Rozpoznanie nowotworu jamy ustnej to ogromne wyzwanie dla chorego – zarówno emocjonalne, jak i fizyczne. Każdego roku ponad 4 tysiące Polaków słyszy diagnozę rak jamy ustnej, a sukces leczenia w dużej mierze zależy od wczesnego wykrycia i odpowiedniej opieki.
W trakcie terapii onkologicznej często pojawiają się dokuczliwe problemy w obrębie jamy ustnej: bolesne zmiany, stany zapalne, suchość błony śluzowej czy infekcje. To wszystko może utrudniać codzienne funkcjonowanie – jedzenie, mówienie czy nawet uśmiech.
Dobra wiadomość jest taka, że właściwa higiena jamy ustnej i współpraca z lekarzem dentystą mogą znacznie złagodzić objawy, zwiększyć komfort i zapobiec powikłaniom. Joanna Dziewit, dyplomowana higienistka stomatologiczna, ekspertka współpracująca Pierre Fabre Oral Care, właścielem marek Elgydium i Eludril, wyjaśnia, jak dbać o jamę ustną przed i w trakcie choroby nowotworowej, na co zwracać uwagę oraz gdzie szukać pomocy.
Rak jamy ustnej – wczesne wykrycie zmian nowotworowych
Rak jamy ustnej należy do grupy tzw. nowotworów regionu głowy i szyi. To guzy znajdujące się w obszarze pomiędzy podstawą czaszki a obojczykami, za wyjątkiem mózgu i gałki ocznej. Innymi słowy to nowotwory górnego odcinka drogi oddechowo-pokarmowej poczynając od warg do poziomu części szyjnej przełyku. W większości wywodzą się z nabłonka wielowarstwowego płaskiego.
Nowotwory głowy i szyi – ze względu na swoje umiejscowienie – rozwijają się skrycie, wywołując objawy niecharakterystyczne. Regularne wizyty u lekarza dentysty i higienistki odgrywają kluczową rolę we wczesnym wykrywaniu zmian rakowych w obrębie jamy ustnej.
Niestety, wiele przypadków diagnozowanych jest zbyt późno – w stadium zaawansowanym udaje się wyleczyć tylko około 30–40% chorych. Dzieje się tak, ponieważ początkowe objawy często są bagatelizowane lub trudne do samodzielnego zauważenia.
W grupie ryzyka nowotwory jamy ustnej znajdują się osoby w wieku 40-65 lat, wieloletni palacze, osoby nadużywające alkoholu, kobiety i męźczyźni o doświadczeniu ryzykownych zachowań seksualnych.
Dentysta czy higienistka stomatologiczna podczas rutynowego przeglądu dokładnie ocenia całą jamę ustną: język, dziąsła, policzki, podniebienie, dno jamy ustnej. Dzięki temu jest w stanie rozpoznać ewentualne zmiany i wczesne objawy choroby.
Nowotwór jamy ustnej – jakie daje objawy?
Każdy z nas powinien znać podstawowe symptomy, które mogą wskazywać na rozwijający się nowotwór w jamie ustnej. Na jakie objawy trzeba zwrócić uwagę? Przede wszystkim na wszelkie zmiany, które utrzymują się dłużej niż około 2–3 tygodnie. Należą do nich m.in.:
- owrzodzenia lub ranki, które się nie goją (np. na języku, dziąśle, wewnętrznej stronie policzka)
- białe lub czerwone plamy na błonie śluzowej jamy ustnej. Mogą wyglądać jak białawy nalot, zaczerwieniony obszar lub plamka o nietypowym zabarwieniu
- guzki, zgrubienia lub obrzęki w obrębie jamy ustnej lub na wardze
- przewlekły ból lub drętwienie w ustach, gardle albo uchu bez wyraźnej przyczyny
- trudności w połykaniu, żuciu lub mówieniu oraz nawracająca chrypka
- guzek na szyi (powiększony węzeł chłonny) lub obrzęk okolicy twarzy/szyi.
Ekspertka uspokaja: oczywiście takie objawy nie zawsze oznaczają nowotwór jamy ustnej – często mają inne, mniej groźne przyczyny. Jednak tylko lekarz jest w stanie to ocenić. Zasada jest prosta: zmiana, która nie znika w ciągu dwóch tygodni, powinna być skontrolowana. W razie potrzeby dentysta skieruje pacjenta do odpowiedniego specjalisty (np. chirurga szczękowego lub laryngologa) na dalsze badania.
Specjalista przeprowadzi dokładny wywiad oraz badanie otolaryngologiczne – w pierwszej kolejności:
- uszu
- nosa
- części nosowej gardła
- jamy ustnej
- gardła środkowego
- gardła dolnego i krtani
W przypadku stwierdzonych odchyleń od stanu prawidłowego lekarz zaleci odpowiednie leczenie albo dodatkowe badania (nasofiberoskopem, USG szyi, tomografię komputerową, rezonans lub biopsję).
WIĘCEJ: NOWOTWORY – NAJCZĘSTSZE OBJAWY
Przygotowanie jamy ustnej przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego
Rak jamy ustnej najczęściej występuje na ruchomej części języka i dnie jamy ustnej. Inne lokalizacje to: wyrostek zębodołowy, trójkąt zatrzonowcowy, policzek i podniebienie twarde. Ponad 95 proc. przypadków stanowią raki płaskonabłonkowe (zwykle średnio lub wysoko zróżnicowane). Raki gruczołowe wywodzące się z małych gruczołów ślinowych występują rzadko.
