Rak jelita grubego jest jednym z najczęściej rozpoznawanych nowotworów przewodu pokarmowego w Polsce. Wśród czynników ryzyka rozwoju tej choroby ważną rolę odgrywa styl życia, a w tym szczególnie stosowana na co dzień dieta.
Najliczniejszą grupę chorych na nowotwór jelita grubego stanowią pacjenci w przedziale wiekowym 65-75 lat. Jest to jeden z typów nowotworów z największym ryzykiem utraty masy ciała i rozwoju niedożywienia, w tym wyniszczenia nowotworowego – tzw. kacheksji. Wynika to zarówno z lokalizacji nowotworu w przewodzie pokarmowym, co przyczynia się do problemów z trawieniem i wchłanianiem składników odżywczych, szybkiego postępu rozwoju choroby, jak i dolegliwości, które mogą wystąpić podczas stosowanej terapii przeciwnowotworowej. Przekłada się to na pogorszenie jakości życia chorych, utrudniając tym samym cały proces leczenia i rekonwalescencji. Dlatego niezwykle ważna jest współpraca całego zespołu specjalistów: m.in. lekarza, dietetyka, pielęgniarki, psychologa klinicznego, którzy wspólnie ustalą najlepszy dla pacjenta proces leczenia i wsparcia żywieniowego odpowiednio dobraną dietą.
Dieta w chorobie nowotworowej ma za zadanie zapobiegać niedożywieniu i wyniszczeniu organizmu oraz poprawiać wyniki badań. Prawidłowo odżywiony pacjent ma większą siłę do walki i lepiej odpowiada na prowadzone leczenie.
Nowotwór jelita grubego – przyczyny
Rozwój choroby jest procesem złożonym z wielu etapów. Nowotwór jelita grubego rozwija się stopniowo, głównie z polipów, w ciągu kilkunastu lat. W początkowej fazie niewielkie polipy powstają z komórek nabłonka jelita grubego. Część z nich rozrasta się zbyt mocno – powstają w nich nieprawidłowości w budowie i wyglądzie, prowadząc w konsekwencji do rozwoju nowotworu.
Choć jeszcze nie do końca poznane są konkretne mechanizmy, które za to odpowiadają, wskazuje się predyspozycje genetyczne, a także zaburzenia mikroflory jelitowej jako czynniki sprzyjające rozwojowi nowotworów jelita grubego. Na obecność polipów i rozwój zmian nowotworowych w obrębie jelita grubego mają wpływ także takie czynniki jak:
- mała aktywność fizyczna lub jej brak;
- nieodpowiednia dieta, bogata w tłuszcze nasycone, a uboga w błonnik pokarmowy, wapń i witaminy przeciwutleniające;
- nadmierne spożywanie alkoholu oraz palenie papierosów;
- nieprawidłowe przechowywanie i przygotowywanie żywności, w którym prym wiedzie smażenie w panierce, z dużą ilością tłuszczu;
- duże zanieczyszczenie żywności toksynami i metalami ciężkimi;
- otyłość, w tym szczególnie otyłość brzuszna wynikająca niejednokrotnie ze zbyt wysokiej wartości energetycznej spożywanych posiłków i spożywaniu diety bogatej w tłuszcz, sól i cukier.
Znaczenie żywienia w chorobie nowotworowej
Stan odżywienia pacjenta jest bardzo ważnym prognostykiem, ułatwiającym wdrażanie kolejnych etapów leczenia. Utrata już zaledwie 5% masy ciała (czyli przy masie ciała 60 kg są to 3 kg) jest sygnałem do weryfikacji dotychczasowo stosowanej diety i dostosowanie jej do aktualnych potrzeb i możliwości pacjenta.
Stosowane zabiegi medyczne, włączając w to m.in. leczenie chirurgiczne, chemio- czy radioterapię, mogą być przyczyną różnych dolegliwości ze strony przewodu pokarmowego takich jak: wymioty, nudności, brak łaknienia i pragnienia, zmiany w odczuwaniu smaku i zapachu; mogą prowadzić również do zapalenia błony śluzowej żołądka. Przedłużający się okres hospitalizacji, jakość i ilość serwowanego jedzenia oraz niedostateczna opieka nad chorymi mającymi trudność z przyjmowaniem pokarmu mają tutaj również duże znaczenie. To wszystko może przekładać się na rozwój niedożywienia i kacheksji nowotworowej.
Główne założenia diety w chorobie nowotworowej jelit
Odpowiednio skomponowana dieta w chorobach nowotworowych odgrywa kluczową rolę już od momentu postawienia diagnozy. Poprawia bowiem codzienny komfort życia pacjenta, gdyż może przyczynić się do zmniejszenia występujących u niego dolegliwości, ale również poprzez odżywienie organizmu chorego, może zmniejszać ryzyko wystąpienia ewentualnych powikłań.
Zalecenia żywieniowe powinny być indywidualne dostosowane do potrzeb pacjenta, uwzględniając jego preferencje, rodzaj stosowanego leczenia (np. chemio i radioterapia), stan odżywienia oraz stopień wydolności przewodu pokarmowego. Posiłki powinny być smaczne i przygotowane w sposób atrakcyjny dla chorego, zarówno pod kątem tekstury, jak i wyglądu. Wśród preferowanych technik kulinarnych zaleca się duszenie, gotowanie tradycyjne i na parze oraz pieczenie.
