Nie da się ukryć, że choroby nowotworowe zdominowały światowe statystyki, dotyczące zachorowalności i śmiertelności wśród dorosłych. Skalę problemu widać po oczekujących w kolejkach tłumach ludzi zgromadzonych w poradniach i obłożonych oddziałach onkologicznych. Każdy z nas zastanawia się, czy można uniknąć zachorowania? Czy istnieją sposoby by zmniejszyć ryzyko rozwoju obciążającej fizycznie i psychicznie choroby nowotworowej?

Nowotwór – co to jest?

Nowotwór (określany również jako rak, w przypadku pochodzenia nabłonkowego) powstaje w wyniku nadmiernego, niekontrolowanego przez organizm namnażania się komórek, w których w wyniku mutacji, czyli zmiany w materiale genetycznym, doszło do zahamowania procesów podziału. Konsekwencją niekontrolowanego namnażania komórek jest powstanie guzów uciskających i uszkadzających sąsiadujące narządy lub też wypieranie prawidłowych komórek z miejsca ich funkcjonowania (np. komórki „białaczkowe” wypierają prawidłowe komórki szpiku).

Choroba nowotworowa daje objawy miejscowe, związane z lokalizacją guza (np. niedrożność jelita przy obecności guza w jelicie grubym), ale także ogólnoustrojowe, które są mało charakterystyczne, ale pojawiają się w większości chorób nowotworowych.

Objawy alarmowe – ogólnoustrojowe, które powinniśmy zgłosić lekarzowi to:

  • Przewlekłe zmęczenie, osłabienie;
  • Utrata masy ciała bez stosowania diety redukcyjnej, niezamierzone chudnięcie;
  • Problemy ze snem i nocne poty;
  • Przedłużający się stan podgorączkowy;
  • Upośledzenie odporności, nawracające infekcje.

Nie mniej szczególną uwagę należy poświęcić objawom, które wskazują na chorobę nowotworową konkretnie danego narządu i układu. Najczęściej pacjenci zgłaszają się z:

  • Zmianami w obrębie skóry, wskazującymi na czerniaka;
  • Guzami piersi, wyciekiem z brodawek, wskazującymi na raka piersi;
  • Zaparciami i krwią w stolcu (rak jelita grubego), trudnościami w przełykaniu (rak gardła, przełyku);
  • Krwawieniem z dróg rodnych (rak szyjki macicy);
  • Dusznością (zmiany nowotworowe płuc);
  • Krwiomoczem (rak w układzie moczowym);
  • Mdłościami, zaburzeniami równowagi (guzy mózgu).

Należy pamiętać, że objawy stają się podejrzane, wówczas, gdy przewlekają się w czasie i nie ustępują po zastosowanej zachowawczej farmakoterapii.

Profilaktyka raka

Nie możemy mieć wpływu na wszystkie czynniki, które zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwór. Bo jaki można mieć wpływ na swój wiek, rodzinne uwarunkowania albo na płeć? Zatem nie można podjąć działań profilaktycznych wobec tzw. czynników niemodyfikowalnych, predysponujących do rozwoju danego nowotworu. Natomiast swoim podejściem do zdrowia i życia możemy „powalczyć” z tzw. czynnikami modyfikowalnymi. Zaliczamy do nich:

  • Dietę (wysokotłuszczowa jest udowodnionym czynnikiem rozwoju raka piersi i jelita grubego);
  • Masę ciała (nadwaga i otyłość zwiększają ryzyko rozwoju raka trzustki, pęcherzyka żółciowego oraz wątroby);
  • Styl życia (spędzanie czasu siedząc przez wiele godzin zwiększa ryzyko raka trzonu macicy i jelita grubego);
  • Stosowanie używek (nadużywanie alkoholu jest odpowiedzialne za raka jamy ustnej, gardła, przełyku, krtani, wątroby i piersi; palenie papierosów za raka płuc).

W związku z powyższym, profilaktyka chorób nowotworowych, powinna skupiać się na:

