Jelito grube jest końcowym odcinkiem układu pokarmowego człowieka. W nim dochodzi do ostatecznego wchłaniania wody i soli mineralnych z resztek pokarmowych oraz do formowania kału. Anatomicznie, jelito grube można podzielić na kątnicę (czyli fragment łączący się z jelitem cienkim), okrężnicę oraz odbytnicę zakończoną odbytem.

Najczęstszym nowotworem jelita grubego jest gruczolakorak – nowotwór wywodzący się ze śluzówki jelita. W onkologii wyróżniamy nowotwory okrężnicy oraz nowotwory odbytnicy, ale ze względu na identyczne pochodzenie, przyczyny powstawania oraz podobny, choć nie identyczny przebieg choroby. Często w piśmiennictwie anglosaskim nowotwór ten określany jest jako colectoral cancer, czyli rak okrężniczo-odbytniczy.

Konsultacji merytoryczna dotyczącego najczęstszych objawów, diagnostyki oraz metod leczenia raka odbytnicy – lek. med. Marcin Kurowicki, specjalista onkolog radioterapeuta z Centrum Radioterapii NU-MED w Elblągu.

Czym jest rak odbytnicy?

Warto podkreślić, że rak odbytu (rak kanału odbytu i brzegu odbytu) stanowi zupełnie inną i rzadszą jednostkę chorobową i znacząco różni się od raka jelita grubego (raka odbytnicy). Dzieląc jelito grube na odcinki według klasyfikacji ICD-10, zachorowalność u poszczególnych płci przedstawia się następująco:

  • Mężczyźni: C18 (okrężnica) – 5181 przypadków rocznie, C19 (zgięcie esiczo-odbytnicze) – 735 przypadków, C20 (odbytnica) – 2545 przypadków
  • Kobiety: C18 (okrężnica) – 4820 przypadków, C19 (zgięcie esiczo-odbytnicze) – 546 przypadków, C20 (odbytnica) – 2353 przypadków.

Rak odbytnicy jest nowotworem złośliwym rozwijającym się z nabłonka jelita. Pod względem częstości występowania wśród kobiet zajmuje on drugie miejsce po raku piersi, a wśród mężczyzn – trzecie – po raku płuca i raku gruczołu krokowego. Niestety, częstość jego występowania rośnie. Związane jest to przede wszystkim z wszechobecną niezdrową dietą – wzrostem spożycia wysokokalorycznych pokarmów, termicznie przetworzonego czerwonego mięsa i nasyconych kwasów tłuszczowych. Palenie tytoniu oraz alkohol także sprzyjają rozwojowi tego nowotworu – przestrzega lek. med. Marcin Kurowicki, specjalista onkolog radioterapeuta z Centrum Radioterapii NU-MED w Elblągu.

Nowotwór odbytnicy ma najczęściej charakter sporadyczny – zdecydowana większość przypadków choroby wywołana jest mutacjami somatycznymi. Tylko kilka procent zachorowań na raka jelita grubego związanych jest z poznanymi zespołami dziedzicznymi.

Guz rosnący w jelicie grubym może przez wiele miesięcy czy nawet lat nie dawać żadnych objawów. Nierzadko podejrzenie raka odbytnicy stawia się przypadkowo – przy okazji wykonywania innych badań (np. morfologii krwi – niedokrwistość, usg jamy brzusznej – przerzuty w wątrobie, badania per rectum (przez odbytnicę) w trakcie diagnostyki chorób prostaty).

Pojawienie się symptomów klinicznych świadczy z reguły o zaawansowaniu raka odbytnicy.

PRZEJDŹ DO: NOWOTWORY UKŁADU POKAMROWEGO

Objawy raka odbytnicy

Jeśli chodzi o symptomy raka odbytnicy, to guzy w odbytnicy mogą najczęściej objawiać się w następujący sposób: występowanie świeżej krwi w stolcu, uczucie pełności w odbytnicy pomimo wcześniejszego wypróżnienia, bolesne parcie na stole lub stolec ołówkowaty (czyli bardzo cienki). Nowotwory okrężnicy rzadko dają objawy. Mogą to być biegunki, zaparcia czy też krew w stolcu.

Należy dążyć do tego, aby zmniejszyć u siebie ryzyko wystąpienia raka odbytnicy. Zaleca się spożywanie pokarmów bogatych w błonnik, takich jak warzywa i owoce. Należy także zwracać uwagę na swój organizm, np. czy zmieniły się nasze zwyczaje wypróżniania, czy częściej niż zwykle mamy biegunkę lub zaparcia, czy stolec jest czarny jak smoła lub może jest zabarwiony przez krew. W takich przypadkach należy szybko skonsultować się ze swoim lekarzem rodzinnym. Każdy pacjent po 55. roku życia może także bez objawów zgłosić się na bezpłatne badania profilaktyczne: rektoskopię (1x na 5 lat) lub kolonoskopię (1x na 10 lat) – apeluje lek. med. Marcin Kurowicki.

W Polsce funkcjonuje Program Badań Przesiewowych raka jelita grubego. W jego ramach od 2000 roku wykonywana jest bezpłatna profilaktyczna kolonoskopia. Badanie zaleca się pomiędzy 55 a 64 rokiem życia. Kolonoskopię wykonuje się również u osób w wieku 40-49 lat bez objawów raka jelita grubego, które miały w rodzinie przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) z rakiem jelita grubego.