Najważniejsze zalecenia żywieniowe w diecie onkologicznej:
- dostarczenie odpowiedniej ilości kalorii i białka zgodnie z zapotrzebowaniem związanym z chorobą
W związku z prowadzonym leczeniem i dużym ryzykiem wystąpienia niedożywienia bardzo ważne jest dostarczenie do organizmu odpowiedniej ilości kalorii (energii), dlatego często zaleca się dodawanie do posiłków produktów zwiększających ich kaloryczność, np. olejów, tłustych produktów mlecznych (serki typu mascarpone, ricotta, tłusty twaróg, pełnotłuste śmietany), masła, awokado. Wzrasta również prawie dwukrotnie zapotrzebowanie na białko, którego źródłem powinny być chude mięsa, jaja, ryby, nasiona roślin strączkowych (jeśli są dobrze tolerowane).
- stosowanie odpowiedniego rodzaju tłuszczu
Głównym źródłem tłuszczu w diecie pacjenta onkologicznego powinny być takie produkty jak: oleje roślinne, tłuste ryby morskie, awokado, ziarna słonecznika, dyni czy orzechy (jeśli są dobrze tolerowane). Produkty te zawierają znaczne ilości nienasyconych kwasów tłuszczowych, które będą korzystanie wpływały na funkcjonowanie organizmu chorego. Wśród nienasyconych kwasów tłuszczowych szczególnie ważne są kwasy tłuszczowe omega-3. Organizm człowieka nie jest w stanie ich samodzielnie wytworzyć, dlatego bardzo ważne jest, aby zadbać o ich dostarczenie wraz z dietą. Źródłami kwasów tłuszczowych omega-3 są głównie tłuste ryby morskie, oleje (lniany, rzepakowy, sojowy), orzechy i algi. Mogą one wpływać na zmniejszenie stanu zapalnego, a tym samym przyczynić się do poprawy apetytu, zmniejszenia utraty masy ciała i masy mięśniowej, a także poprawy stanu odżywienia pacjenta onkologicznego.
- codzienne spożywanie warzyw i owoców
W szczególności mowa o tych bogatych w przeciwutleniacze, które mają zdolność zwalczania wolnych rodników. Będą to owoce jagodowe (po ugotowaniu warto przetrzeć je przez sitko, by pozbyć się pestek, które mogą podrażniać jelito i spożyć w formie musu), pomarańczowe warzywa i owoce oraz te o barwie czerwonej i zielonej. Powinny być podane w postaci gotowanej, duszonej, pieczonej bez skórki lub innej formie najlepiej tolerowanej przez chorego.
- ograniczenie spożycia cukrów prostych i czerwonego mięsa
U pacjentów onkologicznych zaleca się ograniczenie konsumpcji produktów wysoko przetworzonych, w tym wędlin produkowanych przemysłowo, wyrobów cukierniczych i słodkich napojów.
Jeśli jednak pacjent nie jest w stanie tradycyjną dietą dostarczyć do swojego organizmu odpowiedniej ilości energii i innych składników odżywczych, w tym w szczególności białka, kwasów tłuszczowych omega-3 i witaminy D, warto rozważyć uzupełnienie jego codziennego jadłospisu o wysokoenergetyczne i wysokobiałkowe produkty z kategorii żywności specjalnego przeznaczenia medycznego. Przykładem takiego preparatu jest Nutridrink Protein Omega 3, który jest doustnym preparatem odżywczym do postępowania dietetycznego u pacjentów z chorobą nowotworową z niedożywieniem lub ryzykiem niedożywienia z nią związanym. Nutridrink Protein Omega 3 znajduje zastosowanie u pacjentów onkologicznych w sytuacjach, w których z różnych przyczyn pokrycie potrzeb organizmu tradycyjną dietą jest niemożliwe lub niewystarczające. Produkt ten może być stosowany pomiędzy posiłkami lub jako dodatek do posiłku np. do zupy czy koktajlu, w celu zwiększenia ich wartości odżywczej. Decyzja o zastosowaniu preparatu powinna być podjęta po konsultacji z lekarzem i pod jego ścisłą kontrolą.
Bibliografia:
Hull A.: „Nutritional prevention of corectal canser”, Proceedings of the Nutrition Society, 2020, 1-6.
Kałędkiewicz E., Doboszyńska A.: „Wpływ sposobu żywienia na wznowę chorób nowotworowych”, Forum Medycyny Rodzinnej 2014, vol 8, no 6, 310–319.
Kubiak A. i wsp.: „Epidemiologia i profilaktyka raka jelita grubego w Polsce”, Problemy Higieny i Epidemiologii, 2014, 95(3): 636-642.
Lewandowska A. i wsp.: „Wpływ niedożywienia na jakość życia pacjentów z rakiem jelita grubego”, Zakład Profilaktyki Onkologicznej WUM, Journal of Oncology, 2015, 65(3), 206-213.
Wasilewska E. i wsp.: „Rola mikroflory jelitowej i bakterii probiotycznych w profilaktyce i rozwoju raka jelita grubego”, Postępy Higieny i Medycyny Doświadczalnej (online), 2013; 67: 837-847.
Artykuł zewnętrzny
PRZEJDŹ DO: STRONA GŁÓWNA