Szacuje się, że blisko połowa pacjentów onkologicznych stosuje różnego rodzaju suplementy diety bez informowania o tym lekarzy. Blisko 30% tych substancji to metody i środki zaliczane do tzw. terapii niekonwencjonalnych raka oraz medycyny alternatywnej.

Internet pełen jest stron promujących „cudowne” lekarstwa na raka, nie brakuje bogatej literatury na ten temat. Osoby chore na nowotwór sięgają po suplementy na raka przede wszystkim z zamiarem lepszego radzenia sobie ze stresem, poprawy odporności, stanu zdrowia oraz jakości życia. Czy takie postępowanie jest jednak bezpieczne?

Przedstawiamy poradnik dotyczący faktów i mitów związanych ze stosowaniem suplementów podczas choroby nowotworowej.

Suplementy w chorobie nowotworowej

Przegląd badań klinicznych dowodzi, że niektóre z ziół czy suplementów na raka mogą mieć pewny potencjał w profilaktyce, leczeniu czy postępowaniu paliatywnym u chorych z nowotworem. Inne jednak – nie mają go wcale.

Większość roślin i suplementów wchodzi w interakcje ze sobą oraz z tradycyjnymi lekami, powodując istotne działania uboczne, które mogą być niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia pacjentów onkologicznych.

Wszystkie suplementy na raka powinny być rygorystycznie testowane pod względem czystości, bezpieczeństwa i skuteczności. Pacjenci potrzebują wiarygodnego i szczerego źródła informacji oraz dialogu z onkologami na ten temat.

ZAJRZYJ: NIEKONWENCJONALNE METODY LECZENIA RAKA

Czy istnieją suplementy na raka?

Zgodnie z definicją suplementy na raka należy traktować jako produkty stanowiące źródło skoncentrowanych składników odżywczych oraz innych substancji o działaniu fizjologicznym. W suplementach diety mogą występować m.in. witaminy, składniki mineralne oraz inne związki wykazujące efekt odżywczy lub fizjologiczny, np. aminokwasy, kwasy tłuszczowe, błonnik, ekstrakty roślinne i ziołowe, probiotyki i prebiotyki, enzymy, produkty zawierające koenzym Q10, chrząstkę rekina i wiele innych.

Znaczenie użyteczności i roli suplementów w chorobie nowotworowej budzi wśród naukowców wiele kontrowersji i jest wciąż badane. Wśród pacjentów, stosunek do suplementów wywołuje skrajne emocje oraz istotne różnice zdań.

Rolą suplementów diety – niezależnie od dawki czy kombinacji – jest utrzymanie dobrego stanu zdrowia i zapewnienie dodatkowych korzyści zdrowotnych. W tym zakresie – ewentualnie – może mieścić się zapobieganie rozwojowi nowotworów, ale na pewno nie leczenie tak poważnej i złożonej jednostki chorobowej jaką jest rak. Jeśli jakiś suplement przedstawiany jest jako lekarstwo na raka, powinno to budzić podejrzenia i nieufność.

Należy mieć na uwadze, iż stosowanie suplementów podczas choroby nowotworowej może wywoływać lub nasilać występowanie różnego rodzaju interakcji z przepisywanymi przez lekarzy lekami lub powodować działania niepożądane.

Stosowane suplementy na raka mogą być przyczyną powikłań farmakologicznych u pacjentów zażywających leki. Są one następstwem interakcji zachodzących pomiędzy składnikami zawartymi w suplemencie a stosowanymi lekami. Najczęściej wypływają one na wchłanianie i metabolizm leków, ale również może dochodzić pod ich wpływem do synergicznych interakcji.

Suplementy a nowotwory

dr Aleksandra Kapała, Poradnik dla pacjentów i opiekunów: Fakty i mity żywienia w chorobie nowotworowej, fragment:

Nie zaleca się rutynowego przyjmowania preparatów wielowitaminowych, czy też innych substancji aktywnych. Stosowanie jakichkolwiek związków aktywnych wskazane jest wyłącznie w stanach udowodnionego niedoboru, który rozpoznać można, albo na  podstawie badania stężenia konkretnej substancji we krwi (np. żelazo, witamina B12, kwas foliowy, witamina D, mikroelementy np. potas, magnez, wapń i inne), obrazu innych badań pomocniczych lub objawów klinicznych świadczących o niedoborze danej substancji.

