Zgodnie z danymi, które zostały zaprezentowane przez ekspertów ze stowarzyszenia United European Gastroenterology – rak trzustki stanie się w 2017 roku trzecim największym zabójcą wśród nowotworów złośliwych na terenie Unii Europejskiej. Szacuje się, że więcej osób będzie umierać na złośliwe nowotwory trzustki aniżeli na raka piersi. Tymczasem możliwości terapeutyczne oraz skuteczność leczenia raka trzustki niewiele zmieniły się od kilkunastu lat. Pojawiają się nowe leki, ale ich długotrwałe efekty działania pozostają niezadowalające. Dodatkowo, zaledwie 10-15% chorych jest zdiagnozowanych z chorobą w I lub II stadium zaawansowania, co umożliwia zastosowanie radykalnej resekcji i bardziej efektywne leczenie raka trzustki.

Leczenie raka trzustki

Najczęstszym rodzajem raka trzustki jest gruczolak przewodowy (85-90% przypadków), który w zdecydowanej większości ma charakter sporadyczny i występuje najczęściej w 6 i 7. dekadzie życia. Rak trzustki lokalizuje się z reguły w jej prawej części (głowa, szyja, wyrostek haczykowaty), w ok. 10% przypadków w trzonie, a w 8% w ogonie trzustki. Czasami zajmuje kilka okolicznych lokalizacji anatomicznych lub całą trzustkę. Przerzuty odległe dotyczą najczęściej wątroby, rzadziej płuc, opłucnej, otrzewnej ściennej, kości, nadnerczy, nerek czy skóry.

Objawy raka trzustki często są niecharakterystyczne i należą do nich: ból brzucha, osłabienie apetytu, uczucie pełności po posiłku, nudności. Zwykle bezbolesna żółtaczka mechaniczna wskazuje na lokalizację nowotworu w okolicy głowy trzustki lub brodawki Vatera. Narastające bóle z promieniowaniem do pleców lub łopatki, pozwalają przypuszczać, że guz zlokalizowany jest w trzonie lub ogonie trzustki. Ze względu na zaburzenie czynności wydzielniczej trzustki, mogą pojawić się biegunki tłuszczowe, zespół złego wchłaniania lub cukrzyca. Część pacjentów prezentuje tzw. zespoły paranowotworowe (czyli objawy lub zespoły objawów towarzyszących nowotworowi): nawracająca zakrzepica żył powierzchownych (tzw. zespół Trousseau) lub żył głębokich, zespół zapalenia tkanki podskórnej i zapalenia stawów z eozynofilią czy podwyższony poziom płytek krwi lub leukocytów.

Jak tłumaczy dr n. med. Naser Dib, specjalista chirurg z Oddziału Chirurgii Onkologicznej Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock: Potwierdzenie wystąpienia nowotworu uzyskuje się poprzez wykonanie takich badań jak: USG jamy brzusznej, tomografia komputerowa, EUS (Ultrasonografia endoskopowa), biopsja cienkoigłowa i laparoskopia diagnostyczna (pobranie tkanki do badania z użyciem laparoskopu bezpośrednio z trzustki), ultrasonografia laparoskopowa (badanie USG trzustki z użyciem laparoskopu) oraz rezonans magnetyczny. Badania te pozwalają stwierdzić obecność samego nowotworu oraz poznać stopień jego zaawansowania. Ponadto poznajemy, czy inne narządy nie zostały zaatakowane przez komórki nowotworowe trzustki. Wówczas wykonuje się również oznaczenia markerów nowotworowych.

Wg najnowszych ocen ekspertów ze stowarzyszenia United Europaean Gastroenterology, rak trzustki w 2017 roku stanie się trzecim nowotworem złośliwych pod względem śmiertelności (wyprzedzi go tylko rak płuca i jelita grubego). Naukowcy szacują, że w 2025 roku nastąpi wzrost liczby zgonów z powodu tego nowotworu aż o 50%, w porównaniu z rokiem 2010. Niepokojące jest, że leczenie zaawansowanego raka trzustki nie poprawiło znacząco swojej skuteczności od blisko 40 lat. Dużym wyzwaniem pozostaje również precyzyjne określanie grupy pacjentów, która będzie mogła odnieść korzyść z użycia nowych terapii w leczeniu raka trzustki. Dla części chorych ich zastosowanie może oznaczać wydłużenie życia o kilka miesięcy, dla innych nawet o dwa lata.

