Rak tarczycy stanowi około 1% wszystkich nowotworów złośliwych człowieka. Jest on najczęściej występującym nowotworem złośliwym gruczołów wydzielania wewnętrznego. Według statystyk, zachorowania na nowotwory tarczycy są znacząco częstsze u kobiet aniżeli u mężczyzn (około 4-krotnie) i dotyczą głównie dorosłych. Zaledwie 20% przypadków dotyczy osób do 30 roku życia.

Według statystyk Krajowego Rejestru Nowotworów rocznie odnotowuje się w Polsce około 2 tyś. nowych zachorowań raka tarczycy, a w ciągu ostatnich dwóch dekad liczba przypadków nowych zachorowań na nowotwory tarczycy istotnie wzrosła.

Ogólne rokowania pacjentów w raku tarczycy są dość dobre – średnie przeżycie 5-letnie ocenia się na 90% u kobiet i 80% u mężczyzn. 25 maja przypada Światowy Dzień Tarczycy. W Europie tego samego dnia rozpoczyna się Europejski Tydzień Walki z Rakiem.

Rak tarczycy – przyczyny

Do najlepiej poznanych czynników środowiskowych wpływających na wzrost ryzyka zachorowania na raka tarczycy należy ilość jodu w diecie. Niedobór jodu i związane z tym endemiczne wole sprzyja częstszemu występowaniu pęcherzykowego raka tarczycy. Z drugiej strony, przekroczenie zapotrzebowania na ten pierwiastek wpływa na częstsze występowanie raka brodawkowatego.

Podłoże dziedziczne zachorowań na nowotwory tarczycy dotyczy głównie raka rdzeniastego. Z tego powodu zalecane jest przeprowadzanie przesiewowych badań genetycznych członków rodziny, u których rozpoznano raka rdzeniastego tarczycy. Do czynników ryzyka, mogących mieć wpływ na zwiększone ryzyko rozwoju nowotworów tarczycy zalicza się:

  • płeć żeńska i wiek (< 20. Roku życia lub > 50. Roku życia.);
  • narażenie okolicy szyi na promieniowanie jonizujące;
  • ekstremalne spożycie jodu;
  • występowanie rodzinne mnogiej gruczolakowatości wewnątrzwydzielniczej (FAP)
  • zespoły: Pendreda, Cowden, Gardnera oraz rodzinna polipowatość gruczolakowata;
  • mutacja punktowa protogenu RET (rak rdzeniasty tarczycy).

Jakie są rodzaje raka tarczycy?

Rak tarczycy jest najczęściej nowotworem brodawkowatym. Cechuje się on powolnym wzrostem, stosunkowo częstymi przerzutami do węzłów chłonnych szyjnych, rzadkimi przerzutami odległymi i generalnie pomyślnym rokowaniem.

Oprócz wariantu klasycznego częsty jest wariant pęcherzykowy, którego objawy są nieco mniej specyficzne.

Rzadko występujący typ wysokokomórkowy raka tarczycy cechuje się znacznie gorszym rokowaniem. Różnicowanie pomiędzy łagodnym gruczolakiem, a rakiem pęcherzykowym stanowi trudne wyzwanie dla patologów.

Natomiast rak rdzeniasty tarczycy (MTC) to nowotwór o dużej złośliwości, który stanowi około 25% wszystkich przypadków. Jego rozwój może być uwarunkowany genetycznie (zespół MEN2A – wynikający z zarodkowej mutacji protoonkogenu RET w części genu kodującej domenę cysteinową, a także zespół MEN2B – związany z mutacją genu RET918).

Czy rak tarczycy jest dziedziczny?

Rak pęcherzykowy tarczycy oraz brodawkowaty rak tarczycy występują głównie w postaci sporadycznej (powstanie komórek nowotworowych jest wynikiem nagromadzenia się spontanicznych i nieodziedziczonych zmian genetycznych w następstwie narażenia na niekorzystne czynniki środowiskowe.

Do tej pory nie udało się zidentyfikować konkretnych zmian genetycznych, które jednoznacznie predysponują do rozwoju jednego lub obu wspomnianych rodzajów raka tarczycy. Prawdopodobnie są one warunkowane licznymi współistniejącymi zmianami o niskiej penetracji, które dopiero przy narażeniu na czynniki środowiskowe mogą inicjować proces kancerogenezy.

Odmiennie przedstawia się sytuacja w przypadku raka rdzeniastego tarczycy (MTC), gdzie ok. 25-30% przypadków to nowotwory dziedziczne, związane z występowaniem mutacji w genie RET. Mutacje tego genu są dziedziczone autosomalnie dominująco i w większości przypadków mają charakter punktowy. Mogą prowadzić do niezależnej od obecności ligandu aktywacji receptora, co sprzyja niekontrolowanym podziałom komórkowym i procesowi nowotworzenia.