Niektóre substancje stosujemy też na podstawie znajomości metabolizmu i obrazu niedoborów w konkretnych sytuacjach klinicznych. Np. u chorego wyniszczonego śmiało można podejrzewać głęboki niedobór tiaminy i należy ją suplementować. Z uwagi na wysokie ryzyko osteoporozy u pacjentów onkologicznych zawsze należy rozważyć suplementację wapnia i witaminy D. W praktyce identyfikacja niedoborów wcale nie jest taka łatwa, bo ich symptomy nakładają się na obraz choroby nowotworowej i skutków ubocznych leczenia onkologicznego. (…)

Wszystkie witaminy i mikroelementy należy w pierwszej kolejności uzupełniać w sposób naturalny za pomocą zbilansowanej diety! Praktycznie wszystkie witaminy i mikroelementy można pokryć zwykłą dietą na poziomie >100% zapotrzebowania. (…) Wielu pacjentów przyjmuje na własną rękę „megadawki” związków aktywnych. Nadmiar witamin i mikroelementów też jest szkodliwy i może doprowadzić do przedawkowania!

Antyoksydanty i profilaktyka choroby nowotworowej

W związku z toczącym się w organizmie procesem zapalnym, który związany jest z obecnością guza nowotworowego w ciele pacjenta oraz stresem towarzyszącym chorobie nowotworowej w organizmie chorego znacząco rośnie liczba wolnych rodników, które mają zdolność uszkadzania błon komórkowych, DNA i białek wchodzących w skład enzymów.

Z uwagi na ten fakt zwiększeniu ulega zapotrzebowanie chorego na przeciwutleniacze (antyoksydanty), a szczególnie na witaminę C, witaminę E, beta-karoten, cynk, selen, miedź, magnez, mangan oraz inne substancje bioaktywne – koenzym Q10, polifenole (flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny, katechiny, stilbeny i ligniny) oraz fitosterole.

Zgodnie z wynikami przeprowadzonych badań, dostarczane z żywnością antyoksydanty mają zdolność blokowania wolnych rodników i neutralizowania ich szkodliwego działania. Największa ilość naturalnych antyoksydantów znajduje się w świeżych warzywach i owocach. Osoby chore na nowotwór powinny spożywać każdego dnia przynajmniej 400 gram różnych owoców i warzyw.

Jedną z głównych przyczyn braku ochrony przed nowotworami przy wykorzystaniu suplementów antyoksydacyjnych jest arbitralny dobór ich dawki, która może być istotnie większa niż wymagana. Niektóre antyoksydanty w dużym stężeniu nabierają prooksydacyjnej aktywności, która wspiera procesy oksydacyjne i jest niekorzystna dla naszego organizmu. Natomiast przyjmowanie przez pacjentów onkologicznych suplementów składających się pojedynczych substancji świadczy o bagatelizowaniu interakcji między składnikami antyoksydacyjnymi.

Antynowotworowy efekt warzyw i owoców (oraz antyoksydantów w nich zawartych) opiera się na ich synergistycznym współdziałaniu (wzajemnie wzmacniają one swoje przeciwnowotworowe właściwości). Ważne jest, aby antyoksydanty wspomagające leczenie raka dostarczane były drogą naturalną w postaci diety – warzyw, owoców czy np. soków warzywnych.

W przypadku osób chorych na raka nie jest wskazane zażywanie antyoksydantów w formie suplementów diety.

W badaniach nie wykazano, aby suplementy na raka zawierające antyoksydanty miały korzystny wpływ na organizm pacjentów onkologicznych, a w niektórych przypadkach obserwowano nawet szkodliwe działanie związane z nadmiernym suplementowaniem antyoksydantów. W przypadkach niedoborów wynikających z braku możliwości dostarczenia choremu odpowiedniej ilości naturalnych antyoksydantów z pożywieniem wskazana jest indywidualna konsultacja  z dietetykiem lub lekarzem prowadzącym.