  1. Stosowaniu prawidłowej diety

To, jak powinny być skonstruowane nasze posiłki pokazuje tzw. talerz żywieniowy. Zwraca on uwagę przede wszystkim na właściwe proporcje spożywanych produktów. Połowę talerza powinny zawsze zajmować owoce i warzywa, ze szczególnym uwzględnieniem warzyw. ¼ talerza powinny zajmować produkty będące źródłem węglowodanów, w tym pełnoziarniste produkty zbożowe (chleby, makarony, kasze, ryż); a ostatnią ćwiartkę – produkty będące źródłem białka, np. ryby, drób, przetwory mleczne, jajka, orzechy oraz nasiona roślin strączkowych. Zasady talerza żywieniowego podpowiadają również w jaki sposób zastępować niektóre produkty „bardziej zdrowymi”, np. wyroby mączne powinno zastępować się pełnoziarnistymi, używać olejów tłoczonych na zimno, należy wyeliminować z diety czerwone mięso. Czerwone mięso, do którego zaliczamy wołowinę, wieprzowinę, baraninę, koźlinę i koninę, zostało umieszczone przez Światową Organizację Zdrowia na liście czynników „prawdopodobnie rakotwórczych”. Spożywanie czerwonego mięsa uznaje się za przyczynę rozwoju raka jelita grubego, który prowadzi do śmierci nawet pół miliona ludzi rocznie na całym świecie. Jedzenie mięsa wymienia się także wśród czynników odpowiedzialnych za rozwój raka trzustki i gruczołu krokowego. Ze względu na te niepokojące dane, w wydanych w 2020 roku zaleceniach Instytutu Zdrowia Publicznego zamieszczono rekomendacje o konieczności ograniczenia spożywania czerwonego mięsa i jego pochodnych do wydaje się bezpiecznej ilości, sięgającej od 350 do 500g tygodniowo oraz zastąpienie go rybami, jajami, produktami roślinnymi o dużej zawartości białka (soja), nasionami roślin strączkowych i orzechami.

  1. Kontroli masy ciała

Publikacje ostatnich lat potwierdziły, że otyłości towarzyszy przewlekający się stan zapalny, a komórki biorące udział w jego przebiegu wydzielają zbyt duże ilości mediatorów prozapalnych, cytokin i innych substancji, których nasilona produkcja wiąże się ze zwiększonym ryzykiem uszkodzenia tkanek i rozwoju chorób nowotworowych, w tym raka jelita grubego, gruczolakoraka przełyku, raka piersi, macicy, nerki, trzustki i pęcherza moczowego. W przypadku nadwagi i otyłości pierwotnej, której przyczyną jest nadmierna konsumpcja produktów spożywczych, przekraczająca dobowe zapotrzebowanie organizmu na kalorie, do obniżenia masy ciała konieczna jest odpowiednio skomponowana dieta o zredukowanej kaloryczności oraz zwiększenie aktywności fizycznej. W przypadku nadwagi i otyłości wtórnej, leczenie polega przede wszystkim na terapii choroby podstawowej, która za rozwój otyłości jest odpowiedzialna.

  1. Byciu aktywnym fizycznie

Dane przedstawione przez Krajowy Rejestr Nowotworów pokazują, że zaledwie pól godzinny spacer lub jazda na rowerze nawet o 34% zmniejsza ryzyko zgonu z powodu choroby nowotworowej i o 33% zwiększa szansę na wyleczenie. Naukowcy z całego świata badają wpływ aktywności fizycznej na szerokorozumiane zdrowie człowieka. Znacząca większość wyników badań potwierdza, że wyższy poziom aktywności fizycznej wiąże się generalnie z lepszą jakością życia oraz lepszym zdrowiem każdej grupy wiekowej. Przeglądy systematyczne pokazały, że osoby, które uprawiają dowolną formę sportu cieszą się dobrym zdrowiem fizycznym i psychicznym, budują także więcej społecznych relacji niż osoby prowadzące nieaktywny, siedzący tryb życia.

  1. Rezygnacji z używek

Badania naukowe nad nałogowym paleniem papierosów i nadmiernym piciem alkoholu udowadniają, że są one przyczyną wcześniejszych zgonów, a osoby regularnie palące lub nadużywające alkoholu, mogą stracić nawet do dziesięciu lat życia. Istnieją jedynie pozytywne aspekty porzucenia nałogów. Gdy tylko palacz rzuca palenie, organizm natychmiast zaczyna się regenerować. Łatwiej się oddycha, odczuwalna jest zwiększona ilość energii oraz polepszenie zmysłu węchu i smaku. Przestaje doskwierać nieprzyjemny zapach ubrań, pomieszczeń i włosów oraz poprawia się wygląd skóry, zmniejsza się częstotliwość „kaszlu palacza”. W efekcie długoterminowym obniża się ryzyko chorób sercowo – naczyniowych i spada prawdopodobieństwo rozwoju raka płuc! Podobne wnioski dotyczą nadużywania alkoholu. Jego wyeliminowanie z diety zmniejsza ryzyko chorób, także nowotworowych wątroby, wpływa na jakość snu i poprawia nastrój, ułatwia zrzucenie zbędnych kilogramów (alkohol = puste kalorie). Przedstawione zalety porzucenia używek powinny w wystarczający sposób zachęcić do rezygnacji z nałogu i cieszenia się z dłuższego i zdrowszego życia.