Badanie kolonoskopowe jest procedurą stosowaną również w celu potwierdzenia rozpoznania. Podejrzenie raka odbytnicy w badaniu podmiotowym i przedmiotowym nakazuje pilne skierowanie chorego do poradni chirurgicznej lub gastroenterologicznej w celu wykonania kolonoskopii z pobraniem wielu wycinków.

rak odbytnicy

Rak odbytnicy – leczenie

Przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego należy dokonać oceny zaawansowania klinicznego choroby. Badania wykonywane są zazwyczaj w specjalistycznym ośrodku i obejmują wykonanie: kolonoskopii, rezonansu magnetycznego lub tomografii komputerowej miednicy w przypadku raka odbytnicy lub tomografii komputerowej jamy brzusznej w przypadku raka okrężnicy. Dodatkowo wykonuje się RTG klatki piersiowej, USG jamy brzusznej oraz USG transrektalne.

Najlepiej rokują pacjenci z rakiem odbytnicy, u których nie występują przerzuty w węzłach chłonnych i przerzuty odległe oraz nie stwierdza się naciekania narządów sąsiednich.

Podstawową metodą leczenia raka odbytnicy jest zabieg chirurgiczny. W bardzo wcześnie wykrytych nowotworach jest to leczenie całkowicie wystarczające. W wybranych przypadkach może się ono odbyć nawet endoskopowo – czyli przez światło jelita, bez uszkodzenia powłok skórnych. Operacja przypomina wtedy zwykłą kolonoskopię. W bardziej zaawansowanych nowotworach odbytnicy stosuje się leczenie skojarzone, czyli połączenie kilku metod leczenia. Przed zabiegiem operacyjnym zaleca się wtedy radioterapię lub radioterapię łącznie z chemioterapią, które służą temu, aby zwiększyć szansę na wyleczenie, ale także zmniejszają rozmiar guza tak, aby chirurg miał większe szanse usunąć nowotwór zaoszczędzając zwieracze. Dzięki takiemu postępowaniu zmniejszamy ryzyko wyłonienia stomii. W raku okrężnicy nie stosuje się radioterapii. W zaawansowanych przypadkach po zabiegu operacyjnym stosuje się uzupełniającą chemioterapię – tłumaczy lek. med. Marcin Kurowicki, specjalista onkolog radioterapeuta z Centrum Radioterapii NU-MED w Elblągu.

Obecnie dąży się do postępowania coraz bardziej radykalnego. Kiedyś u chorych rozsianych stosowało się wyłącznie chemioterapię. Obecnie dodatkowo pojedyncze zmiany przerzutowe w wątrobie czy płucach można usunąć chirurgicznie lub poddać radioterapii stereotaktycznej, która nieinwazyjnie niszczy guzy. Bada się również, jakie mutacje występują w DNA komórek nowotworowych raka jelita grubego i tworzy się leki niszczące komórki z tymi mutacjami – dodaje specjalista.

W przypadku choroby raka odbytnicy w stadium rozsianym stosuje się pierwotnie chemioterapię systemową. Obecnie standardem są schematy z oksaliplatyną (FOLFOX, XELOX) lub z irynotekanem (FOLFIRI, XELIRI) z dodaniem, od początku terapii, leków celowanych molekularnie – przeciwciał monoklonalnych – bewacyzumabu i panitumumabu lub cetuksymabu. Wybór odpowiedniego przeciwciała monoklonalnego uzależniony jest od charakterystyki molekularnej genów RAS.

W ramach aktualizacji listy leków refundowanych, która weszła w życie w lipcu 2017 roku, na wykazie znalazły się nowe terapie w kolejnych liniach leczenia zaawansowanego raka jelita grubego. Zmiany w programie lekowym Leczenie zaawansowanego raka jelita grubego (ICD-10 C18–C20) dały chorym dostęp do następujących technologii lekowych: cetuksymab z chemioterapią według schematu FOLFIRI i bewacyzumab z chemioterapią według schematu FOLFIRI w I linii leczenia, bewacyzumab z chemioterapią według schematu FOLFOX-4 i aflibercept z chemioterapią według schematu FOLFIRI w II linia leczenia oraz cetuksymab i panitunumab w monoterapii w III linia leczenia.

Leczenie raka odbytnicy bez udziału chirurgii

Podczas tegorocznego wirtualnego kongresu Amerykańskiego Towarzystwa Radioterapii Onkologicznej (American Society of Radiation Oncology, ASTRO) zaprezentowano wyniki retrospektywnego jednoośrodkowego badania klinicznego oceniającego skuteczność radioterapii u chorych na raka odbytnicy.

Badaniem objęto 90 chorych, którzy w latach 2018-2019 otrzymali tzw. krótki kurs radioterapii (pięciodniowe napromieniania), a następnie chemioterapię. Większość miała wysokie miejscowe zaawansowanie nowotworu i/lub przerzuty w regionalnych węzłach chłonnych.

Wśród chorych, którzy otrzymali co najmniej sześć cykli chemioterapii odsetek całkowitych remisji klinicznych (oznaczających brak widocznego, badalnego guza, clinical complete response, cCR) wyniósł 51%. U 5 pacjentów z CR wykonano resekcję – u 4 z nich nie stwierdzono obecności komórek nowotworowych (całkowita remisja patologiczna, pathological complete response, pCR). Wśród pozostałych 38 chorych w ciągu 16-miesięcznego okresu obserwacji u 7 wystąpiła miejscowa wznowa nowotworu i zaproponowano im leczenie ratunkowe (chirurgię lub chemioterapię).

W całej badanej grupie u 42 chorych (47%) uzyskano częściową remisję kliniczną (clinical partial response, cPR), a u jednego doszło do progresji. W grupie poddanej resekcji nie obserwowano wznowy u żadnego z 5 chorych z CR oraz u 72% z cPR.

Badanie wskazuje na możliwość uniknięcia operacji w wyselekcjonowanej populacji chorych.

PRZEJDŹ DO: PROFILAKTYKA RAKA