Najczęstsze problemy żywieniowe u pacjentów onkologicznych

Choroby nowotworowe leczy się, stosując chirurgię onkologiczną, radioterapię i leczenie systemowe (chemioterapię), niezależnie lub w skojarzeniu. Wszystkie metody leczenia wpływają na stan odżywienia pacjentów i zwiększają ryzyko wystąpienia.

U wielu chorych poddanych terapii przeciwnowotworowej pojawiają się objawy uboczne i działania niepożądane zmniejszające chęć do przyjmowania pożywienia, pogarszające trawienie i wchłanianie oraz powodujące zaburzenia metaboliczne. W konsekwencji prowadzi to do pogorszenia stanu odżywienia.

Najczęstsze objawy związane z chorobą nowotworową i jej leczeniem, które wymagają zmian w sposobie żywienia to:

zmęczenie,
zmiany w funkcjonowaniu zmysłu smaku,
brak apetytu,
nudności i wymioty,
stany zapalne błony śluzowej początkowych odcinków układu pokarmowego,
biegunki i zaparcia,
obrzęki,
anoreksja.

Mając na uwadze powyższe, żywienie pacjentów poddanych leczeniu onkologicznemu zaleca się dostosować do prowadzonej terapii – zwiększając jej efektywność oraz minimalizując skutki uboczne. Warto pamiętać, że właściwe wsparcie żywieniowe może poprawić stan odżywienia chorego lub nie dopuścić do jego pogorszenia, co zwiększa szansę na wyleczenie.

SPRAWDŹ: NIEDOŻYWIENIE U CHORYCH NA RAKA

Problemy żywieniowe u pacjentów onkologicznych – wskazówki

Poniżej lista częstszych objawów towarzyszących pacjentom onkologicznym w trakcie terapii przeciwnowotworowej oraz wskazówki żywieniowe mające na celu ich zmniejszenie lub eliminację:

Zmęczenie – w trakcie walki z nowotworem, pacjentom często towarzyszy długotrwałe poczucie zmęczenia, które może bezpośrednio oddziaływać na codziennie wykonywane przez nich czynności. Zespół przewlekłego zmęczenia jest odczuwanym subiektywnie uciążliwym poczuciem fizycznego, emocjonalnego i poznawczego znużenia i może występować na różnych etapach choroby. U pacjentów zmagających się ze zmęczeniem posiłki powinny być łatwe do przygotowania, szczególnie samodzielnego. Dobrze sprawdzą się proste dania, takie jak: jajko na miękko, potrawy na bazie owoców i produktów mrożonych, kisiele, zupy i koktajle mleczne. Wsparciem mogą okazać się są doustne preparaty odżywcze (ONS) np. marki Resource, które pomagają zaspokoić potrzeby żywieniowe chorych w trakcie terapii przeciwnowotworowej. Warto zwrócić uwagę na pierwsze posiłki w ciągu dnia, gdyż pacjenci onkologiczni zazwyczaj lepiej tolerują posiłki w początkowej fazie dnia.
Zaburzenia odczuć smakowych – zmiany odczuwania smaku wpływają na jakość i ilość spożywanych produktów i potraw. Zaburzenia smaku mogą powodować niektóre leki cytostatyczne (cisplatyna) oraz radioterapia okolic głowy i szyi. Pojawiające się zmiany smakowe obejmują metaliczny posmak, brak odczuwania smaku lub podwyższenie progu odczuwania niektórych smaków lub całkowitą awersję do pokarmów. Często zaburzenia smaków prowadzą do nieakceptowania mięsa (zwłaszcza surowego) i warzyw (szczególnie zielonych). Nieco lepiej akceptowane jest mięso białe i produkty mleczne.Zaleca się korzystanie z plastikowych, porcelanowych lub szklanych naczyń i sztućców. Lepiej sprawdzają się małe posiłki podawane częściej i o zwiększonej gęstości energetycznej i odżywczej. Pacjenci z zaburzeniami smaku powinni spożywać potrawy z wykorzystaniem łatwostrawnych przypraw i warzyw przyprawowych (koperek, bazylia, majeranek, imbir, pietruszka), jogurtu, maślanki lub kefiru. Aby zmniejszyć intensywność smaku i zapachu posiłków, warto podawać je, kiedy mają niższą temperaturę.
Utrata apetytu – pacjentów w trakcie terapii warto zachęcać do wykorzystywania „dobrych” dni na przygotowywanie ulubionych potraw i dobrze tolerowanych posiłków o wysokiej gęstości odżywczej. Posiłki zaleca się spożywać w miłym otoczeniu, przyjaznej atmosferze i, jeśli jest to możliwe, bez uczucia przymusu. Do diety należy włączyć pełnowartościowe przekąski (owoce, produkty mleczne, pestki, nasiona, orzechy) i napoje wysokoenergetyczne (koktajle mleczne, sorbety owocowe).
Nudności i wymioty – najczęstszą przyczyną nudności i wymiotów u chorych z nowotworem jest chemioterapia, a objawy utrzymują się do kilkudziesięciu godzin od jej podania. Nudności i wymioty mogą być również związane ze stosowaniem silnych leków przeciwbólowych (morfina, kodeina, fentanyl). W ich minimalizowaniu może pomóc stosowanie małych, częstych posiłków, a także podawanie prokinetyków. Leki przeciwwymiotne zaleca się podawać 30-45 minut przez posiłkiem.U pacjentów poddanych chemioterapii warto zalecić stosowanie małego, niskotłuszczowego posiłku rano przed zabiegiem i unikanie smażonych, tłustych potraw przez kilka dni po zabiegu. Przez kilka dni po podaniu chemii może być wskazane uzupełnianie diety preparatami do leczenia żywieniowego i preparatami nawadniającymi. Nudności u pacjentów onkologicznych łagodzą posiłki wysokobiałkowe oraz dodatek imbiru do potraw.
Zapalenie jamy ustnej i przełyku–stan zapalny błony śluzowej jamy ustnej, żołądka i jelit może prowadzić do obrzęku, owrzodzeń i bólu. Szacuje się, że ból wywołany zapaleniem błon śluzowych dotyka 40-70% pacjentów otrzymujących chemioterapią bądź radioterapię. Nasilenie przykrych objawów może zmniejszyć spożywanie potraw o konsystencji półpłynnej lub przecierowej. Polecane są kasze, ryż i makarony gotowane do miękkości i podawane w formie kleików lub z napojami mlecznymi. Warzywa i owoce powinny być ugotowane i rozdrobnione lub przetarte, chude mięso należy mielić i mieszać z rozcieńczonymi wywarami warzywnymi. Zaleca się zwiększyć częstotliwość spożywania małych porcji płynów, co pozwala uniknąć wysychania błony śluzowej jamy ustnej. Ból w jamie ustnej minimalizuje podawanie chłodnych napojów. Należy wyeliminować pokarmy bardzo słodkie, słone, gorzkie i ostre.
Zaparcia – zmniejszeniu nasilenia zaparć może pomóc zwiększenie spożycia warzyw, owoców i pełnoziarnistych produktów zbożowych bogatych w błonnik pokarmowy. Regulacji wypróżnień powinno także sprzyjać zwiększenie spożycia płynów do 2-2,5 l dziennie. Zaleca się picie mineralnej wody niegazowanej, herbaty owocowej, świeżych soków i przecierów warzywnych oraz owocowych. Dodatkiem do jogurtów naturalnych mogą być świeże i suszone owoce, orzechy i nasiona. W zależności od stanu i możliwości pacjenta należy wdrożyć aktywność fizyczną, która reguluje perystaltykę jelit.