Prostata, inaczej gruczoł krokowy, to niewielki męski narząd wielkości orzecha włoskiego, który znajduje się poniżej pęcherza moczowego, otaczając początkowy odcinek cewki moczowej. Jego główną funkcją jest produkcja płynu wchodzącego w skład nasienia, który odżywia i chroni plemniki. Ponadto prostata odgrywa istotną rolę w utrzymaniu prawidłowego przepływu moczu.

Niestety, jest to również organ, który często sprawia trudności u osób w podeszłym wieku – aż 80% pacjentów po 75. roku życia zmaga się z łagodnym rozrostem gruczołu krokowego. Także młodsi mężczyźni mogą odczuwać związane z nią dolegliwości, w tym ból prostaty. Jak rozpoznać ten objaw i co może go wywołać?

Gdzie boli prostata? Objawy, na które trzeba zwrócić uwagę

Ból prostaty jest zlokalizowany głęboko w miednicy. Okolice gruczołu krokowego są mocno unerwione, więc objaw ten często promieniuje do krocza, pachwin, moszny czy dolnej części pleców. Może się nasilać podczas oddawania moczu lub wytrysku. Ponadto jest zwykle mocniej odczuwalny przy ucisku krocza, np. podczas jazdy na rowerze, czy badania palpacyjnego gruczołu krokowego. Często dochodzi również do nasilenia bólu prostaty przy siedzeniu, zwłaszcza długotrwałym.

Ból prostaty – objawy dodatkowe

W zależności od przyczyny bólu prostaty, mogą towarzyszyć mu dodatkowe symptomy, takie jak:

  • problemy z oddawaniem moczu – naglące parcie na pęcherz, słaby strumień moczu, uczucie niepełnego opróżnienia pęcherza, opóźniony początek oddawania moczu,
  • objawy ogólne, typowe dla ostrych infekcji – gorączka, dreszcze, osłabienie, zmęczenie, złe samopoczucie,
  • krew w moczu lub nasieniu,
  • obniżony popęd seksualny,
  • niewyjaśniona utrata masy ciała.

Kto jest najbardziej narażony na problemy z prostatą?

Problemy z prostatą mogą dotyczyć każdego mężczyzny, jednak istnieją grupy szczególnie narażone na ich wystąpienie. Najsilniejszym czynnikiem ryzyka jest wiek – wraz z jego upływem zwiększa się prawdopodobieństwo łagodnego rozrostu gruczołu krokowego oraz nowotworu. Zwłaszcza po 50. roku życia częstość występowania zmian w obrębie prostaty gwałtownie wzrasta, dlatego w tym wieku warto rozpocząć coroczne badania profilaktyczne.

Znaczenie mają też predyspozycje genetyczne – w badaniach wykazano, że mężczyźni, u których w rodzinie występował rak prostaty (zwłaszcza u ojca lub brata), są obciążeni wyższym ryzykiem zachorowania. Podobnie wygląda kwestia łagodnego rozrostu gruczołu krokowego, który również częściej występuje u mężczyzn z historią tego zaburzenia w rodzinie.

Ponadto istotną rolę odgrywają czynniki środowiskowe i styl życia. Dieta bogata w tłuszcze zwierzęce, czerwone mięso i produkty wysokoprzetworzone przyczynia się do przewlekłych stanów zapalnych w organizmie i może podnosić ryzyko nowotworu prostaty. Otyłość, insulinooporność i cukrzyca typu 2 wpływają na gospodarkę hormonalną, co dodatkowo sprzyja przerostowi gruczołu krokowego. Oprócz tego ryzyko zwiększają:

  • niski poziom aktywności fizycznej,
  • siedzący tryb życia,
  • palenie papierosów, które wiąże się z większą agresywnością nowotworów prostaty.

Najczęstsze przyczyny bólu prostaty

Ból prostaty to objaw, którego nie należy lekceważyć. Jego przyczyny mogą być łagodne – czasem wynika z chwilowego podrażnienia lub ucisku okolic miednicy, jednak równie dobrze to potencjalny symptom poważniejszych schorzeń, włącznie z nowotworem. Poniżej znajdziesz informacje na temat najczęstszych przyczyn bólu prostaty.

Sprawdź: Badania, które warto wykonać przy bólu prostaty

Zapalenie gruczołu krokowego

Stan zapalny obejmujący prostatę może mieć charakter ostry (objawy utrzymują się maksymalnie przez 12 tygodni) lub przewlekły – trwa dłużej niż 3 miesiące. Towarzyszące mu dolegliwości mają różne natężenie i dotyczą głównie układu moczowego. Oprócz tego czasami rozwija się również bezobjawowe zapalenie gruczołu krokowego, na które wskazują wyniki badań, choć nie towarzyszą mu żadne dolegliwości.

