Mimo postępu, jaki w ciągu ostatnich dekad nastąpił w walce z zapaleniem opon mózgowo-rdzeniowych (ZOMR), nadal pozostaje ono istotnym wyzwaniem zdrowotnym. Poza poważnymi powikłaniami, do których może doprowadzić zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, chorobę charakteryzuje także wysoki wskaźnik śmiertelności.
Walka z ZOMR stała się przedmiotem globalnej strategii Światowej Organizacji Zdrowia. Jednym z głównych celów zarysowanych przez WHO do 2030 roku jest zmniejszenie o 50% liczby przypadków bakteryjnego zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, którym można zapobiec dzięki szczepieniom.
5 października 2022 roku przypada tegoroczny Światowy Dzień Zapalenia Opon Mózgowo-Rdzeniowych.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – przyczyny choroby
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych jest najczęstszą postacią chorób zakaźnych układu nerwowego, wywoływanych przez bakterie – najczęściej meningokoki, pneumokoki i Haemophilus influenzae typu B, a także wirusy, rzadziej pasożyty lub grzyby. Jeszcze przed pandemią COVID-19, ZOMR było przyczyną śmierci około 236 000 osób na świecie w skali roku.
– W zależności od przyczyny, zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych może mieć różny przebieg, a co za tym idzie, podlega odmiennemu leczeniu. Na szczególną uwagę zasługuje bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych, które, mimo że nie jest tak częste jak wirusowe, to w tym przypadku rokowania są dużo gorsze – wyjaśnia dr n. med. Alicja Karney z Fundacji Instytutu Matki i Dziecka w Warszawie.
Objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych rozpoczyna się najczęściej objawami przypominającymi infekcję dróg oddechowych: bólami głowy, gorączką, wymiotami, dreszczami i apatią, przeczulicą skóry oraz nadwrażliwością na światło.
W ciągu kilkunastu/kilkudziesięciu godzin pojawiają się kolejne symptomy: sztywność karku, silny ból głowy, dezorientacja, drgawki, senność i światłowstręt.
Najczęstsze objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych u dzieci :
- wysoka gorączka,
- ciągły płacz
- senność, spowolnienie ruchowe, apatia
- brak apetytu,
- sztywność karku i ciała.
Podejrzenie rozwoju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych wymaga pilnej konsultacji z lekarzem. Specjalista może zalecić wykonanie diagnostyki: badania morfologiczne krwi, OB, CRP, posiewy krwi oraz badania płynu mózgowo-rdzeniowego.
WARTO ZAJRZEC: OBJAWY NOWOTWORÓW
Meningokokowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych
Dane wskazują, że 1 na 10 osób, które zachorują na bakteryjne zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych umiera, a 1 na 5 zmaga się z poważnymi powikłaniami. W grupie ryzyka znajdują się przede wszystkim niemowlęta i małe dzieci do 5. roku życia, a także nastolatki w wieku 15-19 lat.
Jednym z najcięższych zakażeń bakteryjnych, które może ich spotkać poza szpitalem, jest zakażenie meningokokami (łac. Neisseria meningitidis).
– Wywołują one inwazyjną chorobę meningokokową, która jest wyjątkowo podstępna. W pierwszej fazie maskuje się pod objawami przypominającymi zwykłe przeziębienie lub grypę, dlatego tak trudno ją rozpoznać. Gdy w ciągu kilku godzin od pierwszych objawów dołącza sztywność karku, zaburzenia świadomości, gorączka nieodpowiadająca na standardowe leki czy charakterystyczna nieblednąca pod uciskiem wysypka to znak, że nie ma czasu do stracenia. Inwazyjna choroba meningokokowa przebiega bowiem bardzo dynamicznie i w ciągu 24 godzin może zakończyć się śmiercią – wyjaśnia dr n. med. Alicja Karney.
I dodaje:
– Leczenie dodatkowo utrudnia fakt, że w 60% przypadków meningokokowemu zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych towarzyszy sepsa.
Wśród konsekwencji przebycia inwazyjnej choroby meningokokowej (IChM) wymienić można m.in.: ubytki skóry wymagające przeszczepów, amputacje kończyn, głuchotę, padaczkę czy opóźniony rozwój intelektualny.
Zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych – szczepienia ochronne
W odpowiedzi na wyzwanie zdrowotne jakim jest ZOMR, Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) pod koniec 2021 roku przedstawiła mapę drogową – pierwszą globalną strategię walki z tą chorobą, zatytułowaną W kierunku świata wolnego od zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych.
Potwierdza ona, że wielu przypadkom zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych i śmierciom z nimi związanymi można zapobiec dzięki szczepieniom ochronnym. Postęp w tym zakresie jest jednak wciąż niewystarczający. Dlatego pierwszym filarem, na którym opiera się strategia WHO jest prewencja i zapewnienie wysokiego poziomu wyszczepialności. Chociaż mapa drogowa odnosi się do wszystkich przyczyn zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, to koncentruje się głównie na tych związanych z ostrym bakteryjnym zapaleniem, które było odpowiedzialne za aż 50% zgonów związanych z ZOMR w 2019 roku.
– W Polskim Programie Szczepień Ochronnych od 2007 r. wśród szczepień obowiązkowych przeciwko bakteriom wywołującym ZOMR jest to przeciw HiB. Od chwili jego wprowadzenia odnotowano spektakularną redukcję zapadalności na HiB wśród najmłodszych dzieci. W 2017 roku do obowiązkowego programu dołączyły również szczepienia przeciwko pneumokokom – podkreśla dr n. med. Alicja Karney.
Wśród szczepień zalecanych jest także szczepienie przeciwko meningokokom. W Polsce, najwięcej zakażeń wywołują meningokoki typu B – odpowiadają one za 67% zachorowań w całym społeczeństwie. Wśród najmłodszych, statystyki te są jeszcze wyższe – notuje się, że serogrupa B odpowiada za 69% zachorowań u dzieci do 5. roku życia i 80% u niemowląt (w 1. roku życia).
źródło: materiały prasowe kampanii edukacyjnej „Wyprzedź meningokoki”.
PRZEJDŹ DO: ZDROWIE