Badania profilaktyczne na nowotwory

„Zdrowe” zachowania stanowią ważną formę profilaktyki chorób nowotworowych, jednak na pewno nie są wystarczającym działaniem. Kluczem do uniknięcia zachorowania lub wykrycia choroby na bardzo wczesnym etapie, dającym możliwość wyleczenia i pełnego powrotu do zdrowia są badania profilaktyczne.

Profilaktycznie wykonane badania dają szansę na wychwycenie chorób nowotworowych jeszcze przed wystąpieniem doskwierających objawów klinicznych, co pozwala na właściwe reagowanie, podjęcie wczesnego leczenia, zahamowanie rozwoju choroby i skuteczne wyleczenie dolegliwości.

Przykładem badania profilaktycznego przeciw nowotworom jest m.in.:

  • Cytologia cienkowarstwowa szyjki macicy (kluczowa dla wczesnego rozpoznania raka szyjki macicy);
  • USG i mammografia piersi (ważne w diagnostyce raka piersi);
  • Gastroskopia i kolonoskopia (istotne w rozpoznaniu nowotworów przewodu pokarmowego);
  • Badanie na obecność krwi utajonej w kale (rak jelita grubego);
  • RTG (prześwietlenie) klatki piersiowej (wstępna diagnostyka rak płuc);
  • Oznaczenie stężenia markera PSA i badanie per rectum (rak prostaty);
  • Badanie skóry przez lekarza dermatologa (czerniak);
  • Morfologia krwi (nowotwory krwi);
  • USG jamy brzusznej i miednicy oraz badanie ogólne moczu wraz z oglądaniem osadu (nowotwory układu moczowego).

Sprawdź gotowe pakiety:

e-Pakiet onkologiczny dla kobiet 

e-Pakiet onkologiczny dla mężczyzn

Markery nowotworowe w profilaktyce chorób nowotworowych

Byłoby idealnie, gdyby profilaktyka chorób nowotworowych mogła opierać się na badaniu stężenia konkretnego markera nowotworowego we krwi, a wynik w zakresie wartości referencyjnych (w tzw. „normie”) wykluczałby chorobę nowotworową. Niestety wykorzystywane w diagnostyce i monitorowaniu nowotworów markery (z wyjątkiem PSA) nie nadają się do działań profilaktycznych. Powód jest prosty. Stężenie markerów nowotworowych wzrasta m.in. u palaczy, ale także w przebiegu chorób (niekoniecznie nowotworowych) przewodu pokarmowego i układu rodnego. Dlatego też, markery nowotworowe oznacza się tylko wówczas, gdy w badaniu przedmiotowym lub/i obrazowym występuje już podejrzana o nowotworzenie zmiana, nieprawidłowy jest wynik biopsji, ale także w trakcie monitorowania leczenia choroby w celu wykrycia ewentualnej wznowy. Profilaktyczne badanie markerów nowotworowych nie ma medycznego uzasadnienia.

Bezpłatne programy profilaktyczne – coraz bardziej dostępne

O bezpłatnych programach profilaktyki nowotworowej porozmawiaj z lekarzem prowadzącym lub poszukaj ich w internecie na stronach Ministerstwa Zdrowia i Narodowego Funduszu Zdrowia.

Aktualnie dostępne są badania przydatne w diagnostyce chorób nowotworowych w ramach następujących programów:

  • Profilaktyka 40+ (rak jelita grubego – krew utajona w kale, rak prostaty – PSA, nowotwory krwi – morfologia, nowotwory układu moczowego – badanie ogólne moczu);
  • Profilaktyka raka piersi (mammografia);
  • Profilaktyka raka szyjki macicy (cytologia konwencjonalna);
  • Profilaktyka raka jelita grubego (kolonoskopia) oraz
  • Profilaktyka chorób odtytoniowych (spirometria).

W większości przypadków badania profilaktyczne nie generują niepotrzebnego bólu, ewentualnie wiążą się z niewielkim dyskomfortem pacjenta. Badania te mają nieocenioną wartość i ogromny wpływ na nasze zdrowie i życie, co tylko potwierdza, że powinniśmy je wykonywać regularnie, a w żadnym wypadku nie powinniśmy ich odwlekać i co gorsza unikać.

ARTYKUŁ SPONSOROWANY

DIAGNOSTYKA
Dr n. med. Beata Skowron

PRZEJDŹ DO: STRONA GŁÓWNA