Owoce jagodowe już od dłuższego czasu zapełniają wszystkie miejskie targowiska oraz przydomowe grządki, kuszą nas nie tylko intensywnymi kolorami, ale i pięknym zapachem. Warto wiedzieć, że ta grupa produktów stanowi jedno z najbogatszych źródeł naturalnych związków wykazujących korzystne działanie w chemoprewencji chorób nowotworowych. Owoce jagodowe swoje dobroczynne działanie na organizm człowieka zawdzięczają związkom fitochemicznym, które obficie w nich występują. Smaczne, zdrowe i bogate w wiele witamin oraz cennych składników owoce jagodowe powinny być stałym elementem diety każdego z nas.
Owoce jagodowe i spółka w profilaktyce przeciwnowotworowej
Truskawki, maliny, jeżyny, borówki i czarne porzeczki – to właśnie w tych małych owocach zawarta jest ogromna siła do walki z rakiem. Wymienione owoce jagodowe zajmują w codziennej diecie stosunkowo mało miejsca, prawdopodobnie ze względu na swoją sezonowość oraz krótkotrwałość. Jednak wspólną ich cechą jest bogactwo witamin i związków fitochemicznych, które w sobie kryją.
Obfitują one w witaminę C, witaminy z grupy B oraz β-karoten, są dobrym źródłem potasu wapnia, żelaza oraz fosforu. Żelazo zawarte w truskawkach jest cennym składnikiem dla osób zmagających się z anemią, gdyż wspomaga procesy krwiotwórcze. Właściwości lecznicze malin pozwalają korzystnie wpływać na regulację ciśnienia krwi oraz poprawiają funkcjonowanie przewodu pokarmowego oraz układu odpornościowego. W ich składzie znajdują się również salicylany, które swoim działaniem przypominają aspirynę (działanie przeciwzapalne).
Borówki doskonale wspomagają odporność oraz wykazują silne działanie antyseptyczne. Jeżyny natomiast przyśpieszają przemianę materii oraz są dobrym źródłem błonnika pokarmowego i dlatego powinny znaleźć szczególne miejsce w diecie osób znajdujących się w grupie ryzyka zachorowania na nowotwór jelita grubego.
| Owoce | kcal | błonnik pokarmowy[g] | Witamina E[mg] | Magnez[mg] | Potas[mg] | Niacyna[mg] | Witamina C |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Truskawki | 33 | 0,7 | 0,4 | 7,6 | 1,8 | 0,12 | 10.2 |
| Maliny | 42 | 1,3 | 0,3 | 12,0 | 6,7 | 0,48 | 20,4 |
| Jeżyny | 35 | 1,2 | 0,4 | 6,4 | 1,1 | 0,3 | 10,0 |
| Borówki | 37 | 0,7 | 0,6 | 8,0 | 1,9 | 0,13 | 9,2 |
| Czarne porzeczki | 51 | 1,3 | 0,2 | 14,9 | 7,8 | 1,0 | 12,0 |
Tabela 1. Skład w 100g części jadalnych (źródło: Kunachowicz H., Nadolna I., Iwanow K., Przygoda B.; Wartość odżywcza wybranych produktów spożywczych i typowych potraw, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa 2012).
Natomiast czarna porzeczka to niezastąpiona bomba witaminy C, pod tym względem nie ma sobie równych. Oprócz cennych witamin, makro i mikroelementów owoce są źródłem związków antyoksydacyjnych takich jak: kwercetyna, antocyjany i rutyna. Zawarta w sporych ilościach witamina C ułatwia wchłanianie żelaza z produktów spożywczych- powinna być to istotna informacja, dla chorych zmagających się z anemią podczas leczenia onkologicznego. Wszystkie owoce jagodowe zawierają również substancje wykazujące działanie przeciwnowotworowe są to między innymi: kwas elagowy, antocyjanidyny oraz proatocyjanidyny.