ZAJRZYJ: 20 TERAPII NA RAKA, KTÓRE NIE DZIAŁAJĄ

suplementy na raka

Czy suplementy są skuteczne na raka?

Zgodnie ze współczesnym stanem wiedzy i wypracowanymi zaleceniami jednym z najważniejszych elementów zapobiegania nowotworom jest zbilansowana dieta, która zawiera wszystkie niezbędne składniki odżywcze w odpowiednich proporcjach. Równocześnie popularna jest atrakcyjna teza, że być może stosowanie pewnych składników mineralnych, witamin i preparatów ziołowych w postaci suplementów diety może wpływać na zmniejszanie ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej.

Niestety większość przeprowadzonych dotychczas badań nie potwierdziła takiego działania suplementów na raka. Istnieją podejrzenia, że sztuczne stosowanie większych dawek niektórych suplementów może działać odwrotnie – zwiększać ryzyko rozwoju raka.

Nie tak dawno amerykański National Cancer Institute musiał przerwać ogromny program badawczy SELECT prowadzony od 2001 roku z udziałem 35 tysięcy mężczyzn. Ochotników biorących udział w badaniu podzielono na cztery grupy. Badani z pierwszej grupy otrzymywali selen i witaminę E, z drugiej – wyłącznie witaminę E, z trzeciej grupy – sam selen, a z czwartej – placebo. Amerykańscy badacze zmuszeni byli przerwać badanie po tym, jak zauważyli, że w grupie suplementowanej witaminą E – wzrosła liczba zachorowań na raka prostaty.

Wpływ odżywiania na rozwój choroby nowotworowej

Zgodnie z zaleceniami opracowanymi w ramach raportu opublikowanego w 2007 roku przez Światową Fundację Badań nad Rakiem i Amerykański Instytut Badań nad Rakiem należy przede wszystkim odżywiać się odpowiednio i naturalnie bez stosowania suplementacji. Eksperci uznali że, ze względu na to, iż długotrwałe przyjmowanie dużych dawek suplementów diety może paradoksalnie zwiększać ryzyko raka, nie należy ich rekomendować jako sposobu zapobiegania nowotworom.

W indywidualnych przypadkach, kiedy z powodu choroby czy niedożywienia nie jest to możliwe, można rozważyć stosowanie suplementów po konsultacji ze specjalistą.

dr Aleksandra Kapała, Poradnik dla pacjentów i opiekunów: Fakty i mity żywienia w chorobie nowotworowej, fragment:

Celem diet antyrakowych jest wprowadzenie do codziennego jadłospisu pokarmów, co do których udowodniono, że częste ich spożywanie wiąże się ze zmniejszonym ryzykiem zachorowania na chorobą nowotworową (…) Część z tych zasad może być nadal zalecana u chorych, u których rozpoznano chorobę nowotworową. Niemniej jednak w sytuacji, kiedy mamy już chorobę nowotworową, a nie tylko staramy się przed nią ustrzec stosowanie diet antyrakowych jedynie wspiera konwencjonalną terapię onkologiczną (operację, chemioterapię i radioterapię).

Nie można produktom o potencjale antynowotworowym przypisywać cudownych właściwości leczniczych i wierzyć, że za pomocą brokułów czy oleju lnianego, ktoś zostanie uzdrowiony z nowotworu złośliwego. W internecie można znaleźć wiele cudownych diet, których założenia są różne: spożywanie ogromnych ilości soków owocowo-warzywnych czy oleju lnianego, zachęcanie do eliminacji białka zwierzęcego lub węglowodanów, niekontrolowane przyjmowanie suplementów z witaminami i innymi związkami aktywnymi, „zakazy” przyjmowania żelaza czy witaminy B12 i wiele innych.

Niektórzy autorzy zachęcają czy wręcz wymuszają na pacjencie rezygnację z konwencjonalnego leczenia, a stosowanie wyłącznie diety. Takie postępowanie może oznaczać dla chorego utratę szansy na terapię radykalną i możliwość wyleczenia nowotworu. Do tej pory w piśmiennictwie naukowym nie udowodniono skuteczności antynowotworowej żadnej popularnej „diety leczącej z raka”!