Przy rakach jamy ustnej zachodzi wysokie ryzyko wystąpienia przerzutów w regionalnych węzłach
chłonnych. Z tego powodu lekarz często podejmuje decyzję o wycięciu lub napromienianie układu chłonnego szyi.
Jeśli wiadomo już, że pacjenta czeka leczenie, warto odpowiednio wcześniej zadbać o odpowiednie przygotowanie. Onkolodzy często zalecają tzw. sanację jamy ustnej przed rozpoczęciem terapii – oznacza to kompleksowe wyleczenie wszystkich problemów stomatologicznych, aby w trakcie leczenia nowotworu unikać dodatkowych powikłań ze strony zębów i dziąseł.
Pierwszym krokiem powinien być przegląd stomatologiczny połączony z wykonaniem pantomogramu (panoramicznego zdjęcia zębów). Na podstawie badania lekarz oceni stan zębów, dziąseł i kości. Następnie przeprowadza się właściwą sanację, czyli:
- wyleczenie wszystkich ubytków próchnicowych
- wymianę nieszczelnych lub wadliwych wypełnień (starych plomb)
- usunięcie złogów nazębnych (kamienia)
- leczenie wszelkich stanów zapalnych.
Specjalista może wykonać również fluoryzację – np. posmaruje zęby preparatem z fluorem lub zaleci stosowanie przed i w trakcie leczenia specjalnej pasty/żelu z wysoką zawartością fluoru. Ma to wzmocnić szkliwo zębów, bo działaniem niepożądanym radioterapii okolic głowy i szyi może być rozwój i nasilenie próchnicy (ślinianki produkują mniej śliny i zęby są bardziej narażone na działanie bakterii próchnicotwórczych).
PRZEJDŹ DO: PIELĘGNACJA W CHOROBIE
Codzienna higiena jamy ustnej w trakcie leczenia onkologicznego
Jak mówi Joanna Dziewit: leczenie nowotworu bardzo obciąża cały organizm, a szczególnie błonę śluzową jamy ustnej. Może pojawić się ból i stany zapalne, przez co zwykłe mycie zębów staje się trudniejsze. Niemniej właśnie w tym okresie higiena jamy ustnej jest absolutnie kluczowa – pozwala zapobiec nadkażeniom ran, zmniejsza ryzyko powikłań.
Ekspertka przedstawia praktyczne wskazówki dotyczące codziennej higieny podczas terapii onkologicznej:
- Mycie zębów: staraj się myć zęby po każdym posiłku, przynajmniej 3 razy dziennie (rano, po obiedzie i wieczorem). Używaj przy tym szczoteczki o bardzo miękkim włosiu. Najlepiej sprawdzi się szczoteczka oznaczona jako ultra soft albo specjalna szczoteczka pooperacyjna (chirurgiczna) – ma wyjątkowo delikatne włókna, dzięki czemu nie podrażnia nawet bardzo wrażliwej śluzówki.
- Pasta do zębów: wybierz łagodną pastę z fluorem. Unikaj past wybielających oraz takich, które zawierają silnie działające detergenty (np. laurylosiarczan sodu, czyli SLS) – mogą one dodatkowo podrażniać śluzówkę. Najbezpieczniej postawić na pastę przeznaczoną do wrażliwych zębów. Dobrze jest zaopatrzyć się w specjalistyczne pasty dostępne w aptece.
- Nitkowanie: jest równie ważne, bo pomaga usunąć spomiędzy zębów resztki jedzenia i płytkę nazębną, których szczoteczka nie usuwa. Jednak, gdy śluzówka krwawi i boli – skonsultuj z lekarzem, czy czasowo nie odstąpić od nitkowania, żeby nie prowokować podrażnienia dziąseł i krwawienia.
- Płukanki do ust: płukanie jamy ustnej pełni kilka ról naraz: oczyszcza ją z bakterii i resztek jedzenia, nawilża śluzówki oraz – w zależności od rodzaju płynu – może przyspieszać gojenie i łagodzić ból. Uwaga: unikaj płukanek na bazie alkoholu! – popularne płyny o działaniu odkażającym (zawierające alkohol) mogą bardzo podrażniać i wysuszać jamę ustną. Lepsze będą płyny zawierające chloroheksydynę.
WIĘCEJ: PIELĘGNACJA JAMU USTNEJ U PACJENTÓW ONKOLOGICZNYCH
Rak jamy ustnej – czego unikać podczas leczenia?
W trakcie leczenia onkologicznego szczególnie ważne jest, by dbać o jamę ustną w sposób delikatny i świadomy. Unikaj agresywnych produktów higienicznych – zrezygnuj z past wybielających, o wysokiej ścieralności czy silnie pieniących się. Zamiast tego sięgaj po łagodne pasty i używaj wyłącznie szczoteczek z miękkim lub bardzo miękkim włosiem. Bezwzględnie należy unikać produktów zawierających alkohol. Silnie wysusza i podrażnia śluzówkę.
– Należy także unikać potraw ostrych, kwaśnych, bardzo gorących, twardych lub słonych – mogą drażnić lub fizycznie uszkodzić śluzówkę. Trzeba ograniczyć lub wykluczyć z diety chipsy, cytrusy, orzechy, pomidory czy produkty z ostrymi fragmentami (np. ryby z ośćmi). Nie wolno zapomnieć o cukrze, który w suchym środowisku jamy ustnej sprzyja rozwojowi próchnicy i infekcji grzybiczych – podsumowuje ekspertka Pierre Fabre Oral Care.
PRZEJDŹ DO: NOWOTWORY GŁOWY I SZYI – BAZA WIEDZY