Antyrakowy przepiśnik – owsiana krajanka z malinami
Składniki na 4-5 porcji: 150g malin, 150g płatków owsianych, 100g mąki, 100g masła, 2 łyżki miodu, 50g wiórek kokosowych, 50g brązowego cukru, ½ łyżeczki sody oczyszczonej, ½ łyżeczki proszku do pieczenia. Przygotowanie: Roztopić masło z miodem, dodać sodę, ciągle mieszając. W misce połączyć mąkę z cukrem, proszkiem do pieczenia i wiórkami kokosowymi. Dodać roztopione masło z miodem. Połowę masy przełożyć do małe formy i posypać malinami, drugą połowę ciasta włożyć na wierzch i dokładnie docisnąć. Piec ok. 30 minut w temperaturze 180oC. Po ostudzeniu kroić na dowolnej wielkości porcje. SKŁADNIKI PRZECIWRAKOWE: maliny, płatki owsiane
Kwas elagowy
Kwas elagowy zaliczany jest do grupy polifenoli. Spośród wszystkich związków fitochemicznych znajdujących się w owocach miękkich, to właśnie kwas elagowy w największym stopniu może ingerować w proces rozwoju choroby nowotworowej. Znajduje się głównie w malinach, truskawkach, poziomkach jak i w orzechach laskowych czy pekan. Choć pozornie ilość kwasu elagowego jest większa w malinach niż w poziomkach, to jednak w malinach w 90% zawarty jest on w pestkach, a w poziomkach 95% cennej substancji znajduje się w miąższu owocu. Dlatego też prawdopodobnie kwas elagowy znajdujący się w poziomkach jest łatwiej przyswajalny niż ten pochodzący z malin.
Potencjał przeciwnowotworowy kwasu elagowego badano bezpośrednio na szczepach komórek rakowych wyhodowanych w specjalistycznych laboratoriach oraz na zwierzętach poddanych działaniu substancji kancerogennych. Podczas badań jednoznacznie stwierdzono, że wyciągi z malin i poziomek mogą przyczynić się do powstrzymania rozwoju komórek rakowych, a efekt ten wynika z ilości polifenoli zawartych w tych owocach.
Udało się dowieźć, że kwas elagowy zapobiega aktywacji substancji rakotwórczych w toksynach komórkowych, które poprzez to tracą swój potencjał wchodzenia w reakcje z DNA i wywoływania mutacji pobudzających rozwój komórek nowotworowych. Kanadyjscy naukowcy Beliveau i Gingras odkryli, że kwas elagowy jest w stanie zahamować proces angiogenezy. Dlatego też zarówno maliny, truskawki jak i poziomki powinny znaleźć szczególne miejsce w strategii zapobiegania rozwojowi raka poprzez odżywianie.
Zawartość kwasu elagowego w różnych owocach
Owoc i kwas elagowy (mg/porcję*) Maliny 22 Orzechy 20 Poziomki 9 Żurawina 1,8 Borówki poniżej 1,0 Czereśnie poniżej 1,0 Brzoskwinie poniżej 1,0 Według bazy danych Departamentu Rolnictwa USA (www.nal.usa/gov./finic/foodcomp) porcja to 150g (filiżanka) owoców i 30g orzechów.
Zawartość kwasu elagowego w różnych owocach (Źródło: Beliveau R., Gindras D.: Dieta w walce z rakiem – Profilaktyka i wspomaganie terapii przez odżywianie, Wydawnictwo Delta, Warszawa 2010)
Antocyjanidyny
Dzięki tej grupie polifenoli owoce mogą kusić swoim czerwonym, różowym lub fioletowym kolorem. Szczególnie dużo tego pigmentu znajduje się w owocach miękkich (maliny, borówki). Potencjał antyrakowy tej grupy polifenoli stwierdzono w badaniu, w którym dodano do wyizolowanych z guzów komórek różne antocyjanidyny i hodowano w laboratorium, gdzie zaobserwowano wstrzymanie syntezy DNA, a tym samym zahamowanie wzrostu komórek i ich śmierć wskutek apoptozy.
Inny efekt przeciwnowotworowy antocyjanidyn związany jest bezpośrednio z inhibicją angiogenezy. Ostatnie doniesienia wykazują, iż jedna z antocyjanidyn (delfinidyna), która znajduje się w borówce może osłabiać proces angiogenezy (tworzenie nowych naczyń krwionośnych).