PRZEJDŹ DO: DIETA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ

Witaminy i składniki mineralne w onkologii

W ślad za licznymi badaniami, które sugerują, że składniki antyoksydacyjne owoców i warzyw są odpowiedzialne za działanie ochronne w kontekście profilaktyki raka, podjęto szereg prób i eksperymentów dotyczących wpływu suplementacji witaminy A, C, E i selenu na nasze zdrowie. Badanie CARET przedstawiło brak pozytywnych skutków, a nawet negatywne wyniki, związane z nieoczekiwanie zwiększoną śmiertelnością z powodu raka związanego z nadmierną suplementacją.

W badaniach nie dowiedziono, aby podawanie witamin i składników w postaci suplementów chroniło przed rakiem. Przeciwnie – stosowanie dużych dawek suplementów zwiększało prawdopodobieństwo zgonu. Wszystkie wymienione składniki  i witaminy, które mające znaczenie w zmniejszaniu ryzyka rozwoju nowotworów, powinny być dostarczane w naturalnej postaci z dietą.

  • Witamina C – witamina ta jest silnym antyoksydantem, dzięki czemu przeciwdziała powstawaniu nowotworów złośliwych w organizmie. Może hamować powstawanie substancji rakotwórczych m.in. nitrozoamin, występujących w żywności konserwowanej azotynami. Zwiększa odporność komórkową. Neutralizuje wolne rodniki, uszkadzające materiał genetyczny. Spożywanie warzyw i owoców bogatych w witaminę C ma korzystny wpływ na zmniejszenie ryzyka zachorowania na raka jamy ustnej, gardła, przełyku, żołądka, płuc i jelita grubego.
  • Witamina E – potencjał przeciwutleniający witaminy E polega przede wszystkim na inaktywowaniu wolnych rodników oraz ochronie przed peroksydacją wielonienasyconych kwasów tłuszczowych. Witamina E odgrywa istotną rolę w stabilizacji błon komórkowych. Ma zdolność hamowania szkodliwego działania nitrozoamin, dzięki czemu może zapobiegać rakowi żołądka. Obserwowano obniżenie ryzyka rozwoju raka prostaty przez witaminę E u palaczy.
  • Witamina D – liczne funkcje fizjologiczne witaminy D sprawiają, że może ona odgrywać rolę ochronną w stosunku do nowotworów złośliwych. Przede wszystkim stymuluje syntezę białka wiążącego wapń, dzięki czemu zwiększa absorbcję tego składnika w jelicie. MA zdolność hamowania proliferacji komórek, a także regulacji ich wzrostu i różnicowania. Zaobserwowano modulujący wpływ witaminy D na działanie układu immunologicznego. Ochronne działanie dotyczy w szczególności nowotworów prostaty, jelita grubego, sutka, płuc, czerniaka i białaczki.
  • Kwas foliowy i witamina B12 – kwas foliowy jest niezbędny w organizmie człowieka w procesach metylacji, w tym również DNA. Proces metylacji DNA powoduje zmniejszenie ekspresji genów, a zaburzenia tego procesu mogą powodować utratę kontroli nad protoonkogenami. Niedobór witaminy B12 powoduje natomiast, że kwas foliowy wykorzystywany jest do syntezy tyminy i metioniny, co skutkuje wzrostem uszkodzeń DNA.
  • Karotenoidy – do grupy karotenoidów o właściwościach antyoksydacyjnych zalicza się m.in. beta-karoten, likopen, luteinę i kantaksantynę. Substancje te działają przeciwnowotworowo, ponieważ stymulują działanie układu odpornościowego, hamują proliferację komórek i wykazują zdolność wychwytywania wolnych rodników. Dowiedziono, że wysokie spożycie likopenu (obecny w pomidorach, brzoskwiniach i melonach oraz w przetworach z pomidorów) zmniejsza ryzyko zachorowania na nowotwory złośliwe przewodu pokarmowego oraz raka prostaty. Uwaga natomiast na beta-karoten przyjmowany w dużych ilościach przez palaczy! Liczne badania dowiodły, że beta-karoten zwiększa ryzyko rozwoju raka płuca u mężczyzn palących papierosy. W tym przypadku suplementowanie tej substancji przez osoby palące może być bardzo niebezpieczne dla zdrowia.
