Tegoroczną Nagrodę Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny otrzymali Mary E. Brunkow i Fred Ramsdell z USA oraz Shimon Sakaguchi z Japonii. Dzięki odkryciu przez nich mechanizmów regulujących obwodowo odpowiedź immunologiczną można będzie skuteczniej leczyć choroby immunologiczne czy nowotwory.
Jak uzasadnił Komitet Noblowski, tegoroczni laureaci „zidentyfikowali komórki będące strażnikami układu immunologicznego – regulatorowe limfocyty T, dzięki czemu położyli podwaliny pod nową dziedzinę badań”. Tym samym przyczynili się do ogromnego postępu w zrozumieniu mechanizmów obwodowej tolerancji immunologicznej zależnej od komórek T-regulatorowych (Treg).
Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny 2025
Układ odpornościowy codziennie chroni nas przed tysiącami wirusów, bakterii i innych drobnoustrojów. Nie przetrwalibyśmy bez niego. Jak każda potężna siła, układ odpornościowy ludzkiego organizmu musi podlegać kontroli, inaczej mógłby przynieść więcej szkody niż pożytku. Dobrze widać to w przypadku chorób immunologicznych, w których kontrola zawodzi i układ odpornościowy atakuje własne narządy.
Aby układ odpornościowy był skuteczny, musi odróżniać patogeny od własnych komórek organizmu. Jednak wiele niebezpiecznych drobnoustrojów upodobniło się do komórek ludzkich. Skąd układ odpornościowy „wie”, co atakować, a co chronić? Długo wydawało się, że odpowiedź jest znana: komórki układu odpornościowego dojrzewają w procesie zwanym centralną tolerancją immunologiczną.
Jednak Mary Brunkow, Fred Ramsdell i Shimon Sakaguchi odkryli, że w grę wchodzi również obwodowa tolerancja immunologiczna. Zidentyfikowali oni komórki nadzorujące działanie układu odpornościowego – limfocyty T regulatorowe – kładąc tym samym podwaliny pod nową dziedzinę badań.
Ich odkrycia dają nadzieję na możliwość leczenia chorób autoimmunologicznych, zapewnienia skuteczniejszych metod leczenia nowotworów i zapobiegania poważnym powikłaniom po przeszczepach komórek macierzystych.
Jak powiedział PAP prof. Krzysztof Kałwak z Uniwersytetu Medycznego we Wrocławiu, dzięki noblistom można ratować życie pacjentów.
– W 2016 r. przeszczepiliśmy komórki krwiotwórcze od matki dziecku z zespołem IPEX. Pacjent był w stanie bardzo ciężkim. Wspólnie z zespołem z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego wdrożyliśmy terapię immunosupresyjną, by zahamować nadmierną reakcję immunologiczną objawiającą się m.in. cukrzycą insulinozależną, ciężką enteropatią, sterydoopornym zespołem nerczycowym, zmianami skórnymi i zaburzeniami w ośrodkowym układzie nerwowym. Dopiero po opanowaniu tych objawów możliwe było przeszczepienie komórek krwiotwórczych, czyli wymiana zdefektowanego układu immunologicznego, co uratowało życie dziecka. Pacjent miał wówczas dwa lata – dziś jest zdrowym nastolatkiem i mieszka na północy Polski – opowiedział prof. Kałwak.
Limfocyty T regulatorowe (Treg)
Wyjaśnił, że komórki T-regulatorowe są dla organizmu zbawienne, gdy działają prawidłowo, ale mogą też stanowić zagrożenie – np. w chorobach nowotworowych.
– Nowotwory w obecności komórek Treg „czują się świetnie”. My, onkolodzy, powinniśmy więc raczej hamować proliferację tych komórek, by odpowiedź immunologiczna wobec komórek nowotworowych nie była zaburzona. To bardzo złożony problem równowagi w medycynie – zaznaczył profesor.
Zdaniem prof. Piotra Trzonkowskiego z Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego (GUMed) odkrycie tegorocznych laureatów medycznego Nobla już 10-15 lat temu było uznane za rewolucyjne, porównywalne z odkryciem penicyliny.
Limfocyty T zostały użyte jako lek po raz pierwszy na świecie w 2007 roku w Klinice Hematologii i Transplantologii GUMed w leczeniu choroby przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD). Obecnie wykorzystuje się je także w leczeniu cukrzycy typu 1 w Klinice Pediatrii, Diabetologii i Endokrynologii oraz w leczeniu stwardnienia rozsianego w Klinice Neurologii Dorosłych.
W związku z tym, że uczelni nie było stać go na dalszy akademicki rozwój terapii, naukowcy powołali zależną spółkę, spin-off Poltreg, która tę terapię komercjalizuje.
– W Gdańsku znajduje się nasza wytwórnia farmaceutyczna – jeden z najnowocześniejszych zakładów farmaceutycznych tego typu w Europie, a my jako Poltreg uczestniczymy dziś w globalnym wyścigu o rejestrację komórek regulatorowych jako standardowego leku komórkowego – powiedział naukowiec.