Antyrakowy przepiśnik – tarta z czarnymi porzeczkami
Składniki na 4-6 porcji: ciasto: 175g masła, 150g cukru trzcinowego, 1 jajko, 300g mąki, ½ łyżeczki proszku do pieczenia, nadzienie: 500g czarnych porzeczek, 150g cukru pudru, 100g obranych ze skórki i posiekanych migdałów, 3 jajka Przygotowanie: Przygotować cisto: masło o temperaturze pokojowej utrzeć z cukrem do kremowej konsystencji. Dodać całe jajko, a także przesianą, połączoną z proszkiem do pieczenia mąkę. Zagnieść ciasto. Odstawić na 30 minut do lodówki. Przygotować nadzienie: ubić białka, dodać cukier puder i migdały, po czym delikatnie wymieszać. Odstawić 1/3 ubitych jajek. Dodać obrane czerwone porzeczki i opcjonalnie dwie łyżeczki skrobi, wymieszać. Ciasto wyjąć z lodówki i rozwałkować na około 30 cm koło. Formę do tarty nasmarować tłuszczem, wyłożyć ciastem, dno tarty ponakłuwać widelcem. Na ciasto wyłożyć 2/3 mieszanki białek i porzeczek, następnie pozostałą część białek. Piec godzinę w piekarniku nagrzanym do 180oC. SKŁADNIKI PRZECIWRAKOWE: czarna porzeczka, migdały
Proatocyjanidyny
Ta grupa polifenoli również charakteryzuje się sporymi właściwościami przeciwutleniającymi oraz antyrakowymi. Jak wskazują badania w warunkach laboratoryjnych dodatek tych substancji przyczynia się do hamowania wzrostu wielu różnych komórek nowotworowych, głównie raka okrężnicy, co oznacza, że proatocyjanidyny mogą odegrać istotną rolę w profilaktyce tych nowotworów.
Dodatkowo mają zdolności utrzymywania guzów w stanie uśpienia, gdyż mogą hamować rozwój nowych naczyń krwionośnych. Znaczącym źródłem tego związku jest cynamon oraz kakao, natomiast wśród owoców wyróżnia się żurawinę oraz borówki, poziomki i truskawki.
Zawartość proantocyjanidyny w różnych pokarmach pokarm i zawartość proatocyjanidyny (mg/100g) Cynamon 8108 Kakao w proszku 1373 Czerwona fasola 563 Orzechy laskowe 501 Żurawina 418 Borówka leśna 329 Truskawka 145 Malina 30 Sok żurawinowy 13 Olej z pestek winogron 0
Zawartość proantocyjanidyny w różnych pokarmach (Źródło: Beliveau R., Gindras D.: Dieta w walce z rakiem – Profilaktyka i wspomaganie terapii przez odżywianie, Wydawnictwo Delta, Warszawa 2010)
Warto pamiętać, że najlepsze działanie ochronne mają świeże, sezonowe i regionalne owoce. W sezonie zimowym, wobec ograniczonego dostępu do świeżych produktów, wskazane jest spożywanie owoców mrożonych. Trzeba również pamiętać, że działanie antynowotworowe owoców miękkich stale maleje pod wpływem tlenu, światła i ciepła – w zależności od czasu ich oddziaływania na produkt. Dlatego warto spożywać je maksymalnie do kilku godzin po zbiorze, wtedy mamy pewność, że znajduje się w nich największa dawka naturalnych substancji antyrakowych.
Owoce jagodowe w profilaktyce przeciwnowotworowej, opracowała dietetyk Małgorzata Solecka, specjalista do spraw żywienia i edukacji pacjentów onkologicznych, Członek Polskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej, kontakt: solecka.malgosia@gmail.com
źródła: Beliveau R., Gindras D.: Dieta w walce z rakiem – Profilaktyka i wspomaganie terapii przez odżywianie, Wydawnictwo Delta, Warszawa 2010; M.Hamm.: Stop dla raka. Lepiej zapobiegać niż leczyć, Wydawnictwo Esprit, Kraków 2010; Tse.Ch.: Kuchnia antyrakowe, Wydawnictwo Esprit Kraków 2011
zobacz: DIETA NA RAKA
WSPARCIE ŻYWIENIOWE W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