  • Wapń – jego wpływ jest szczególnie interesujący w kontekście zmniejszania ryzyka raka jelita grubego. Z jednej strony może zapobiegać karcinogennemu działaniu wtórnych kwasów żółciowych w przewodzie pokarmowym poprzez tworzenie z nimi nierozpuszczalnych soli wapnia, a z drugiej – bezpośrednio oddziałuje na proces karcinogenezy poprzez hamowanie proliferacji komórek.
  • Selen – hamuje rozwój komórek nowotworowych na różnych etapach karcinogenezy. Jest składnikiem wielu enzymów o działaniu antyoksydacyjnym, bierze udział w metabolizmie hormonów tarczycy oraz testosteronu. Wykazano związek pomiędzy spożyciem selenu, a zapadalnością na raka płuc – wyższe spożycie selenu prawdopodobnie zmniejszało ryzyko zachorowania na nowotwór. Dobrym źródłem selenu są orzechy brazylijskie, ryby, skorupiaki, nasiona roślin strączkowych, drożdże i czosnek.
  • Włókno pokarmowe – w wielu badaniach wykazano, że wysokie stężenie włókien pokarmowych może istotnie zmniejszyć ryzyko rozwoju gruczolaków i raka jelita grubego. Prawdopodobnie, zwiększając objętość i szybkość pasażu wydalanego stolca, przyczyniają się one do zmniejszenia stężenia w nim substancji rakotwórczych i skracają okres ich oddziaływania na błonę śluzową.
  • Polifenole – to duża grupa związków naturalnie występujących w roślinach, wykazujących silne działanie antyoksydacyjne. Wśród nich największą aktywność biologiczną wykazują flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny, katechiny, stilbeny i ligniny. Polifenole wchodzą w bezpośrednie reakcje z wolnymi rodnikami, zmiatając je i zwiększając ich dysmutację do substancji mniej szkodliwych. Dodatkowo stymulują apoptozę (zaprogramowaną śmierć komórki), wpływają na biosyntezę cholesterolu, modulują funkcje immunologiczne oraz hamują etap progresji. Dużą zawartością polifenoli cechują się: zielona herbata, rośliny z rodzin kapustowatych, soja, miękkie owoce, owoce cytrusowe, winogrona i kakao. Szczególnie duże nadzieje budzi resweratrol, którego zdolność hamowania guza obserwowana była na wszystkich etapach transformacji nowotworowej. Jest on obecny w dużym stężeniu w skórkach winogron, czerwonym winie i orzechach.
  • Izotiocyjaniny (związki organosiarkowe) – izotiocyjaniny zapobiegają rozwojowi nowotworów złośliwych, a ich działanie ochronne zostało potwierdzone w przypadku raka płuc, piersi , raka jajnika i czerniaka. Istnieje wiele różnych mechanizmów antyrakowego działania izotiocyjaninów. Dieta obfita w te substancje powoduje indukcję enzymów fazy 1, które aktywują czynniki rakotwórcze. Bogatym źródłem izotiocyjaninów są warzywa z rodziny kapustowatych (kapusty, brokuły, brukselka), cebulowe (czosnek, cebula), rzodkiewka i rzeżucha.

Analiza badań wykazała, że suplementy zawierające wapń i selen mogą wpływać na zmniejszenie ryzyka wystąpienia różnych nowotworów złośliwych. Wapń chroni prawdopodobnie przed rakiem jelita grubego, natomiast selen w dużych dawkach może wykazywać działanie protekcyjne w przypadku raka prostaty. Istnieją przesłanki o antynowotworowym działaniu retinolu w przypadku raka skory oraz alfa-tokoferolu w stosunku do osób narażonych na raka gruczołu krokowego.