– Odkrycia noblistów dały wiedzę, na której można zbudować szereg terapii. Bez tej wiedzy bylibyśmy daleko z tyłu w rozumieniu działania naszego układu immunologicznego oraz w walce z licznymi chorobami. Uważam, że to jest jak najbardziej zasłużona nagroda i cieszę się, że została przyznana, chociaż spodziewałabym się, że nastąpi to wcześniej. Limfocyty T regulatorowe (Treg) były tzw. gorącym tematem w nauce i medycynie około dziesięciu lat temu – skomentowała prof. Natalia Marek-Trzonkowska.
Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny 2025 – odkrycia o znaczeniu w onkologii
Tegoroczna Nagroda Nobla w dziedzinie medycyny została przyznana trójce naukowców – Mary Brunkow, Fredowi Ramsdellowi i Shimonowi Sakaguchiemu – za przełomowe badania, które doprowadziły do odkrycia roli limfocytów T regulatorowych (Treg) oraz znaczenia genu FOXP3 w utrzymaniu równowagi układu odpornościowego.
Te odkrycia, o znaczeniu także dla onkologii, komentują prof. Elżbieta Sarnowska i dr hab. n. med. Sergiusz Markowicz z Pracowni Immunoterapii Eksperymentalnej Narodowego Instytutu Onkologii.
Historia nagrodzonego Noblem odkrycia sięga 1949 roku, kiedy w Oak Ridge National Laboratory w Stanach Zjednoczonych zaobserwowano u myszy spontaniczną mutację związaną z chromosomem X. Samce myszy cierpiały na ciężką chorobę autoimmunologiczną – z łuszczącą się skórą, utratą masy ciała i powiększeniem narządów. Z uwagi na fenotyp nazwano je „scurfy” – czyli szorstkie, pokryte łuskami. Dopiero w 2001 roku Mary Brunkow i Fred Ramsdell, od wczoraj nobliści, wykazali, że przyczyną choroby jest brak białka Foxp3, a tym samym upośledzenie powstawania komórek T regulatorowych.
Z kolei Shimon Sakaguchi, także nagrodzony wczoraj Noblem w dziedzinie medycyny odkrył, że autoimmunizacja nie wynika wyłącznie z nadaktywności limfocytów efektorowych, ale również z braku mechanizmów hamujących. Już w 1995 roku wraz ze swoim zespołem zidentyfikował on u myszy komórki CD4⁺CD25⁺ Treg, których usunięcie prowadziło do rozwoju ciężkiej choroby autoimmunologicznej – a ich ponowne wprowadzenie przywracało równowagę immunologiczną.
Połączenie tych badań pozwoliło ustalić, że limfocyty T regulatorowe są kluczowe dla utrzymania tolerancji immunologicznej, a gen FOXP3 pełni rolę ich głównego regulatora.
Dziś wiadomo, że limfocyty Treg odpowiadają za tłumienie nadmiernych reakcji układu odpornościowego – chronią organizm przed autoagresją, a także pełnią istotną rolę w czasie ciąży, zapobiegając odrzuceniu płodu przez organizm matki.
Jak podkreśla prof. Elżbieta Sarnowska z Pracowni Immunoterapii Eksperymentalnej NIO-PIB: – To odkrycie zmieniło sposób, w jaki widzimy układ odpornościowy. Zrozumieliśmy, że jego siła nie polega tylko na zdolności do niszczenia patogenów, ale także na umiejętności powściągania samego siebie. Właśnie ta równowaga jest kluczem do zdrowia.
Choć Nagroda Nobla 2025 dotyczy badań nad tolerancją immunologiczną i chorobami autoimmunologicznymi, jej znaczenie wykracza daleko poza ten obszar – obejmując także onkologię. Limfocyty T regulatorowe występują bowiem również w środowisku nowotworowym, gdzie mogą hamować działanie innych komórek odpornościowych i tym samym sprzyjać wzrostowi guza.
– W onkologii limfocyty T regulatorowe są mieczem obosiecznym. Z jednej strony są niezbędne, by zapobiegać wyniszczającym reakcjom autoimmunologicznym, z drugiej – mogą chronić nowotwór przed odpowiedzią immunologiczną organizmu. Dlatego zrozumienie ich działania ma kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju immunoterapii nowotworów – wyjaśnia dr hab. n. med. Sergiusz Markowicz z NIO-PIB.
Odkrycia nagrodzonych naukowców stały się fundamentem badań również w immunoterapii nowotworów. Mechanizmy regulacji odporności są dziś podstawą opracowywania inhibitorów punktów kontrolnych (checkpoint inhibitors), które „zdejmują hamulec” z układu odpornościowego i umożliwiają mu skuteczniejszy atak na komórki rakowe.
Jak dodaje prof. Sarnowska – Dzięki lepszemu poznaniu funkcji Tregów możemy szukać sposobów, by wzmocnić odpowiedź immunologiczną przeciwko nowotworowi, jednocześnie unikając nadmiernej aktywacji, która mogłaby prowadzić do autoagresji. To balans, którego nauczyła nas biologia.
Odkrycia tegorocznych Noblistów potwierdzają, że immunologia i onkologia są ze sobą nierozerwalnie powiązane. Zrozumienie roli limfocytów T regulatorowych nie tylko zmieniło sposób leczenia chorób autoimmunologicznych, ale także otworzyło drogę do bardziej skutecznych i bezpiecznych terapii przeciwnowotworowych.
źródła: PAP, NIO-PIB
PRZEJDŹ DO: MEDYCYNA / ZDROWIE
