Odpowiednia pielęgnacja jamy ustnej odgrywa ważną rolę u pacjentów poddanych terapii onkologicznej. Właściwe postępowanie wspomagające jest szczególnie istotne w przypadku nowotworów regionu głowy i szyi.

W poniższym tekście znajdziecie Państwo praktyczne wskazówki przygotowane przez eksperta – Paulinę Staroń, która pracuje w Gliwickim Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej–Curie jako higienistka stomatologiczna. W swojej codziennej pracy zajmuje się przygotowaniem oraz leczeniem wspomagającym pacjentów onkologicznych.

Pielęgnacja jamy ustnej u pacjentów onkologicznych

Najczęstszym skutkiem ubocznym leczenia onkologicznego nowotworów regionu głowy i szyi jest zapalenie błony śluzowej jamy ustnej określanej jako mucositis (ang. mucosal barier injury – MBI). Uszkodzenie bariery śluzówkowej zlokalizowane w obrębie jamy ustnej określane jest jako ORAL MBI (OMBI), a jeśli wystąpi ona w dalszych odcinkach przewodu pokarmowego, to mamy do czynienia z tzw. GUT MBI (GMBI).

Zmiany w jamie ustnej pojawiają się najczęściej na nierogowaciejącej błonie śluzowej policzków, warg, dna jamy ustnej, bocznych i brzusznej powierzchniach języka, a także na podniebieniu miękkim – choć mogą obejmować również inne obszary jamy ustnej. Radioterapia i chemioterapia nowotworów regionu głowy i szyi wiąże się niestety z dużymi skutkami ubocznymi w jamie ustnej. Mogą one uniemożliwić prawidłowe odżywianie pacjenta oraz podawanie płynów i leków.

Przygotowanie chorego do leczenia nowotworów głowy i szyi powinno zacząć się w gabinecie u specjalisty jakim jest stomatolog, gdzie lekarz dokładnie zbada pacjenta oraz zaplanuje dalsze postępowania. Należy wykonać zdjęcie panoramiczne jamy ustnej, a następnie przeprowadzić sanacje jamy ustnej, czyli kompleksowe wyleczenie wszystkich schorzeń w jamie ustnej.

Aby zmniejszyć dolegliwości w trakcie terapii chory musi utrzymywać ścisłą higienę i rozpocząć ją już przed właściwym leczeniem (minimum dwa tygodnie). Ważne jest, aby pacjent był zmotywowany i współpracował ze swoim lekarzem. Po zakończonej terapii przeciwnowotworowej bardzo ważne jest, aby kontrole u specjalisty-stomatologa odbywały się co 3 miesiące, aby wykryć każdy najmniejszy ubytek próchnicowy.

ZOBACZ WIĘCEJ: SKUTKI UBOCZNE CHEMIOTERAPII

Pielęgnacja jamy ustnej – wskazówki dla pacjentów z nowotworem głowy i szyi

  • Należy 3 razy dziennie myć zęby szczoteczka o bardzo miękkim włosiu (unikać ruchów poziomych i szorowania). W sytuacjach kiedy ból w jamie ustnej jest bardzo nasilony, to możemy użyć szczoteczki pooperacyjnej. Po każdym szczotkowaniu powinniśmy wypłukać jamę ustną płukanką antybakteryjna z zawartością fluoru.
  • Pasta do zębów powinna zawierać dużą zawartość fluoru bez środków pieniących SLS, bardzo delikatna, tak aby nie podrażniała błony śluzowej (możemy stosować pastę dla dzieci).
  • Codziennie wieczorem powinniśmy czyścic przestrzenie między-zębowe nicią dentystyczną.
  • Warto czyścic język specjalistyczną skrobaczką po każdym szczotkowaniu. Nie powinniśmy stosować do tego szczoteczki do zębów, ponieważ bakterie, które zlokalizowane są na języku możemy wtłaczać do brodawek na języku.
  • Fluoryzację kontaktową powinniśmy przeprowadzać raz w tygodniu środkami takimi jak np. toothmousse, elmex żel (w trakcie terapii, jeśli odczuwamy pieczenie, to odstawiamy środek). Wspomogą one nie tylko nasze uzębienie, ale również nawilżą śluzówkę.
  • Uzupełnienie protetyczne należy myć wodą z mydłem, a w trakcie nocy przechowywać w suchym pojemniku. Przede wszystkim należy wyciągać protezę z jamy ustnej podczas przerwy nocnej oraz w trakcie leczenia i zakładać tylko wtedy, kiedy jest to konieczne np. do posiłku. Zabronione jest korzystanie z klei do protez w trakcie leczenia oraz tuż po nim.
  • Podczas terapii powinniśmy regularnie płukać jamę ustną 5–8 razy dziennie płynami o działaniu antybakteryjnym, przeciwzapalnym takimi jak: Caphosol roztwór jonów wapniowych i fosforanowych, który zmniejsza suchość jamy ustnej łagodzi ból, ułatwia połykanie może być stosowany w trakcie leczenia jak i po nim; Tantum Verde płyn zawierający benzydamine, która miejscowo znieczula i powoduje zmniejszenie odczynu popromiennego. Do łagodzenia objawów pieczenia możemy zastosować zmrożoną wodę, napar z szałwii, siemienia lnianego, kory dębu oraz oleje (lniany, kokosowy), Solus Nano nawilżający preparat antybakteryjny.

