Rak prostaty – objawy, leczenie, rokowania

Rak prostaty

Rak prostaty (rak stercza, rak gruczołu krokowego) zajmuje u mężczyzn drugie miejsce w zestawieniu zapadalności i umieralności z powodu nowotworów. Liczba diagnozowanych chorych z rakiem prostaty rośnie w większości rozwiniętych krajów świata, głównie w wyniku rozpowszechniania się oznaczenia stężenia markera nowotworowego PSA w surowicy u osób bez klinicznych objawów raka prostaty (tzw. skrining) oraz dzięki większej świadomości zdrowotnej. W Polsce zachorowania na raka prostaty podwoiły się w ciągu ostatnich 10 lat.

W poniższym artykule przygotowanym we współpracy z ekspertami z zakresu uroonkologii zawarto aktualne informacje na temat objawów raka prostaty, standardów leczenia oraz rokowania w chorobie.

Objawy raka prostaty

Kluczową rolę we wczesnym wykryciu choroby odgrywa znajomość niepokojących symptomów i potencjalnych objawów raka prostaty, których wystąpienie powinno stanowić sygnał do pilnej konsultacji z lekarzem – urologiem.

U niektórych chorych występują dolegliwości i pewne niepokojące symptomy ze strony dolnych dróg moczowych, będące raczej następstwem współistnienia łagodnego rozrostu stercza. Niekiedy pierwszym objawem uogólnionej raka prostaty są bóle kostne wywołane przez przerzuty guza nowotworowego.

Raka prostaty w zdecydowanej większości przypadków (>75%) rozpoznaje się we wczesnych stadiach rozwoju i na ogół nie wywołuje on na tym etapie specyficznych objawów klinicznych lub może być on mylony z inną chorobą.

Najczęstszym objawem raka prostaty są trudności w oddawaniu moczu oraz częstomocz. Każdy mężczyzna z takimi objawami powinien być zbadany przez urologa. Zdarza się, że rosnący guz nie powoduje wymienionych objawów raka prostaty, a na rozpoznanie naprowadzają symptomy związane z naciekiem okolicznych tkanek lub przerzutami raka do kości (bóle, złamania patologiczne, niedokrwistość) i węzłów chłonnych biodrowych.

Wczesne objawy raka gruczołu krokowego

Na wczesnym etapie rozwoju raka prostaty, ze względu na to, że gruczolakoraki rozwijają się zwykle w tylnej części strefy obwodowej gruczołu objawy raka prostaty zwykle nie występują. U mężczyzn z komponentną łagodnego przerostu gruczołu krokowego pojawiają się dolegliwości powodowane przeszkodą podpęcherzową, które są zupełnie niezależne od rozwijającej się choroby nowotworowej.
Najczęstszymi objawami raka prostaty zaawansowanego miejscowo są  skutki przeszkody podpęcherzowej. U niewielu chorych pojawia się krwiomocz, zakażenia dróg moczowych oraz nasilone dolegliwości związane z mikcją wtórne do przeszkody podpęcherzowej.

Symptomy raka prostaty

Rzadko u chorych z masywnym zajęciem węzłów chłonnych pojawiają się obrzęki kończyn dolnych. U mężczyzn z przerzutami do kości często występują takie objawy raka prostaty jak: dolegliwości bólowe, rzadziej osłabienie siły mięśniowej kończyn dolnych lub objawy raka prostaty związane z porażeniem spowodowanym kompresją rdzenia kręgowego.

Jak wykryć raka prostaty?

Zasadnicze znaczenie dla rozpoznania raka prostaty ma określenie stężenia PSA w surowicy, aczkolwiek należy podkreślić, że marker ten nie jest swoisty dla raka stercza – jego stężenie wzrasta także w następstwie rozrostu łagodnego oraz zapalenia stercza. Podwyższone stężenie markera nowotworowego PSA w surowicy osoby z podejrzeniem raka, nie może być traktowane jako jednoznaczny objaw raka prostaty.

Za normę przyjęto następujące wartości PSA w zależności od wieku: 2,5 ng/ml do 49 roku życia, 3,7 ng/ml do 54 roku życia, 4,0 ng/ml do 59 rż, 5,4 ng/ml do 64 rż. i 6,6 ng/ml do 74 roku życia.