Ostre zapalenie prostaty ma najczęściej podłoże bakteryjne. Drobnoustroje chorobotwórcze (np. z rodziny Enterobacteriaceae) przenikają z cewki moczowej, więc choroba ta często współwystępuje z zakażeniem układu moczowego. Do objawów ostrego zapalenia gruczołu krokowego należą:

  • gorączka – wysoka, szybko narastająca, mogą jej towarzyszyć dreszcze,
  • pieczenie podczas oddawania moczu,
  • ból prostaty – zlokalizowany w miednicy lub kroczu,
  • zmętnienie moczu.

Zespół przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego

To inaczej niebakteryjne przewlekłe zapalenie prostaty (CP/CPPS), którego przyczyny nie są w pełni poznane. Wśród możliwych czynników sprzyjających rozwojowi choroby wyróżniamy:

  • zaburzenia autoimmunologiczne,
  • problemy hormonalne,
  • przewlekły stres,
  • trudności o podłożu psychicznym i emocjonalnym.

Przewlekłe zapalenie gruczołu krokowego występuje u ok. 20% mężczyzn, najczęściej w wieku 35-50 lat. Jego głównym objawem jest ból prostaty, który może być odczuwany w kroczu, okolicy odbytu czy nad spojeniem łonowym. Czasem promieniuje on dodatkowo do członka i moszny. Mogą towarzyszyć mu także:

  • pieczenie podczas oddawania moczu,
  • mniejsze libido,
  • ból prostaty po wytrysku,
  • trudności z oddawaniem moczu,
  • obecność krwi w moczu lub nasieniu,
  • zmęczenie.

Przewlekłe bakteryjne zapalenie gruczołu krokowego

Ok.  5-10% spośród wszystkich przypadków przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego ma podłoże bakteryjne – w takiej sytuacji zakażenie utrzymuje się przez dłuższy czas lub ma charakter nawracający. Dochodzi do niego w taki sam sposób jak do ostrego stanu zapalnego, czyli poprzez transfer drobnoustrojów z cewki moczowej.

Przebieg przewlekłego zapalenia gruczołu krokowego obejmuje okresy zaostrzeń i remisji. Objawy podczas zaostrzeń przypominają ostry stan zapalny i obejmują głównie:

  • ból prostaty,
  • ból podczas oddawania moczu lub stolca,
  • trudności w oddawaniu moczu.

W okresach remisji dolegliwości bólowe również się pojawiają – mają charakter przewlekły, ale mniejsze nasilenie. Inne objawy także są łagodniejsze i obejmują np. częstsze niż zwykle parcie na mocz.

Łagodny rozrost prostaty

Łagodny przerost gruczołu krokowego to stan, w którym narząd ten stopniowo się powiększa. Zmiany te nie mają charakteru nowotworowego, jednak mogą powodować dyskomfort i trudności w oddawaniu moczu. Ich dokładne przyczyny nie są znane – podejrzewa się, że za rozrost prostaty odpowiada spadek poziomu testosteronu i wyższe stężenie jego aktywnej postaci (dihydrotestosteronu). Pewną rolę mogą odgrywać również dodatkowe czynniki, takie jak:

  • predyspozycje genetyczne,
  • schorzenia przewlekłe, np. cukrzyca, otyłość,
  • stosowanie niektórych leków, np. insulin,
  • używki – kawa, alkohol.

Łagodny rozrost gruczołu krokowego nie powoduje bezpośrednio bólu prostaty, jednak trudności w oddawaniu moczu mogą prowadzić do jego zalegania i wtórnych infekcji układu moczowego. Te dolegliwości, wraz z uczuciem ucisku z powodu powiększającego się gruczołu, przyczyniają się do objawów bólowych.

Nowotwór prostaty

Rak gruczołu krokowego ma charakter złośliwy. We wczesnym stadium przebiega zwykle bezobjawowo i ogranicza się wyłącznie do tego narządu – taki stan może utrzymywać się przez wiele lat. Zaawansowana postać nowotworu wiąże się z jego rozsianiem na sąsiadujące tkanki, zajęciem węzłów chłonnych i przerzutami do różnych narządów.

Objawy raka prostaty – kiedy już wystąpią – bywają mylone z jego łagodnym rozrostem. Ból pojawia się najczęściej w okolicy lędźwiowej i może być wywołany przez ucisk rdzenia kręgowego lub przerzuty do kręgosłupa.

