Chemioterapia stanowi współcześnie podstawową metodą systemowego leczenia nowotworów złośliwych. Wyleczenie Pacjenta onkologicznego polega na całkowitym i trwałym usunięciu wszystkich komórek nowotworowych z jego organizmu. W przypadku nowotworu o niskim stadium zaawansowania i niskiej złośliwości, efekt taki można uzyskać poprzez chirurgiczne usunięcie tkanki nowotworowej. W wyższych stadiach zaawansowanych wyleczenie raka jest możliwe po wprowadzeniu chemioterapii czyli zastosowaniu leków cytostatycznych. Cytostatyki to leki przeciwnowotworowe, które poprzez blokadę cyklu komórkowego oraz uruchomienie genetycznie zaprogramowanych mechanizmów śmierci komórkowej (apoptozy) niszczą zbuntowane komórki rakowe.

Istotą i nadrzędnym celem działania chemioterapii jest próba zniszczenia w organizmie chorych komórek, które wymknęły się spod nadzoru układu odpornościowego. Różnią się one od komórek zdrowych sposobem wzrostu oraz zdolnością odnowy. Nowotwór jest znacznie bardziej wrażliwy na chemioterapię niż tkanki prawidłowe ze względu na znacznie większą frakcję wzrostową. Posiada także więcej receptorów i szybciej wchłania podaną substancję.

Największa szansa na wyleczenie nowotworu za pomocą chemioterapii dotyczy wczesnych faz jego powstawania. Optymalne i najbardziej skuteczne byłoby leczenie choroby nowotworowej, gdy znajduje się jeszcze na etapie fazy subklinicznej (bardzo wczesnej). Niestety, w tym stadium nowotwór pozostaje skrajnie trudny do wykrycia. Warto jednak pamiętać o złotej zasadzie – im wcześniej zdiagnozowana choroba nowotworowa, tym większa szansa na trwałe wyleczenie.

Chemioterapia działa niestety również na komórki zdrowe (choć w mniejszym stopniu niż na komórki rakowe). Najbardziej podatne na działanie chemioterapii są szybko dzielące się komórki szpiku, przewodu pokarmowego i mieszków włosa – stąd wypadanie włosów podczas chemioterapii  oraz inne przykre skutki uboczne leczenia chemioterapią. Choć byłoby idealnie, aby chemioterapia nie atakowała zdrowych komórek, to na dzień dzisiejszy jest to niemożliwe. Na szczęście istnieją skuteczne metody wspomagające organizm Pacjenta podczas terapii i przynoszące ulgę w niepożądanym działaniu chemioterapii.
 
ZOBACZ: JAK PRZYGOTOWAĆ SIĘ DO CHEMIOTERAPII

Jak działa chemioterapia nowotworów?

Chemoterapia działa systemowo na cały organizm Pacjenta, co oznacza, że można leczyć chorobę, która rozprzestrzeniła się w różnych miejscach organizmu. Leki cytostatyczne stosowane w ramach chemioterapii (cytostatyki) mają szeroki zasięg działania. Chemioterapia działa skutecznie zarówno na ognisko pierwotne choroby, jak i przerzuty odległe raka. Można ją stosować na różnych etapach leczenia – zarówno przed, jak i po operacji chirurgicznej. Chemioterapia może być również podawana Pacjentom onkologicznym w skojarzeniu z radioterapią.

Najczęściej spotykana w praktyce leczniczej jest chemioterapia kroplówkowa, czyli podawanie leków cytostatycznych (toksycznych dla komórek) do krwiobiegu drogą dożylną. W ten sposób chemioterapia dociera do wszystkich części organizmu i niszczy ukryte komórki nowotworowe. Podobny mechanizm działania wykazują tabletki zażywane doustnie. Chemioterapia doustna wchłania się przez przewód pokarmowy i może być przyjmowany w domu. Inne formy chemoterapii stosuje się rzadziej. Jedną z nich jest chemia dotętnicza. Istnieją także chemioterapeutyki, które podaje się do jam ciała, np. jamy otrzewnowej czy opłucnowej. Można również leczyć za pomocą leków chemicznych aplikowanych miejscowo, na przykład w postaci maści.

