Nowotwory głowy, szyi oraz ucha ujmuje się jako jedną grupę ze względu na podobieństwo diagnostyczne i terapeutyczne nowotworów wchodzących w jej skład. Zwyczajowo zalicza się do niej raki górnej części układu pokarmowego i oddechowego: rak jamy ustnej, rak języka, rak wargi, rak gardła, rak krtani – najczęstszy w tej grupie, rak jamy nosowej, rak zatok obocznych nosa, raka ślinianki i nowotwory ucha (narządu słuchu).

W obrębie głowy i szyi występują również nowotwory układu chłonnego, mięsaki, a także swoiste dla tej lokalizacji np. nerwiak węchowy czy szkliwiak. Guzy mózgu nie są zaliczane do tej grup, należą do kategorii nowotworów centralnego układu nerwowego.

Nowotwory regionu głowy i szyi stanowią ponad 5% wszystkich zarejestrowanych w naszym kraju nowotworów złośliwych. 90% przypadków nowotworów głowy i szyi stanowią raki płaskonabłonkowe, rzadziej występują raki gruczołowe.

We wrześniu odbywa się tradycyjnie Europejski Tydzień Profilaktyki Nowotworów Głowy i Szyi. W ramach akcji, w wielu szpitalach i przychodniach odbywają się bezpłatne badania oraz konsultacje laryngologiczne dotyczące nowotworów zlokalizowanych w regionie głowy i szyi.

Nowotwory głowy, szyi i ucha – statystyki

W Polsce, w ostatnich latach zachorowania zachorowania na nowotwór ucha czy głowy szacuje się 6000 przypadków rocznie. W Stanach Zjednoczonych w 2010 roku rozpoznano 36 500 nowych przypadków zachorowań na raka jamy ustnej i gardła oraz zanotowano 7880 zgonów z tego powodu.

Większość nowotworów głowy, szyi i ucha cechuje wzrost miejscowo-regionalny i względnie małe ryzyko wystąpienia odległych przerzutów raka (około 10% przypadków). Częstsze są natomiast przerzuty do regionalnych węzłów chłonnych, które występują blisko u połowy chorych na raki narządów głowy i szyi.

Nowotwory głowy i szyi występują najczęściej u osób po 45 roku życia. Zachorowalność jest znacząco wyższa u mężczyzn niż u kobiet. Najczęstszy nowotwór tej lokalizacji to rak krtani.

Nowotwory głowy i szyi – przyczyny powstawania

Do czynników zwiększonego ryzyka zachorowania na nowotwór regionu głowy, szyi oaz ucha należą narażenia na tytoń, nadużywanie alkoholu, ekspozycja na promieniowanie ultrafioletowe (UV), zakażenia wirusowe oraz czynniki środowiskowe. Pewne znaczenie mają również nawyki dietetyczne – brak witamin, owoców i warzyw, a także przewlekłe drażnienie ( np. źle dopasowana proteza zębowa).

Do innych przyczyn nowotworów głowy i szyi zalicza się stany wynikające z niedoboru np. żelaza (na podłożu zespołu Plummera-Vinsona). Czynnikiem etiologicznym dla raka nosowej części gardła jest zakażenie wirusem Epsteistna-Barr, a dla raków zatok obocznych nosa – przewlekłe stany zapalne oraz występowanie polipów. W ostatnich latach podnosi się również rolę wirusa brodawczaka ludzkiego HPV w etiologii tej choroby.

Nowotwory głowy, szyi oraz ucha występują blisko 6 razy częściej u palaczy. Ryzyko zgonu na raka krtani jest 20-krotnie wyższe u palących duże ilości papierosów niż u niepalących. Używanie tytoniu do żucia, tabaki, cygar i marihuany wiąże się również ze zwiększonym ryzykiem zachorowania.

Palenie tytoniu i spożywanie alkoholu zdają się działać synergistycznie i negatywnie zwielokrotniać ryzyko zachorowania.