Urazy i przeciążenia mechaniczne

Ból prostaty wynika czasem z niegroźnych przyczyn, np. lekkiego urazu czy podrażnienia, które może być spowodowane aktywnościami, w których czasie dochodzi do ucisku krocza, takich jak jazda konna czy jazda na rowerze. Objaw ten rozwija się także po przebytych badaniach czy zabiegach urologicznych (np. cewnikowanie), które powodują czasowy obrzęk gruczołu krokowego.

ból prostaty badania

Kiedy ból prostaty wymaga pilnej wizyty u lekarza?

Tak naprawdę ból prostaty zawsze powinien być skonsultowany z lekarzem. Rak gruczołu krokowego jest najczęściej diagnozowanym typem nowotworu wśród mężczyzn w Polsce, a ilość zachorowań ma w ciągu ostatnich 10. lat silną tendencję wzrostową. Dlatego tak ważne są regularne badania profilaktyczne oraz reakcja w razie jakichkolwiek podejrzanych objawów.

Co więcej, niektóre dolegliwości wskazują na konieczność szybkiej wizyty u lekarza. Należą do nich:

  • nagły, silny ból prostaty i jej okolic,
  • wysoka gorączka,
  • znaczne trudności w oddawaniu moczu lub jego zatrzymanie,
  • obecność krwi w moczu lub nasieniu.

Jakie badania przy bólu prostaty warto wykonać?

Żeby znaleźć przyczynę bólu prostaty, konieczne jest wykonanie odpowiednich badań. Diagnostykę warto rozpocząć od lekarza rodzinnego, który przeprowadzi wstępny wywiad oraz wystawi skierowanie do urologa. Specjalista wykona badanie per rectum, czyli przez odbyt – to najważniejsza metoda diagnostyczna, która w wielu przypadkach może wystarczyć do ustalenia przyczyny problemu. Pozwala ono ocenić wielkość, konsystencję i kształt gruczołu, a także ewentualną bolesność czy ocieplenie.

Choć badanie per rectum może wydawać się wstydliwe czy krępujące, warto pamiętać, że dla specjalisty to standardowa, często wykonywana procedura, która umożliwia wykrycie w prosty i nieinwazyjny sposób nawet niewielkich zmian w budowie gruczołu krokowego.

Oprócz tego badania przy bólu prostaty, jakie warto wykonać, to:

  • badanie ogólne moczu – najprostsze, a jednocześnie bardzo przydatne. Pozwala ocenić, czy w drogach moczowych toczy się stan zapalny lub infekcja. Pod mikroskopem poszukuje się krwinek białych (leukocytów), czerwonych (erytrocytów) czy bakterii. Często to właśnie ono jako pierwsze podpowiada, że ból prostaty ma tło infekcyjne. Warto pamiętać, że do badania należy oddać poranną próbkę ze środkowego strumienia moczu,
  • CRP (białko C-reaktywne) – podwyższenie tego parametru wskazuje na toczącą się w organizmie infekcję. Wynik pomaga ocenić, czy mamy do czynienia z ostrym stanem wymagającym pilnego leczenia (któremu towarzyszy bardzo wysoki CRP), czy raczej z długotrwałym, przewlekłym problemem (przy którym wzrost jest zwykle łagodniejszy),
  • PSA (antygen swoisty dla prostaty) – w badaniach uwzględnia się zarówno całkowite PSA, jak i jego wolną frakcję (fPSA), a także stosunek tych dwóch parametrów względem siebie. Wskaźniki te rosną przy stanach zapalnych, nowotworach i łagodnym rozroście gruczołu krokowego. Pamiętajmy, że wynik PSA może być chwilowo zawyżony – np. po jeździe na rowerze, intensywnym wysiłku, badaniu per rectum czy stosunku seksualnym,
  • albumina/kreatynina w moczu (ACR) – pozwala wykryć wczesne uszkodzenie nerek, zanim jeszcze pojawią się inne objawy. To ważne badanie, ponieważ powiększona prostata utrudnia odpływ moczu z pęcherza, co może upośledzać pracę nerek.

Jak przygotować się do badań przy bólu prostaty?

W przypadku badań wykonywanych przy bólu prostaty należy pamiętać o kilku ważnych zasadach. Na 3-4 dni przed ich wykonaniem warto ograniczyć aktywność fizyczną – zwłaszcza taką, która wywiera nacisk na okolice miednicy. Z kolei w ciągu 48. godzin przed badaniem należy zrezygnować ze stosunków seksualnych.

