Niedokrwistość u pacjentów onkologicznych występuje dość często i może mieć wiele przyczyn. Przede wszystkim wiąże się z samą chorobą nowotworową oraz jej następstwami metabolicznymi. Niedokrwistość (niedobór krwinek czerwonych) powstaje na skutek uszkodzenia szpiku kostnego poprzez naświetlanie lub jako powikłanie po chemioterapii, a także ze względu na niedobór własnej erytropoetyny, która stymuluje proces erytropoezy w szpiku czyli wytwarzania krwinek czerwonych (hemoglobiny). Według szacunków ekspertów – niedokrwistość dotyczy 40-50% pacjentów z nowotworem. Odpowiednie leczenie niedokrwistości u chorych na raka stanowi ważny element terapii chorób nowotworowych.


Objawy niedokrwistości u pacjentów onkologicznych

Niedokrwistość rozumiana jako niski poziom hemoglobiny oraz niedobór krwinek czerwonych powoduje u pacjentów onkologicznych nasilony zespół zmęczenia, osłabienie, zawroty głowy, duszności, arytmie serca oraz zbladnięcie skóry.

Niedokrwistość może powodować objawy ze strony wielu narządów i układów, a w szczególności:

  • bóle i zawroty głowy, tachykardię oraz duszność
  • pogorszenie jakości życia,
  • uczucie osłabienia i łatwość męczenia się,
  • zaburzenia koncentracji

Objawy i symptomy niedokrwistości pogarszają jakość życia pacjentów onkologicznych i mogą stanowić przeszkodę w kontynuowaniu leczenia chemioterapią. Gorsze utlenowanie tkanek, do którego prowadzi niedokrwistość, zmniejsza również skuteczność radioterapii.

Ze względu na stopień nasilenia wyróżnia się niedokrwistość:

  • łagodną: Hb 10 – 12g/dl u kobiet i Hb 10 – 13,5 g/dl u mężczyzn
  • umiarkowaną: Hb 8,0 – 9,9 g/dl
  • ciężką: Hb 6,5 – 7,9 g/dl
  • niedokrwistość zagrażającą życiu: Hb < 6,5 g/dl

Zmniejszenie lub ustąpienie objawów niedokrwistości pojawia się najczęściej gdy wartość hemoglobiny (Hb) wzrasta do poziomu 11-13 g/dl.

Przyczyny niedokrwistości w chorobie nowotworowej

Przyczyny rozwoju niedokrwistości u pacjentów onkologicznych są najczęściej wieloczynnikowe, a nasilenie objawów zależy od rodzaju i czasu trwania choroby nowotworowej, stopnia zaawansowania nowotworu oraz zastosowanego leczenia

Chemioterapia (szczególnie zawierająca platynę lub jej pochodne) prowadzi do niedokrwistości wskutek supresji szpiku oraz zaburzeń produkcji endogennej erytropoetyny – naturalnego czynnika stymulującego erytropoezę czyli wytwarzanie krwinek czerwonych.

Wpływ na zmniejszenie poziomu hemoglobiny u pacjentów onkologicznych ma również skojarzone leczenie jednoczesną chemioterapią i radioterapią oraz przebyte już wcześniej leczenie przeciwnowotworowe.

W przypadku guzów litych niedokrwistość wywołana terapią najczęściej dotyczy chorych na raka płuca, jajnika, szyjki macicy i układu moczowo-płciowego. W tej grupie niedokrwistość dotyczy 50-60% pacjentów. Nowe cytostatyki stosowane w leczeniu raka trzustki, piersi, jajnika powodują niedokrwistość łagodną lub średniego stopnia. Zwiększa się odsetek chorych na niedokrwistość z powodu radioterapii nowotworów (szczególnie dla pacjentów chorych na raka prostaty i z rakiem szyjki macicy).

Przyczyną niedokrwistości może być przebyty zabieg operacyjny – niedokrwistość z powodu utraty krwi, gdy operacja chirurgiczna jest długotrwała oraz skomplikowana.

Do rozwoju niedokrwistości w przebiegu choroby nowotworowej dochodzi w następstwie przewlekłych krwawień, hemolizy, splenomegalii, nacieku szpiku przez komórki nowotworowe, wyniszczenia i zakażeń.

Czy chemioterapia powoduje niedokrwistość?

Przetoczenie koncentratu krwinek czerwonych stosuje się przy leczeniu niedokrwistości, która powstała gwałtownie np. przy krwotoku lub gdy jej stopień mocno się pogłębił pod wpływem terapii przeciwnowotworowej. Poprawa wartości morfologii krwi następuje szybko, ale efekt jest przemijający, gdyż nie wpływa na przyczynę niedokrwistości. Przetaczanie może doprowadzić też do przeniesienia zakażeń wirusowych, bakteryjnych i innych powikłań.

Od kilkunastu lat do leczenia niedokrwistości powstałej pod wpływem leczenia onkologicznego stosuje się preparaty rHu Epo: alfa (Expres) oraz beta (NeoRecormon). EPO czyli erytropoetyna jest czynnikiem wzrostu dla erytropoezy, który stymuluje tworzenie się erytrocytów w szpiku kostnym. Oba preparaty nie różnią się skutecznością leczenia niedokrwistości.

Jakiś czas temu do terapii niedokrwistości wprowadzono kolejny preparat: darbepoetynę alfa (Aranesp) – erytropoetynę ze zwiększoną liczbą cząsteczek kwasu sialowego i dłuższym czasem półtrwania. Lek cechuje się dużą skutecznością w leczeniu niedokrwistości wywołanej chemioterapią i radioterapią.

Brak odpowiedzi na Epo może wynikać z utajonego niedoboru żelaza lub współistniejącego zakażenia. Na utajony niedobór żelaza wskazuje obecność >10% niedobarwliwych erytrocytów w rozmazie i saturacja transferryny <15% . Zalecane jest wówczas podawanie preparatów żelaza.

Ze względu na ryzyko wystąpienia niedokrwistości w trakcie chemioterapii warto pamiętać o stosowaniu optymalnej diety.