Jeszcze do niedawna powikłania skórne towarzyszące chemioterapii, terapiom ukierunkowanym molekularnie czy radioterapii były często pomijane lub lekceważone jako problem mało istotny klinicznie. W ostatnich latach, głównie po wprowadzeniu do codziennej praktyki terapii celowanych molekularnie, sytuacja ta uległa zmianie.

Substancje te upośledzają funkcje skóry, niejednokrotnie prowadząc do przedwczesnego przerwania leczenia. Wymusiło to opracowanie szczegółowych algorytmów postępowania w przypadku zmian skórnych u pacjentów poddanych terapii onkologicznej. Terapia toksyczności skórnej stała się elementem codziennej praktyki zarówno lekarzy onkologów, jak i specjalistów medycyny rodzinnej.

Na czym polega zespół ręka-stopa u pacjentów onkologicznych?

Zmiany skórne po chemioterapii

Zmiany skórne towarzyszące chemioterapii i leczeniu systemowemu dotyczą zarówno skóry (np. zespół ręka-stopa), jak i jej przydatków (owłosienia i paznokci). Częstość i stopień nasilenia zmian skórnych u chorych poddanych chemioterapii zależy od rodzaju i dawki cytostatyku, liczby użytych leków, schorzeń towarzyszących oraz indywidualnych predyspozycji i cech danego pacjenta.

Reakcje skórne towarzyszące leczeniu z udziałem chemioterapii bardzo często są nie tylko przyczyną nieprzyjemnych doświadczeń chorego, ale w wielu przypadkach powodują także obniżenie jakości życia, a nawet mogą wpływać na strategię prowadzonego leczenia. Warto pamiętać, że wygląd zewnętrzny i własny wizerunek są ważne dla większości ludzi, w tym także pacjentów onkologicznych.

Polekowe reakcje skórne dzielą się na toksyczne i alergiczne. Reakcje toksyczne indukowane są bezpośrednią obecnością leku i pojawiają się z reguły po zastosowaniu go w bardzo dużych dawkach. Skórne reakcje alergiczne u pacjentów onkologicznych pojawiają się na skutek uwolnienia składników komórek tucznych, fotouczulenia lub bezpośredniego toksycznego wpływu leku na metabolizm komórkowy.

W badaniu obejmującym chorych leczonych z powodu raka piersi, raka jajnika, szyjki i trzonu macicy, skórne działania niepożądane leków chemioterapeutycznych obserwowano u 86% pacjentów. U 18% odnotowano zespół ręka-stopa, u 23% zmiany dotyczące paznokci, a u 75% utratę owłosienia. We wszystkich przypadkach objawom tym towarzyszyło pogorszenie jakości życia.

WARTO ZAJRZEĆ: KOSMETOLOGIA ONKOLOGICZNA

zespol reka-stopa u pacjentów onkologicznych

Zespół ręka-stopa

Zespół ręka-stopa – objawy i leczenie

Niektóre leki chemioterapeutyczne (cytostatyki bądź leki ukierunkowane molekularnie) stosowane w leczeniu raka mogą sprawić, że skóra na dłoniach i stopach pacjenta się zaczerwieni, będzie nadwrażliwa lub nabrzmiała. Są to objawy zespołu ręka-stopa (zwanego także zespołem dłoniowo-podeszwowym). Na ogół jest to reakcja łagodna i przemija w ciągu kilku lub kilkunastu dni. Gdy jednak trwa dłużej lub komplikuje się, niezbędne może być nawet przerwanie przyjmowania leku lub zmiana jego dawkowania.

Zespół ręka-stopa (HFS) charakteryzuje się powstaniem bolesnego rumienia dłoni  i stóp z towarzyszącymi dolegliwościami bólowymi z możliwością powstania pęcherzy i złuszczania skóry.  Wczesnymi objawami zespołu dłoniowo-podeszwowego są mrowienie, rozgrzanie, świąd, zaczerwienienie i suchość.

Przy nasilających się objawach skóra się łuszczy, występują obrzęki i pęcherze, a pacjenci mają trudności z chodzeniem i utrzymaniem przedmiotów w ręku. Uciążliwe dolegliwości znacznie obniżają jakość życia pacjentów i prowadzą do zaburzeń funkcjonowania w codziennych czynnościach.

Substancjami mogącymi w sposób nasilony indukować powstanie zespołu ręką-stopa są:  cytarabina, docetaksel, doksorubicyna, daunorubicyna, fluorouracyl, kapecytabina, cyklofosfamid, winkrystyna, winblastyna, etopozd, merkaptopuryna, metotreksat.

Ważne jest, aby o wszelkich niepokojących symptomach mogących sugerować zespół ręka-stopa informować lekarza prowadzącego leczenie lub pielęgniarkę. Mogą oni zalecić specjalne kremy, które zawierają łagodzące składniki lecznicze i wspomagające zdrowienie. Szczególnie w przypadku stosowania cytostatyków, od momentu rozpoczęcia leczenia niezwykle ważna jest profilaktyczna, systematyczna i codzienna pielęgnacja skóry.

Chociaż pierwsze widoczne objawy zespołu ręka-stopa pojawiają się po 7-10 dniach leczenia, warto zadbać o skórę już od pierwszego dnia. Na rynku dostępne są specjalne preparaty i kremy, których działanie powoduje, że niepożądane objawy zespołu ręka-stop są znacznie mniej dolegliwe.

PRZEJDŹ DO: KOSMETYKI DLA PACJENTÓW ONKOLOGICZNYCH

Jak zapobiegać zespołowi ręka-stopa u pacjentów onkologicznych

  • Używaj łagodnego mydła;
  • Unikaj balsamów i kremów zawierających perfumy, alkohol i glicerynę. Wystrzegaj się środków takich jakhydrokortyzon oraz leków antyhistaminowych, chyba, że zaleci je lekarz;
  • Pomyśl o profilaktyce. Uzasadnione jest stosowanie specjalnych preparatów ochronnych już od pierwszego dnia terapii. Krem reconval b6 łagodzi niepożądane objawy zespołu ręka-stopa oraz stany zapalne skóry u pacjentów onkologicznych;
  • Unikaj przebywania na słońcu;
  • Chroń ręce i nogi przed gorącą wodą;
  • Noś wygodne i przewiewne oraz niekrępujące obuwie oraz skarpetki, aby nie podrażniać skóry;
  • Unikaj forsowania dłoni noszeniemciężkich przedmiotów, krojeniem twardych przedmiotów czy pracą w ogrodzie. Nie przemęczaj stóp długim chodzeniem lub staniem.

bibliografia: Pod red. A.Deptała, M.Z. Wojtukiewicz, Onkologia w praktyce lekarza rodzinnego, Gdańsk 2016; McKay, T.Schacher, Chemioterapia, poradnik dla pacjenta i jego rodziny, Wrocław 2015; Pod red. J.Jassem, M.Krzakowski, Leczenie wspomagające w onkologii, Gdańsk 2013.

PRZEJDŹ DO: POSTĘPOWANIE WSPOMAGAJĄCE U PACJENTÓW