Niewielki odsetek zachorowań na nowotwór regionu głowy i szyi może być związany z ekspozycją zawodową. Kurz zwiększa ryzyko wystąpienie raka jamy nosowej, a nikiel raka płaskonabłonkowego zatoki szczękowej. Produkty ropy naftowej mogą zwiększać ryzyko raka gardła. Coraz więcej dowodów potwierdza rolę wirusa brodawczaka ludzkiego HPV w rozwoju raka ustnej części gardła.

POLECAMY: NOWOTWORY GŁOWY  I SZYI – PORADNIK DLA PACJENTÓW

Objawy rak głowy, szyi, ucha

Objawy nowotworów regionu głowy szyi oraz ucha różnią się w zależności od ich pierwotnej lokalizacji. Zwykle symptomy wskazujące na nowotwór ucha czy szyi mają charakter dolegliwości bólowych, owrzodzenia, nacieku, zaburzeń oddychania, połykania i mowy. Nowotwory głowy i szyi mogą powodować zaburzenia wzorku, węchu i smaku.

Należy zwrócić uwagę szczególnie na dysfagię, uczucie przeszkody w gardle, chrypkę, zaburzenia mowy, krwawienia z nosa, nadmierne łzawienie, bóle uszu, krwioplucie, uczucie „zatkanego” ucha i szczękościsk. Częstym pierwszym objawem raka głowy, ucha czy szyi jest powiększenie szyjnych węzłów chłonnych, spowodowane przerzutami. Nasilenie objawów może oznaczać progresję choroby nowotworowej.

Chorobie, jaką jest nowotwór ucha, głowy i szyi towarzyszą często poważne dolegliwości fizyczne, które z reguły utrudniają podstawowe czynności życiowe takie jak oddychanie, odżywianie czy mowę oraz mogą upośledzać wzrok, smak czy węch.

Zniekształcenia i ubytki powodowane terapią choroby nowotworowej regionu głowy i szyi mają często bardzo negatywne skutki psychologiczne i społeczne dla pacjentów oraz stanowią dla nich duże obciążenie.

Symptomy nowotworu głowy, szyi, ucha

  • jama ustna: owrzodzenie, naciek, dolegliwości bólowe przy jedzeniu, ograniczenie ruchomości języka
  • warga: stwardnienie, owrzodzenie
  • dziąsło: owrzodziały naciek,
  • język: owrzodzenie, naciek, unieruchomienie
  • policzek i rak ślinianki: objaw leukoplakii, owrzodzenie
  • szczęka i żuchwa: zniekształcenie twarzy, zaburzenia widzenia, objawy neurologiczne, zaburzenia drożności przewodów nosowych, bóle
  • krtań: chrypka, ból, trudności w przełykaniu, duszność
  • rak gardła: bóle przy przełykaniu, uczucie obecności ciała stałego, owrzodzenie, naciek, krwawienia, guzek na szyi
  • ucho: silny ból ucha, krwisty wyciek, niedosłuch przewodzeniowy, odbiorcze upośledzenie słuchu, zaburzenia równowagi, podrażnienie, niedowład, a niekiedy także porażenie nerwu twarzowego

ZOBACZ: JAK WYKRYĆ RAKA

Diagnostyka i wykrywanie nowotworów głowy i szyi

Każdy dorosły z dolegliwościami ze strony górnego odcinka dróg oddechowych i pokarmowych, które utrzymują się powyżej dwóch tygodni wymaga szczegółowego wywiadu i konsultacji z lekarzem.

Badanie diagnostyczne nowotworów głowy, szyi i ucha obejmuje szczegółowy wywiad, badanie przedmiotowe z oceną węzłów chłonnych, badanie laryngologiczne, w tym endoskopowe, biopsję pobranych zmian, badania obrazowe: tomografia komputerowa, rezonans magnetyczny oraz ultrasonografię węzłów chłonnych i inne badania obrazowe jak scyntygrafia kości.

Należy pamiętać, że powiększone węzły chłonne mogą być sygnałem choroby nowotworowej w rejonie głowy i szyi, ale w ten sposób manifestują się również chłoniaki lub ziarnica złośliwa.

