacza to, że Ty też będziesz na nie skazana/skazany. W przypadku nudności, które trwają dłużej niż 2-3 dni należy zgłosić się do lekarza.

POLECAMY: PORADY ŻYWIENIOWE DLA CHORYCH NA RAKA