Choroba nowotworowa – kiedy przyjmować suplementy

Uważa się, że spożywanie suplementów na raka jako uzupełnienie diety jest korzystne i może zmniejszyć ryzyko rozwoju raka w następujących przypadkach:

  • zaburzenia wchłaniania witaminy B12 po 50 roku życia,
  •  kwas foliowy stosowany przed oraz w okresie ciąży,
  • witamina D stosowana u osób z bardzo małą ekspozycją na światło słoneczne oraz u osób starszych i z ciemną karnacją, które nie syntetyzują wystarczającej ilości witaminy D pod wpływem słońca,
  • wapń i selen stosowany indywidualnie w określonych dawkach u osób z dużym ryzykiem wystąpienia raka płuca i jelita grubego.

Dr. A. Kapała, Poradnik dla pacjentów i opiekunów: Fakty i mity żywienia w chorobie nowotworowej, fragment:

Amigdalina zwana również witaminą B 17 lub w piśmiennictwie angielskojęzycznym znana pod nazwą Laetrile jest substancją naturalnie zawartą w pestkach licznych owoców: czereśni, wiśni, moreli, brzoskwiń, jabłek, gorzkich migdałów i niektórych warzyw strączkowych. Amigdalina zawiera rodnik cyjankowy, który budzi wiele kontrowersji.

W listopadzie 2011 ukazał się przegląd systematyczny ponad 200 doniesień, które w naukowych bazach danych ukazały się od 1951 roku. Żadne z badań nie udowodniło antynowotworowej skuteczności amigdaliny, za to pojawiły się doniesienia o poważnym ryzyku zatrucia cyjankami, szczególnie w przypadku przyjmowania amigdaliny w postaci doustnej (kapsułek, tabletek). Możliwe opisywane skutki uboczne to niewydolność nerek, uszkodzenie wątroby, niewydolność oddechowo-krążeniowa, kwasica mleczanowa. (…)

Z powodu ryzyka poważnych skutków ubocznych FDA zakazała sprzedaży tego specyfiku. Jedzenie pestek moreli, czy czereśni nie spowoduje zatrucia cyjankami, ale może spowodować poważną niestrawność – wymioty, biegunki, bóle brzucha, gorzkie odbijania, gorycz w ustach. Przyjmowanie takich specyfików może znacznie pogorszyć tolerancję chemioterapii.

Suplementy na raka – podsumowanie

Nie zażywaj na własną rękę suplementów diety, bo nie chronią one przed nowotworami. Odpowiednio zbilansowana i urozmaicona dieta nie tylko pokrywa zapotrzebowanie organizmu na wszystkie niezbędne składniki odżywcze, ale także zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby nowotworowe.

Stosowanie suplementów diety w ramach przeprowadzonych badań naukowych nie wykazało działania prewencyjnego w stosunku do nowotworów złośliwych, a w niektórych przypadkach wysokie dawki suplementów miały szkodliwy wpływ. Suplementy na raka w indywidualnych przypadkach (choroby powodujące niedobory witamin i składników mineralnych) stosuje się pod kontrolą specjalisty.

Najlepszym źródłem ważnych składników pokarmowych i cennych z punktu widzenia profilaktyki przeciwnowotworowej substancji jest prawidłowe żywienie (bogate w warzywa i owoce), a nie suplementy diety na raka. Choć wykazano, że w przypadku osób należących do grup o wysokim ryzyku wystąpienia choroby nowotworowej, duże dawki niektórych suplementów zmniejszały to ryzyko, to jednak nie można odnosić tych wyników do wszystkich ludzi. W indywidualnych przypadkach (obciążenia genetyczne) decyzja o suplementacji powinna być konsultowana zawsze ze specjalistą.

Suplementy na raka. Witaminy i składniki mineralne w onkologii,  bibliografia: M. Jarosz, I. Sajór, Żywienie chorych z nowotworami, Warszawa 2012.; M. Jarosz, Suplementy diety a zdrowie, Warszawa 2008.; S. Langley-Evans, Żywienie, wpływ na zdrowie człowieka, Warszawa 2014,; Pod. red. M Jarosz, Praktyczny podręcznik dietetyki, Warszawa 2010.; D. Khayat, Prawdziwa dieta antyrakowa, Kraków 2012, dr A. Kapała, Poradnik dla pacjentów i opiekunów: Fakty i mity żywienia w chorobie nowotworowej.

SPRAWDŹ: KOSMETYKI DLA PACJENTÓW ONKOLOGICZNYCH