Seksualność jest integralnym aspektem funkcjonowania człowieka. Wpływa na odczuwaną jakość życia. Dotyczy nie tylko stosunku płciowego, ale obejmuje także potrzebę bliskości i intymności. Nowotwór i jego leczenie mogą wpływać na seksualność pacjentów onkologicznych nawet długo po zakończonej terapii. Pomimo tego, że dysfunkcje seksualne są wymieniane jako jedno z głównych źródeł cierpienia u osób, które przeżyły raka, to seksualność pacjentów onkologicznych wciąż pozostaje tematem tabu.

Zagadnienia związane z seksualnością w chorobie nowotworowej przedstawia psycholog Monika Paleczna.

Seksualność w chorobie nowotworowej

Niektórzy pacjenci wskazują, że ich życie seksualne po chorobie nowotworowej wcale się nie zmieniło lub zmieniło się na lepsze. Jednak znaczna część pacjentów doświadcza trudności w funkcjonowaniu seksualnym. Zaburzenia funkcjonowania seksualnego występują zarówno u kobiet, jak i u mężczyzn. Pojawiają się przede wszystkim w przypadku nowotworów, które obejmują elementy układu płciowego i są związane z aktywnością seksualną.

U kobiet obserwuje się między innymi bolesne stosunki (dyspareunię), suchość pochwy, zmęczenie, zmniejszone zainteresowanie seksualne/pożądanie, zmniejszone podniecenie seksualne, drętwienie wcześniej wrażliwych piersi, trudności w osiągnięciu orgazmu i brak przyjemności seksualnej.

U mężczyzn występuje zaburzenie erekcji i wytrysku, utrata libido, bolesne stosunki (dyspaurenia) i zmęczenie. Pojawia się poczucie, że seks jest niezręczny i nienaturalny, występuje brak fizycznej lub emocjonalnej reakcji na atrakcyjne kobiety, utrata zainteresowania fantazjowaniem czy przekonanie, że utrata funkcji seksualnych oznacza utratę określonej cechy męskości.

Coraz więcej uwagi przykłada się również do kwestii reprodukcyjnych. Obecne terapie przeciwnowotworowe wpływają na zdolności reprodukcyjne w sposób głęboki i często trwały.

zobacz: WPŁYW CHEMIOTERAPII NA UKŁAD PŁCIOWY I PŁODNOŚĆ

Problemy seksualne u pacjentów onkologicznych

Problemy seksualne pacjentów onkologicznych mogą wynikać z różnych przyczyn. Najprościej mówiąc, możemy wyróżnić kwestie związane z samą chorobą i jej leczeniem oraz aspekty psychologiczne.

Leczenie choroby nowotworowej może uszkodzić systemy fizjologiczne, których prawidłowe funkcjonowanie warunkuje zdrowe reakcje seksualne. Istotną rolę odgrywają tutaj hormonalne, naczyniowe i neurologiczne aspekty funkcji seksualnych.

Dla przykładu, silne zakłócenia w produkcji estrogenów i testosteronu powodują znaczące objawy menopauzy u kobiet, a terapia deprywacji androgenów u mężczyzn jest związana z utratą libido i zaburzeniami erekcji oraz szeregiem działań niepożądanych takich jak uderzenia gorąca, zmęczenie, labilność emocjonalna, które mogą wpływać na obraz siebie, postrzeganą tożsamość i poczucie “męskości”.

Leczenie raka może również pociągać za sobą usunięcie lub bezpośrednie uszkodzenie części narządów rozrodczych. Znaczna część pacjentów nigdy nie odzyskuje przedoperacyjnych poziomów funkcji seksualnych. Istotną rolę mogą odgrywać także leki przyjmowane przez pacjentów.

Problemy seksualne u chorych na raka mogą być także wynikiem leczenia innych nowotworów np. jelita grubego czy pęcherza moczowego. Osoby, które przeżyły przeszczep, często boją się wznowienia intymnego kontaktu ze względu na obawy dotyczące zarazków i zakażenia. Niekorzystne efekty leczenia raka głowy i szyi, takie jak utrata naturalnej śliny, mogą utrudniać intymność. Ważnymi predyktorami satysfakcji seksualnej są czynniki psychospołeczne, takie jak bliskość emocjonalna i fizyczna partnera czy zadowalająca komunikacja w relacji.

Jednym z najważniejszych elementów zdrowia seksualnego jest jakość związku partnerskiego. U niektórych pacjentów diagnoza i pojawiające się z nią problemy w sferze seksualności i intymności – chociaż nie są główną przyczyną rozpadu lub problemów w relacji – to działają jako „katalizator”, który przyspiesza decyzję o separacji lub rozstaniu.

Wydaje się, że diagnoza przekierowuje w pewien sposób uwagę na już istniejące w związku problemy. Niektórzy pacjenci wskazują także, że diagnoza i proces leczenia wzmocniły więź w ich związku, nauczyli się otwarcie rozmawiać o swoich potrzebach, a to doprowadziło do większej intymności.

Z drugiej strony istotne znaczenie mają czynniki związane z samym pacjentem, jego emocjami i stosunkiem do własnego ciała. Pojawia się strach przed utratą płodności, negatywny obraz ciała, poczucie nieatrakcyjności seksualnej i utraty kobiecości/męskości.