POLECAMY: PIELĘGNACJA SKÓRY U PACJENTÓW ONKOLOGICZNYCH

Kserotomia – suchość w ustach u pacjentów onkologicznych

Przyczyn kserostomii może być wiele: stres, cukrzyca, przyjmowane leki oraz terapia onkologiczna. Przyjęcie kilku dawek napromienienia może spowodować suchość w jamie ustnej – jest to częsty skutek uboczny wśród pacjentów onkologicznych, który nierzadko utrzymuje się również po zakończonej terapii. Błona śluzowa bez odpowiedniego nawilżenia nie funkcjonuje prawidłowo, dlatego mogą powstawać owrzodzenia, grzybica, próchnica, pieczenie, Bardzo ważną rolę u pacjentów z nowotworami regionu głowy i szyi odgrywa odpowiednia higiena.

Ślina pełni bardzo ważna rolę – pomaga odbudować jamę ustną, ułatwia przyjmowanie pokarmów oraz chroni uzębienie przed próchnicą i bakteriami. W trakcie radioterapii ważne jest, aby nie podrażniać błony śluzowej – częste żucie gumy czy ssanie pastylek może być niewskazane. Bardzo dobrze sprawdzają się przy radioterapii różnego typu substytuty śliny – żele, spreje, płukanki np. Mucodry, Oral 7, Biotene, które poprawiają komfort pacjenta poddango terapii. Gdy minie ostry odczyn popromienny, to w trakcie dnia warto żuć ananasa, zielonego ogórka oraz bezcukrowe (bądź na bazie ksylitolu) gumy do żucia.

Grzybica jamy ustnej to również często spotykany skutek uboczny terapii onkologicznej. Oprócz stosowania klasycznej farmakoterapii dodatkowo możemy wspomóc się:

  • płynami zawierającymi chlorheksydynę
  • płynami antybakteryjnymi i zawierającymi benzydamine
  • domowe sposoby: roztwory sody oczyszczonej, soli kuchennej lub fizjologicznej
  • szczoteczkę do zębów powinniśmy wymieniać po każdej przebytej kandydozie, aby nie rozprowadzać bakterii kolejny raz po jamie ustnej ( szczoteczek nie wolno zalewać wrzątkiem ponieważ niszczą się jej włókna);
  • należy unikać użytkowania uzupełnienia protetycznego i dezynfekować je w specjalnym preparacie. Jeżeli jest to możliwe – warto wymienić je na nowe lub skonsultować się w tej sprawie ze specjalistą.

ZOBACZ: NOWOTWORY GŁOWY I SZYI 

autor: Paulina Staroń – ukończyła medyczną szkołę policealną woj. Śląskiego w Zabrzu na wydziale higieny stomatologicznej. Swoje doświadczenie zdobyła poprzez pracę w gabinetach dentystycznych o różnych specjalizacjach takich jak: chirurgia szczękowa, periodontologia, ortodoncja, protetyka oraz stomatologia zachowawcza. Wiedzę poszerza uczestnicząc w kursach oraz szkoleniach. Aktualnie pracuje w Gliwickim Instytucie – Centrum Onkologii im. Marii Skłodowskiej – Curie gdzie zajmuje się profilaktyką, przygotowaniem pacjentów do terapii oraz leczeniem wspomagającym.

Piśmiennictwo: Petkowicz B.,Jastrzębkska I.,Jamorogiewicz R.: Zapalenie błony śluzowej w jamie ustnej jako powikłanie w chemioterapii. Samodzielna Pracownia Medycyny Jamy Ustnej Uniwersytet Medyczny w Lublinie.