Chirurgiczne leczenie raka trzustki

W procesie leczniczym chorych z rakiem trzustki zasadniczą rolę odgrywa chirurgia. Bez zabiegu operacyjnego niemożliwe jest uzyskanie wyleczenia z nowotworu. Resekcyjność guza trzustki jest możliwa do uzyskania, gdy:

  • nie ma przerzutów odległych w CT/PET-CT, ani przerzutów w węzłach chłonnych regionalnych w CT/EUS;
  • istnieje tzw. margines zaotrzewnowy (czyli margines zdrowej tkanki między guzem a tętnicą krezkową i pniem trzewnym);
  • żyła krezkowa górna i żyła wrotna są drożne.

Niestety, taki stan prezentuje tylko 25% chorych. Stosowane zabiegi chirurgiczne w przypadku leczenia raka głowy trzustki to najczęściej pankreatoduodenektomia metodą Whipple’a (usunięcie głowy trzustki, przylegającego do trzustki odcinka dwunastnicy, pęcherzyka żółciowego oraz usunięcie części odźwiernikowej żołądka) lub zabieg metodą Traverso-Longmire’a (operacja z zaoszczędzeniem odźwiernika, przy jednoczesnym usunięciu węzłów chłonnych około trzustkowych, gdzie wskazane jest wycięcie i zbadanie minimum 11 węzłów chłonnych). W przypadku innych lokalizacji guza, stosuje się dystalną pankreatektomię z usunięciem śledziony lub czasem – całkowitą pankreatektomię. Zwykle, nawet pomimo radykalnego zabiegu, wyniki leczenia nie są satysfakcjonujące i dlatego w każdym przypadku celowe jest zastosowanie chemioterapii.

Jak tłumaczy dr n. med. Naser Dib, specjalista chirurg z Oddziału Chirurgii Onkologicznej Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock: raka trzustki można wyleczyć tylko w najwcześniejszym stadium choroby. Po jej ujawnieniu, wykonuje się zabieg chirurgiczny usunięcia fragmentu trzustki wraz guzem nowotworowym. Nie ma dziś na świecie innych metod leczenia raka trzustki. Niestety, 80 proc. chorych trafia do onkologa w zaawansowanym stadium choroby, a wtedy możliwe jest tylko leczenie paliatywne, czyli maksymalna poprawa jakości życia i łagodzenie objawów nowotworu. W tym celu wykonuje się zabiegi chirurgiczne polegające na zniszczeniu nerwów splotu trzewnego, co znosi ból nowotworowy. Jeżeli nie można zniszczyć chirurgicznie nerwów splotu trzewnego, jak najwcześniej rozpoczyna się podawanie pochodnych morfiny. Możliwe jest też przeprowadzenie chirurgicznych zabiegów odbarczających drogi żółciowe i przewód pokarmowy. Polegają one na połączeniu dróg żółciowych (przewodu żółciowego lub pęcherzyka żółciowego) z jelitem.

Osobną grupę pacjentów stanowią chorzy z nieresekcyjnym rakiem trzustki bez przerzutów odległych. Zgodnie z zaleceniami ESMO powinno się podawać takim osobom paliatywną chemioterapię, jako próbę leczenia przedoperacyjnego z intencją umożliwienia wykonania po 2-3 miesiącach chirurgicznej operacji radykalnej.

Radioterapia raka trzustki

Standardowo nie jest zalecane stosowanie radioterapii pooperacyjnej lub połączenie radioterapii z chemioterapią, ze względu na znaczną toksyczność, przy braku udowodnionego wpływu na długość przeżycia.