Jeżeli wykonywana była biopsja prostaty lub jej ocena per rectum, to mogą one zaburzyć wyniki badań laboratoryjnych, zwłaszcza PSA. Dlatego konieczny jest miesiąc przerwy przed ich wykonaniem. Przesuńmy termin także w sytuacji, w której wystąpią objawy infekcji dróg moczowych, które mogą czasowo zawyżyć niektóre parametry.

Co ważne, na wynik badań przy bólu prostaty wpływa również suplementacja biotyny. Jeżeli stosujemy ją w dawce wyższej niż 5 mg na dobę, to materiał do badania należy pobrać najwcześniej po 8. godzinach od jej przyjęcia.

Jak odróżnić ból prostaty od innych dolegliwości?

Nie zawsze ból prostaty jest łatwy do wychwycenia – czasem promieniuje do sąsiednich obszarów lub bywa mylony z innymi dolegliwościami zlokalizowanymi w dolnej części brzucha. Należą do nich:

  • zakażenia układu moczowego – ból jest odczuwany głównie podczas oddawania moczu, a w podbrzuszu obejmuje okolicę nad spojeniem łonowym. Może towarzyszyć mu pieczenie cewki moczowej. W przypadku prostaty ból jest umiejscowiony głębiej i często promieniuje do krocza, odbytu czy odcinka krzyżowego lub lędźwiowego kręgosłupa,
  • choroby odbytnicy – hemoroidy i szczelina odbytu wywołują ból, który nasila się podczas wypróżniania. Charakterystyczna jest także obecność świeżej krwi w kale lub krwawienie z odbytu,
  • bóle kręgosłupa – do ich nasilenia dochodzi podczas ruchu, np. schylania się czy rozciągania, mogą też promieniować wzdłuż kończyn dolnych,
  • schorzenia jelit – nieswoiste stany zapalne, np. choroba Leśniowskiego-Crohna czy wrzodziejące zapalenie jelita grubego, mogą powodować ból w dolnej części brzucha. Jednak najczęściej jest on powiązany z rytmem wypróżnień oraz towarzyszą mu inne objawy – biegunki, wzdęcia czy obecność śluzu w stolcu.

Profilaktyka zdrowia prostaty

Mimo że ryzyko problemów z prostatą rośnie po 50. roku życia, o jej zdrowie warto dbać niezależnie od wieku. Kluczowe znaczenie ma regularna aktywność fizyczna – badania wykazują, że umiarkowany wysiłek (np. szybki marsz, pływanie czy jazda na rowerze stacjonarnym) zmniejsza ryzyko łagodnego rozrostu gruczołu krokowego oraz łagodzi objawy u już chorych pacjentów.

Kolejną ważną kwestią jest zdrowa, zbilansowana dieta. Powinna być bogata w:

  • warzywa, zwłaszcza pomidory – zawierają likopen, który jest silnym antyoksydantem i ma udowodnione działanie ochronne względem wielu nowotworów, w tym prostaty,
  • tłuste ryby morskie – są źródłem kwasów omega-3 o właściwościach przeciwzapalnych,
  • pestki dyni – zawierają fitosterole, które mogą łagodzić objawy rozrostu gruczołu krokowego oraz chronić go przed rozwojem nowotworu,
  • zdrowe źródła białka – np. chude mięso, rośliny strączkowe.

Niezwykle ważne jest utrzymanie prawidłowej masy ciała, ponieważ otyłość zwiększa ryzyko przewlekłych stanów zapalnych i nowotworów prostaty. Nie bez znaczenia jest również rezygnacja z palenia papierosów oraz ograniczenie alkoholu i kawy. Warto przy tym pamiętać o unikaniu przewlekłego ucisku prostaty, np. poprzez ograniczenie długotrwałego siedzenia na twardych powierzchniach czy robienie przerw podczas jazdy na rowerze.
 

DIAGNOSTYKA DLA ZWROTNIKRAKA.PL

ARTYKUŁ SPONSOROWANY
 

BIBLIOGRAFIA

Gajewski P. (red.), Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2023.
Magistro, G., Wagenlehner, F. M., Grabe, M., Weidner, W., Stief, C. G., & Nickel, J. C. (2016). Contemporary management of chronic prostatitis/chronic pelvic pain syndrome. European urology, 69(2): 286-297.
www.onkologia.pacjent.gov.pl/pl/kompendium-chorob-nowotworowych/gruczol-krokowy/epidemilogia
www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/books/NBK558920/
www.niddk.nih.gov/health-information/urologic-diseases/prostate-problems

PRZEJDŹ DO: PSA – CO TO ZA MARKER?