Zmiany powodowane chorobą nowotworową wpływają na poczucie własnej wartości, które może być oceniane poprzez pryzmat własnej seksualności. Pacjenci onkologiczni, którzy akceptują swoje ciało i zmiany jakie w nim zaszły, lepiej oceniają swoje życie seksualne i jakość życia w ogóle. Czasami aspekty takie jak utrata włosów, miesiączki czy potencjalne zakończenie zdolności reprodukcyjnych wywołują poczucie “starości” przed czasem. Funkcjonowania seksualne jest również silnie zależne od zaburzeń psychicznych, takich jak depresja i lęk.

Seks w chorobie nowotworowej – perspektywa partnera

Niektórzy partnerzy wskazują także na pozytywne zmiany w ich seksualności, takie jak wzrost bliskości i intymności. Jednak u wielu osób, które są w związku z pacjentami często pojawiają się sprzeczne stany emocjonalne. Z jednej strony jest to obawa o zdrowie bliskich i chęć wsparcia, z drugiej pragnienie zaangażowania się w aktywność seksualną i potrzeba bliskości, intymności.

W jednym z badań przeprowadzonych w 2009 roku wykazano, że 84% partnerów opiekujących się osobą z nowotworem ginekologicznym i 76% partnerów osoby z nowotworem obejmującym inne obszary ciała sygnalizowało wpływ choroby na ich stosunki seksualne. Zaprzestanie lub zmniejszenie aktywności seksualnej i intymności zgłaszało 59% kobiet i 79% mężczyzn, a powrót do wcześniejszego życia seksualnego po chorobie wskazało jedynie 19% kobiet i 14% mężczyzn.

Czasami relacje seksualne nawet 5 lat po operacji nie są takie same jak wcześniej. Brak satysfakcji seksualnej może być jednym z powodów, dla których partnerzy inicjują separację.

Do problemów z intymnością i bliskością może przyczyniać się także niewłaściwa komunikacja. Czasami to pacjent “odpycha” bliską osobę, sądząc, że i tak nie jest już dla niej wystarczająco atrakcyjny. Tymczasem ta bliska osoba chce po prostu dać pacjentowi czas na dojście do siebie po leczeniu.

Seksualność w chorobie nowotworowej – rozmowy z lekarzami

Seksualność w chorobie nowotworowej jest tematem rzadko poruszanym przez klinicystów. Występuje ogromne niedopasowanie w zapotrzebowaniu pacjentów na podejmowanie kwestii seksualności w rozmowach, a faktyczne ich prowadzenie przez pracowników służby zdrowia.

Największy rozdźwięk występuje przy podejściu do zagadnień seksualności. Pracownicy służby zdrowia przeważnie w rozumieniu seksualności pacjenta skupiają się na płodności, antykoncepcji, menopauzie i erekcji. Tymczasem większość pacjentów szuka informacji, wsparcia i praktycznych strategii dotyczących funkcjonowania ze zmianami w ich życiu seksualnym i intymności, które zostały wywołane przez chorobę.

Dotychczas zidentyfikowane bariery w komunikacji pomiędzy pacjentem a lekarzem to brak czasu i brak przygotowania do omawiania seksualności z osobami, które zostały wyleczone. Jeśli problemy seksualne nie są rozwiązywane, to osoby, które przeżyły mogą wychodzić z założenia, że zaburzenia seksualne są kolejnym skutkiem ubocznym leczenia, który muszą zaakceptować. Prowadzi to do błędnych wyobrażeń, że nie ma skutecznych metod leczenia zaburzeń seksualnych po chorobie nowotworowej.

Pomoc

Sposób radzenia sobie z dysfunkcjami seksualnymi zależy od ich przyczyn. Wszystkie kwestie związane ze zmianami klinicznymi, takimi jak: niewłaściwa gospodarka hormonalna, utrata czucia czy ból – wymagają interwencji u specjalisty: ginekologa, urologa lub endokrynologa.

Aspekty dotyczące emocji, motywacji, negatywnego myślenia czy niewłaściwego obrazu siebie wymagają konsultacji u psychologa, psychiatry lub seksuologa. Kwestie dotyczące relacji, braku intymności czy niewłaściwej komunikacji powinny być omawiane w trakcie terapii par.
 

Literatura:
Bober, S. L., & Varela, V. S. (2012). Sexuality in adult cancer survivors: challenges and intervention. Journal of Clinical Oncology, 30(30), 3712-3719.
Emilee, G., Ussher, J. M., & Perz, J. (2010). Sexuality after breast cancer: a review. Maturitas, 66(4), 397-407.
Hawkins, Y., Ussher, J., Gilbert, E., et al. (2009). Changes in sexuality and intimacy after the diagnosis and treatment of cancer: the experience of partners in a sexual relationship with a person with cancer. Cancer nursing, 32(4), 271-280.
Hordern, A. J., & Street, A. F. (2007). Communicating about patient sexuality and intimacy after cancer: mismatched expectations and unmet needs. Medical Journal of Australia, 186(5), 224-227.
Ratner, E. S., Foran, K. A., Schwartz, P. E., & Minkin, M. J. (2010). Sexuality and intimacy after gynecological cancer. Maturitas, 66(1), 23-26.
Sheppard, L. A., & Ely, S. (2008). Breast cancer and sexuality. The Breast Journal, 14(2), 176-181.
Schover, L. R. (2005). Sexuality and fertility after cancer. ASH Education Program Book, 2005(1), 523-527.