ZOBACZ: RODZAJE CHEMIOTERAPII

Mówiąc o chemioterapii, mamy na myśli najczęściej tzw. polichemioterapię, czyli stosowanie kilku (najczęściej dwóch lub trzech) leków. Pojedynczy lek może mieć ograniczoną skuteczność, a nowotwór złośliwy może szybko uodpornić się na daną substancję. Dzięki równoczesnemu zastosowaniu kilku leków znacząco zmniejsza się ryzyko rozwoju oporności na terapię. Takie działanie prowadzi również do wzmocnienia (synergii) efektu cytostatycznego. Oznacza to, że efekt kliniczny chemioterapii wynikający z łącznego zastosowania kilku leków jest większy niż suma efektów działania każdego z nich pojedynczo. Wyraża się to zwiększoną skutecznością w likwidacji komórek nowotworowych – co stanowi nadrzędny cel leczenia chemioterapią.

Odpowiednie kombinacje leków są odpowiednio dobierane, aby zapewnić choremu jak największą szansę na wyleczenie przy możliwie minimalnych skutkach ubocznych chemioterapii. Kluczowym pojęciem w tym kontekście jest indeks (wskaźnik terapeutyczny), który wskazuje, jak się ma skuteczność terapii do efektów ubocznych. Jak podkreślają eksperci – musi występować duża luka, zwana oknem terapeutycznym, pomiędzy skutecznością w likwidowaniu nowotworu (która powinna być jak największa), a toksycznością leku (która powinna być jak najmniejsza).

Badania naukowe nad nowymi lekami przeciwnowotworowymi zmierzają do opracowania właśnie takich metod leczenia, które będą posiadać jak najszersze okno terapeutyczne.

Co to jest chemiooporność?

Zasadniczym ograniczeniem w skuteczności chemii jest występowanie zjawiska oporności na leki. Istnieje wiele przyczyn oporności, ale najczęściej jest ona zależna od interakcji kilku mechanizmów. Należą do nich zarówno mechanizmy komórkowe jak i biochemiczne (upośledzone gromadzenie leków w komórkach, ograniczenie aktywacji wewnątrzkomórkowej lub zwiększenie dezaktywacji, nasilenie procesów naprawy uszkodzeń wywołanych przez leki).

Istnieje również grupa mechanizmów anatomicznych. Przykładem takiej naturalnej blokady w organizmie jest tzw. bariera krew-mózg, która uniemożliwia i ogranicza przenikanie chemioterapii do mózgu. Stanowi to przyczynę ograniczonej skuteczności leczenia chemioterapią w przypadku nowotworów ośrodkowego układu pokarmowego – guzów mózgu.

 

 

Kiedy stosuje się chemię?

  • Chemioterapia indukcyjna (neoadjuwantowa) – stosowana jest przed inną procedurą o założeniu radykalnym. Jej celem jest likwidacja istniejących przerzuty lub potencjalnego nacieku nowotworu na sąsiednie narządy. Chemioterapia indukcyjna ma wpłynąć na guza, aby uległ częściowej regresji (zmniejszeniu się), co umożliwi podjęcie leczenia operacyjnego lub bardziej oszczędzający zabieg chirurgiczny.
  • Chemioterapia uzupełniająca (adjuwantowa) – stosowana po radykalnym zabiegu w celu likwidacji ewentualnych przerzutów. Podczas leczenia radioterapią lub metodą chirurgiczną lekarz szacuje prawdopodobieństwo wystąpienia nawrotu choroby w postaci przerzutów. Jeżeli to ryzyko jest duże, to podaje się chemię uzupełniającą. Jeżeli doszło już do wysłania komórek przerzutowych poza pierwotny region zmieniony chorobowo, to podany lek zniszczy komórki nowotworowe i uniemożliwi rozwój choroby w innych organach. Leczenie uzupełniające ma charakter profilaktyczny.
  • Chemioterapia radykalna – główna metoda leczenia wybranych nowotworów, która stwarza wysokie prawdopodobieństwo ich wyleczenia. Przykładem zastosowania chemioterapii o charakterze radykalnym jest leczenie większości nowotworów hematologicznych, chłoniaków i kosmówczaka złośliwego.
  • Chemioterapia jednoczesna  – z reguły prowadzona równolegle do radykalnej radioterapii. Leczenie chemiczne zwiększa wrażliwość komórek nowotworowych na działanie promieniowania jonizującego, poprzez synchronizację ich cyklu komórkowego. Pod wypływem cytostatyku, większość komórek nowotworowych zostaje wprowadzona w fazę cyklu, w której są najbardziej podatne na radioterapię.
  • Chemioterapia regionalna – podaje się ją miejscowo, bezpośrednio do miejsc zajętych przez nowotwór złośliwy (do jam ciała, perfuzja dotętnicza, chemoembolizacja).
  • Chemioterapia paliatywna – dotyczy Pacjentów, u których niemożliwe jest trwałe wyleczenie. Chemia paliatywna na celu wydłużenie życia oraz poprawę jego jakości.