U części chorych raka gruczołu krokowego można wykryć na podstawie badania palcem przez odbytnicę. Wartość diagnostyczna tego badania jest jednak ograniczona i zależy od doświadczenia badającego.

Wskazane jest wykonanie ultrasonografii przezbrzusznej (TAUS), oceniającej układ moczowy oraz ultrasonografii przezodbytniczej (TRUS) sondą wysokiej czułości pozwalającą wykryć niepalpacyjne ogniska raka prostaty.  Ultrasonografia przezodbytnicza pozwala uwidocznić granicę i strukturę wewnętrzną gruczołu krokowego. Nieprawidłowy wynik TRUS stwierdza się u około 20% chorych na raka prostaty. Badanie TRUS jest najbardziej dostępnym i powszechnym narzędziem służącym do bezpośredniego obrazowania stercza.

Tomografia komputerowa jamy brzusznej

Zaleca się przeprowadzenie badań oceniających miejscowe zaawansowanie kliniczne nowotworu stercza i – z wyjątkiem nowotworów o małym ryzyku rozsiewu – także obecność przerzutów raka prostaty (tomografia komputerowa jamy brzusznej, RTG klatki piersiowej, scyntygrafia kośćca).

Najlepsza metodą oceny występowania przerzutów kostnych w przypadku raka prostaty jest scyntygrafia układu kostnego. U chorych ze stężeniem PSA poniżej 20 ng/ml nie ma generalnie wskazań do wykonania scyntygrafii kości.

Biopsja raka prostaty

Szczegółowe rozpoznanie raka gruczołu krokowego określa się najczęściej na podstawie badania histopatologicznego materiału pobranego podczas przezodbytniczej biopsji raka prostaty wykonanej pod kontrolą badania ultrasonograficznego TRUS.

Leczenie raka prostaty

Wybór optymalnej terapii oraz zalecanego leczenia raka prostaty zależy przede wszystkim od interpretacji wyników wspomnianych badań diagnostycznych, stopnia zaawansowania raka prostaty, charakterystyki patomorfologicznej guza, oceny stopnia stężenia markera PSA w surowicy, objawów raka prostaty, a także wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.

Leczenie chirurgiczne raka prostaty

Radykalne leczenie chirurgiczne raka prostaty ma zastosowanie u pacjentów z guzem ograniczonym do stercza. Zabiegi chirurgiczne stosowane w przypadku raka stercza to prostatektomia radykalna, otwarta z dostępu załonowego lub laparoskopowe usunięcie gruczołu krokowego wraz z pęcherzykami nasiennymi oraz węzłami chłonnymi. W przypadku zabiegów chirurgicznych możliwe jest wykonanie operacji raka prostaty przy użyciu robota (system da Vinci).

Leczenie raka prostaty napromienianiem

Leczenie napromienianiem (teleradioterapia i brachyterapia raka prostaty) stosuje się u chorych na raka gruczołu krokowego o zaawansowaniu cT1-T3 N0 M0 i w wybranych przypadkach u pacjentów z T4 ora N(+). Zastosowanie  w leczenu raka prostaty znajduje m.in. robot CyberKnife.

Technologia polegająca na zastosowaniu skupionej wiązki fal uderzeniowych o wysokim natężeniu (HIFU) znajduje zastosowanie w leczeniu nowotworu ograniczonego do gruczołu krokowego. Procedura HIFU nie jest obecnie refundowana w Polsce.

Podstawową metodą leczenia zachowawczego w przypadku choroby zaawansowanej jest terapia hormonalna raka prostaty, która polega na eliminowaniu androgenów endogennych lub blokowaniu receptorów androgenowych w komórkach raka.

W przypadku wystąpienia zjawiska hormonooporności stosuje się najczęściej chemioterapię paliatywną.

Rak prostaty rokowania

Wyniki leczenia chorych na raka prostaty w Polsce odbiegają niekorzystnie od osiąganych w krajach Europy Zachodniej. Mimo takiego stanu rzeczy, należy podkreślić, iż rokowania w raku prostaty są generalnie dość dobre.

Według aktualnych danych odsetek 5-letnich przeżyć pacjentów z rakiem prostaty wynosi około 67%, a w krajach Unii Europejskiej 83%.

Rokowania raka prostaty zależą od wielu czynników, począwszy od stopnia zaawansowania choroby i etapu na którym została zdiagnozowana, od skuteczności i właściwego doboru zastosowanej terapii, a także wieku i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.