Ze względu na trudności w różnicowaniu sporadycznego i dziedzicznego raka rdzeniastego tarczycy, u wszystkich z rozpoznaniem MTC zaleca się wykonanie badania molekularne genu RET. Badanie genetyczne wykonuje się w laboratorium genetycznym, które z dostarczonego materiału biologicznego (krew lub wymaz z jamy ustnej) wykonuje izolację materiału genetycznego pacjenta oraz dalsze etapy badania oparte na amplifikacji i sekwencjonowaniu odpowiednich fragmentów DNA.

Wykrycie mutacji genetycznych odpowiedzialnych za dziedziczną postać raka tarczycy ma istotne znaczenie, gdyż wpływa na dalsze postępowanie terapeutyczne i rokowanie. Stanowi także bezwzględne wskazanie do wykonania badań molekularnych u pozostałych członków rodziny pacjenta, a w przypadku wykrycia nosicielstwa mutacji, objęcia ich odpowiednią opieką medyczną. Osoby będące nosicielami mutacji powinny podlegać odpowiednio częstym badaniom profilaktycznym. Dzięki temu możliwe jest wykrycie nowotworu tarczycy we wczesnym stadium i zastosowanie bardziej efektywnego leczenia.

Pewną wartość w kontekście określania zwiększonej predyspozycji do zachorowania na raka tarczycy mają zestawy testów genetycznych obejmujących badanie genów CHEK2 multipleks, CHEK 2 del5395. Produkt genu CHEK2 to jeden z supresorów nowotworów, który „pilnuje”, aby komórki organizmu nie zaczęły się niekontrolowanie dzielić lub rosnąć zbyt szybko. Mutacje uszkadzające gen CHEK2 sprzyjają powstawaniu nowotworów. Badania dla polskiej populacji potwierdziły podwyższone ryzyko zachorowania u nosicieli mutacji w CHEK2 na raka piersi, raka brodawkowego tarczycy,  raka prostaty, nowotwór jelita grubego i raka nerki.

rak tarczycy

Objawy raka tarczycy

Objawy kliniczne sugerujące nowotwór tarczycy to:

  • spoisty guz na szyi (najczęściej pojedynczy) wyczuwalny palpacyjnie lub powiększenie tarczycy (wole)
  • powiększenie szyjnych węzłów chłonnych bez związku z infekcją
  • nagłe powiększenie się wola o długoletnim przebiegu
  • nagłe wystąpienie duszności, chrypki i dysfagii

Objawy raka tarczycy są generalnie niecharakterystyczne i trudno je odróżnić od innych chorób tarczycy. Szczególnie niepokojące powinno być powiększenie węzłów chłonnych szyi, wyczuwalny guz, szybki wzrost długoletniego wola, duszność, chrypka oraz zaburzenia połykania.

To, co wyróżnia nowotwory tarczycy na tle innych chorób onkologicznych, to fakt, że wykryte we wczesnym stadium dają blisko 90 proc. szans na wyleczenie. Niestety początkowe objawy choroby albo nie występują wcale, albo są na tyle niespecyficzne, że nowotwór tarczycy zwykle zostaje rozpoznany w późnym stadium. Wówczas ratunkiem pozostaje odpowiednio dobrana i szybko wdrożona terapii – wyjaśnia prezes Polskiego Towarzystwa Endokrynologicznego prof. Marek Ruchała z Katedry i Kliniki Endokrynologii, Przemiany Materii i Chorób Wewnętrznych Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu.

Rak tarczycy i jego objawy rzadko kiedy są specyficzne, a nowotwór rozwija się najczęściej na podłożu wcześniejszego wola i dlatego około 50% rozpoznań ustala się dopiero na podstawie pooperacyjnego badania histologicznego.

Warto podrkeślić, że nowotwór tarczycy we wczesnym stadium rozwoju nie daje najczęściej żadnych objawów. Szybki wzrost guza, jego wzmożona konsystencja, nieprzesuwalność względem głębokich struktur szyi lub chrypka to objawy sporadyczne w rakach zróżnicowanych i dotyczą jedynie zaawansowanej fazy raka tarczycy.

Szczególną uwagę powinno budzić powiększenie węzłów chłonnych szyjnych towarzyszące wolu guzkowemu, które może wskazywać zarówno na pęcherzykowe, jak i rdzeniaste nowotwory tarczycy.

ZOBACZ: NAJCZĘSTSZE OBJAWY RAKA

Rak tarczycy – diagnostyka i wykrywanie

Badania diagnostyczne w kierunku raka tarczycy powinno wykonywać się w specjalistycznym ośrodku. Podstawowe znaczenie w przypadku podejrzenia tej podstępnej choroby, jaką jest nowotwór tarczycy – ma badanie ultrasonograficzne tarczycy, które ujawnia najczęściej zmianę litą, hipoechogeniczną, dobrze unaczynioną i o nierównych zarysach.