Systemowe leczenie raka trzustki

Największą grupę chorych stanowią pacjenci w stadium uogólnienia choroby i w takiej sytuacji leczenie raka trzustki z założenia ma charakter paliatywny. Najwłaściwszą drogą postępowania terapeutycznego dla chorych w dobrym stanie ogólnym jest chemioterapia.
Aktualnie powszechnie stosowane są trzy schematy leczenia systemowego:

gemcytabina w raku trzustki

  • gemcytabina w monoterapii – zaletą takiego sposobu leczenia raka trzustki jest mała toksyczność (przeważa jedynie toksyczność hematologiczna, bez niekorzystnego wpływu na śluzówki i bez istotnego klinicznie pogorszenia samopoczucia). Wadą tego typu terapii jest niewielki odsetek kontroli choroby oraz krótkie okresy stabilizacji.
  • gemcytabina w skojarzeniu z nab-paklitakselem (paklitaksel z połączeniu z albuminą);

schemat FOLFIRINOX

  • trójlekowy schemat FOLFIRINOX (fluorouracyl, oksaliplatyna i irynotekan) – określany jako przełom w leczeniu raka trzustki w porównaniu z monoterapią gemcytabiną. Schemat FOLFIRINOX powoduje znaczne wydłużenie czasu przeżycia całkowitego oraz czasu przeżycia wolnego od progresji, a także zwiększa odsetek obiektywnych odpowiedzi na leczenie. Ten sposób leczenia wiąże się ze wzrostem toksyczności, jednak co istotne, w badaniach nie zaobserwowano, aby wpływało to negatywnie na jakość życia.

 

leczenie raka trzustki

 

Rak trzustki – leczenie wspomagające

Ze względu na charakterystyczny przebieg choroby, niezwykle istotną rolę w leczeniu raka trzustki odgrywa postępowanie wspomagające. Zalicza się do niego m.in. stosowanie leków przeciwkrzepliwych (heparyny drobnocząsteczkowe). Bardzo ważne jest leczenie przeciwbólowe – leki można podawać doustnie (np. morfina) lub w postaci systemów transdermalnych (fentanyl, buprenorfina). W leczeniu bólu przebijającego coraz powszechniejsze stają się preparaty do stosowania donosowego lub przezśluzówkowego. Z powodu częstego współistnienia niedożywienia, które w wielu przypadkach utrudnia lub uniemożliwia leczenie przyczynowe, istotna jest ocena żywieniowa i ewentualne włączenie leczenia żywieniowego. Z powodu zaburzonej funkcji narządu lub całkowitego usunięcia trzustki, w wielu sytuacjach niezbędna jest suplementacja enzymów trzustkowych, a także leczenie pojawiającej się cukrzycy. Konieczne jest również leczenie innych schorzeń współistniejących.

Nowe wytyczne leczeniu raka trzustki

Aktualnie nie jest zarejestrowany do stosowania u pacjentów onkologicznych z nowotworami przewodu pokarmowego żaden lek wpływający na punkty kontrolne układu immunologicznego (immunoterapia raka). Obecnie trwając badania weryfikujące obserwacje dotyczące zastosowania szczepu bakterii Listeria monocytogenes (poddanego działaniom inżynierii genetycznej, tak, aby możliwa była ekspresja mezoteliny) w połączeniu z podawaniem komórek pochodzących z trzustki wydzielających czynniki stymulujące tworzenie kolonii granulocytów i makrofagów (GM-CSF) oraz z małymi dawkami cyklofosfamidu.

Nab-paklitaksel to klasyczny chemioterapeutyk, który uległ modyfikacji dzięki połączeniu z albuminą, z którą tworzy małocząsteczkowy kompleks. Dzięki takiemu rozwiązaniu lek jest dostarczany do komórki nowotworowej w bardziej efektywny sposób. Nab-paklitaksel jest stosowany w połączeniu z gemcytabiną. Zastosowanie schematu z użyciem gemcytabiny z nab-paklitakselem jest możliwe w starannie wyselekcjonowanej grupie chorych (w stanie ogólnym średnim – ECOG 2, wynikającym z obciążenia chorobą nowotworową) i stwarza dla tej grupy pacjentów największe szanse uzyskania odpowiedzi.

W czerwcu 2016 roku w Uniwersyteckim Centrum Klinicznym w Katowicach powstało Centrum Leczenia Chorób Trzustki. Ośrodek daje pacjentom szansę na odpowiednio wczesne zdiagnozowanie zaburzeń w pracy trzustki oraz na uzyskanie pomocy w przypadku zachorowania na nowotwór tego narządu. Ordynatorem oddziału jest prof. Paweł Lampe.