Podstawą rozpoznania procesu nowotworowego jest biopsja podejrzanych zmian lub powiększonych węzłów chłonnych.

nowotwory głowy szyi ucha

Leczenie nowotworów zlokalizowanych na głowie i szyi

Chorzy, u których został wykryty niezaawansowany nowotwór głowy, szyi bądź ucha (stopień I i II) mogą być leczeni pojedynczą metodą terapeutyczną, natomiast zaawansowane raki głowy i szyi w stopniu III i IV wymagają zwykle leczenia skojarzonego. Wybór najlepszej opcji terapeutycznej zależy od lokalizacji ogniska pierwotnego i typu choroby. W radykalnym leczeniu nowotworów głowy i szyi stosuje się leczenie chirurgiczne oraz radioterapię.

Podstawową zasadą leczenia chirurgicznego jest możliwie duża doszczętność wycięcia guza wraz z marginesem zdrowej tkanki, przy możliwie jak najmniejszym okaleczeniu fizycznym i czynnościowym pacjenta.

W bardziej zaawansowanych przypadkach nowotworu ucha czy głowy wykonuje się zwykle zabieg operacyjny uzupełniony radioterapią, lub stosuje się samą radioterapię. Wskazaniem do naświetlań po operacji jest wątpliwy radykalizm resekcji lub obecność przerzutów do węzłów chłonnych.

Stosowanie chemioterapii jest ograniczone niewielką chemiowrażliwością nowotworów głowy i szyi. W nawrotach raka głowy, szyi oraz ucha po wcześniejszym leczeniu miejscowym u chorych z przerzutami odległymi metoda ta pełni wyłącznie charakter paliatywny, a jej celem jest zmniejszenie dolegliwości związanych z guzem.

W wybranych przypadkach u pacjentów, u których został zdiagnozowany nowotwór ucha czy głowy, można rozważać stosowanie napromieniania śródtkankowego (brachyterapia onkologiczna), które polega na umieszczeniu źródeł promieniotwórczych bezpośrednio w obrębie guza.

Nowością w systemowym leczeniu zaawansowanych nowotworów regionu głowy i szyi jest wykorzystanie leków immunokompetentnych (niwolumab, pembrolizumab). Aktualnie immunoterapia zaawansowanych nowotworów głowy i szyi jest dostępna w Polsce w ramach programu lekowego wprowadzonego 1 września 2019 roku.

Leczenie wspomagające i rehabilitacja pacjentów z nowotworami głowy i szyi

Ważną rolę w opiece nad chorymi, u których wystąpił nowotwór głowy, szyi lub ucha odgrywa rehabilitacja onkologiczna. Obejmuje ona terapię fizykalna i zawodową, naukę mowy i przełykania oraz odpowiednie postępowanie żywieniowe.

Na przykład usunięcie nerwu dodatkowego, który zaopatruje mięsień czworoboczny, prowadzi do uniesienia łopatki oraz niemożności pełnego dowiedzenia i bólu łopatki. Objawy te można złagodzić za pomocą odpowiedniego postępowania fizjoterapeutycznego i rehabilitacji onkologicznej.

Adaptacja do utraty krtani wymaga intensywnej rehabilitacji onkologicznej oraz motywacji chorego. Obejmuje ona naukę mowy przełykowej, zastosowanie sztucznej krtani oraz wytworzenie sztucznej przetoki oskrzelowo-przełykowej.

Rokowanie w nowotworach regionu głowy i szyi oraz ucha zależy od lokalizacji danej zmiany, stopnia zaawansowania klinicznego oraz złośliwości guza nowotworowego.

We wczesnych stadiach zaawansowania odsetek przeżyć 5-letnich w nowotworach głowy i szyi waha się w przedziale 60-80%. W chorobie miejscowo rozsianej wynosi około 30%, natomiast  w przypadku raka głowy i szyi w formie rozsianej rokowanie jest niepomyślne. Najlepszy wyniki uzyskuje się generalnie w leczeniu raków krtani i wargi dolnej.

ZOBACZ: RAK TARCZYCY – OBJAWY I LECZENIE

PRZEJDŹ DO: NOWOTWORY GŁOWY I SZYI – LISTA