Diagnostyka zmian ogniskowych tarczycy, poza rutynowym badaniem przedmiotowym wymaga wykonania ultrasonografii.

U pacjentów u których podejrzewa się raka tarczycy, wykonuje się biopsję aspiracyjną cienkoigłową (BAC) pod kontrolą ultrasonografii.

Kolejnym ważnym badaniem jest scyntygrafia tarczycy z użyciem jodu-131, a w niektórych przypadkach scyntygrafia całego ciała. Wykonywane są również badania laboratoryjne pomagające wychwycić nowotwory tarczycy: ocena stężenia kalcytoniny, wapnia w surowicy, wykonanie oznaczeń stężenia hormonów TSH, T3 i T4.

Za pomocą biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej tarczycy można wyróżnić sześć klas rozpoznań:

  • zmiana łagodna tarczycy
  • zmiana pęcherzykowa bliżej nieokreślona
  • podejrzenie nowotworu pęcherzykowego
  • podejrzenie złośliwości
  • nowotwór złośliwy tarczycy
  • biopsja niediagnostyczna

nowotwór guzek tarczycy

Leczenie operacyjne raka tarczycy

Każdy rak tarczycy, któremu towarzyszy guz – niezależnie od jego wielkości – rozpoznany jako złośliwy lub tylko podejrzewany o złośliwość, jest wskazaniem do leczenia operacyjnego.

Zabieg powinno przeprowadzać się wyłącznie w wyspecjalizowanych ośrodkach. W przypadku raka tarczycy rozpoznanym przed- lub śródoperacyjnie – o ile to tylko możliwe – należy wykonać doszczętne wycięcie gruczołu tarczowego

U pacjentów, u których zdiagnozowano nowotwór tarczycy, należy dążyć do usunięcia węzłów chłonnych położonych w okolicy tarczycy z tak zwanego przedziału środkowego. Węzły chłonne śródpiersia wycina się w przypadku podejrzenia lub potwierdzenia przerzutów. Po zabiegu chirurgicznym, aby zapobiec niedoczynności tarczycy, stosowana jest tyroksyna.

W leczeniu chirurgicznym raka tarczycy stosuje się następujące typy operacji:

  • całkowite wycięcie tarczycy
  • wycięcie płata
  • operacje uzupełniające po niedoszczętnej operacji pierwotnej raka tarczycy

Nowotwór złośliwy tarczycy – leczenie uzupełniające

Terapia izotopem jodu-131 jest podstawowym leczeniem uzupełniającym w rakach pęcherzykowych i brodawkowatych tarczycy. Supresyjne dawki tyroksyny podaje się chorym w celu zablokowania wydzielania TSH. Dzięki leczeniu jodem promieniotwórczym mikroprzerzuty, których nie da się stwierdzić poprzez badania, mogą się przez wiele lat (lub nigdy) nie powiększyć.Terapia izotopem jodu-131 stosowana jest również w postępowaniu paliatywnym raka tarczycy.

Celem stosowania tyroksyny u chorych na raka tarczycy (rak pęcherzykowy tarczycy lub rak brodawkowaty tarczycy) jest uzupełnienie niedoborów hormonalnych oraz zmniejszenie ryzyka nawrotu choroby związanego z możliwością pobudzenia wzrostu komórek zróżnicowanych raków pod wpływem TSH (tzw. leczenie supresyjne).

Teleradioterapia zalecana jest w przypadku raka anaplastycznego tarczycy oraz po niedoszczętnej operacji w raku rdzeniastym i zróżnicowanym.

Radioterapia i chemioterapia jest stosowana głównie w leczeniu uzupełniającym zaawansowanego raka rdzeniastego tarczycy. Korzyści z radioterapii i leczenia systemowego są jednak ograniczone.

W ostatnich latach w leczeniu zaawansowanych postaci raka tarczycy podejmuje się próby stosowania leczenia celowanego molekularnie z wykorzystaniem inhibitorów kinazy tyrozynowej (wandetanib, kabozantynib). Szacuje się, że na leczenie celowane odpowiada około 30% pacjentów, u których wykryto nowotwór tarczycy.

Jak podkreślają eksperci – badania kontrolne chorych leczonych z powodu raka tarczycy należy prowadzić przez całe życie.

Leczenie nawrotu raka tarczycy wraz z towarzyszącymi mu objawami zwykle obejmuje próbę radykalnego postępowania chirurgicznego, leczenie jodem-131, teleradioterapię z pól zewnętrznych, a także leczenie systemowe w razie niepowodzenia innych form terapii.

ZOBACZ:  NOWOTWORY GŁOWY  I SZYI