Profilaktyka raka trzustki

Lekarze i naukowcy twierdzą, że przestrzegając pewnych zaleceń i stosując się do kilku zasad możemy zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka trzustki.

Rak trzustki rozwija się cicho i podstępnie, dlatego też ważne jest wykonywanie raz w roku  ultrasonograficznego badania jamy brzusznej – w szczególności po 60. roku życia, ponieważ ryzyko zachorowania zwiększa się wówczas kilkukrotnie. Do dziś medycyna nie znalazła technik laboratoryjnych, które wykrywałby raka trzustki w jego najwcześniejszym stadium i które pozwalałyby na szybką interwencję i całkowite wyleczenie. Dlatego tak ważna jest profilaktyka – apeluje dr n. med. Naser Dib, specjalista chirurg z Oddziału Chirurgii Onkologicznej Europejskiego Centrum Zdrowia Otwock.

Ważny wpływ na ryzyko wystąpienia raka trzustki mają predyspozycje i obciążenie genetyczne. Osoby, u których w rodzinie wystąpił nowotwór trzustki mogą rozważyć wykonanie testów genetycznych. Testy można połączyć z badaniami obrazowymi, takimi jak rezonans magnetyczny (MR), tomografia komputerowa (TK) czy ultrasonografia (USG). Systematyczne wykonywanie kontrolnych badań obrazowych (w szczególności USG i MR, które nie obciążają pacjenta promieniowaniem) oraz zachowanie wzmożonej „czujności onkologicznej” daje szansę na wykrycie choroby we wczesnym stadium u pacjentów z genetycznymi predyspozycjami do zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwór trzustki.

Czynniki

Poza predyspozycją genetyczną ważny wpływ na zwiększone ryzyko zachorowania na raka trzustki ma wpływ środowiska i zły sposób odżywiania się:

  • Nie pal papierosów – rak trzustki występuje 3 razy częściej u osób palących.
  • Dieta z dużą ilością błonnika i witaminy C zmniejsza ryzyko powstania wielu nowotworów, szczególnie przewodu pokarmowego, w tym raka trzustki. Jedz otręby, migdały oraz dużo owoców i warzyw.
  • Badaj się w kierunku cukrzycy: nieleczona lub źle leczona cukrzyca sprzyja rozwojowi raka trzustki.
  • Nie dopuszczaj do powstania wrzodów żołądka – przestrzegaj zdrowej diety, unikaj smażonych potraw. Nieodpowiednia dieta podnosi ryzyko zachorowania na raka trzustki.
  • Nie pij alkoholu w połączeniu z paleniem tytoniu – toksyczność dymu tytoniowego drastycznie wzrasta w połączeniu z alkoholem.
  • Unikaj kontaktu z substancjami toksycznymi np. pestycydami, DDT i benzyną.
  • Ogranicz picie kawy i spożywanie mięsa – zastąp je zieloną herbatą i rybami.

 Leczenie raka trzustki

LECZENIE RAKA TRZUSTKI – AKTUALNE WYTYCZNE, opracowała Aleksandra Sesiuk i Jarosław Gośliński, bibliografia:

„Onkologia kliniczna – tom 2”, red.: M. Krzakowski, P. Potemski, K. Warzocha, P. Wysocki, wyd. ViaMedica, Gdańsk, 2015; „Onkologia w praktyce lekarza rodzinnego”, red.: A. Deptała, M. Wojtukiewicz, wyd. AsteriaMed, Gdańsk, 2016; „Rak trzustki – obecne standardy leczenia, perspektywy”, K. Woźniak, L. Kraj, W.W. Jędrzejczak, „Onkologia po Dyplomie”, luty 2016, wyd. Medical Tribune; „Immunoonkologia”,  red. P. Wysocki, wyd. ViaMedica, Gdańsk, 2016; W 2017 r. rak trzustki będzie w UE trzecim zabójcą wśród nowotworów” – portal internetowy Medycyna Praktyczna – Gastrologia (dostęp on-line 17.11.2016r.)