Co to są markery nowotworowe?

Markery nowotworowe zwane również znacznikami nowotworowymi, to różne substancje (antygeny, białka, hormony  enzymy), których stężenie w przypadku rozwoju w organizmie nowotworu złośliwego znacznie częściej niż u zdrowego człowieka przekracza wartości normy. Markery rakowe są obecne we krwi, moczu lub wycinkach tkanek. Mogą być wytwarzane zarówno przez zbuntowane komórki nowotworowe, jak i zdrowe komórki, które w ten sposób reagują na proces choroby w organizmie.

Co to są markery nowotworowe?

Choć poszukiwania specyficznych znaczników w płynach ustrojowych organizmu obciążonego zmianą nowotworową sięgają wielu lat, to istotny postęp w tej dziedzinie dokonał się w dzięki wprowadzeniu nowoczesnych metod diagnostycznych raka.

Markery nowotworowe pozwalają na wykrycie i zidentyfikowanie w płynach ustrojowych kilkudziesięciu substancji białkowych, które są wytwarzane przez komórki nowotworowe. Nazywa się je ogólnie markerami nowotworowymi i mogą one być stosowane w diagnostyce onkologicznej.

ZOBACZ: DIAGNOSTYKA ONKOLOGICZNA

Jakie oznaczenia mają markery nowotworowe?

Jak podkreślają eksperci – markerów nowotworowych nie zaleca się oznaczać rutynowo i obecnie nie ma wytycznych, które sugerowałyby zasadność ich oznaczania u wszystkich chorych bez objawów chorobowych wskazujących na obecność nowotworu. Choć regularne badania laboratoryjne są pomocne w wykrywaniu wielu chorób na wczesnym etapie i stanowią fundament czujność onkologicznej, to nie należy utożsamiać ich z samodzielnym pomiarem markerów nowotworowych.

Warto pamiętać, iż prawidłowe stężenie markera nie wyklucza nowotworu złośliwego, a umiarkowanie podwyższone stężenie markera nowotworowego może wystąpić w chorobach nienowotworowych. Wartość markerów nowotworowych w onkologii polega na ocenie ich stężenia w określonych odstępach czasu i tych samych warunkach – ocenia się więc nie pojedynczy wynik, a raczej trend.

Oprócz wykorzystania markerów w wykrywaniu i rozpoznawaniu nowotworów, znaczniki znalazły zastosowanie również w ocenie stopnia zaawansowania klinicznego chorób nowotworowych (stężenie markera zależy od stopnia rozległości procesu nowotworowego w organizmie), a także do precyzyjnego określenia topografii guza.

Dzięki markerom nowotworowym możliwe jest monitorowanie przebiegu procesu chorobowego i skuteczności leczenia onkologicznego, a także wczesne wykrywanie wznów i przerzutów.

SPRAWDŹ: MORFOLOGIA KRWI OBWODOWEJ

Markery nowotworowe – normy

Duży postęp w wykrywaniu markerów nowotworowych związany jest z wprowadzeniem przeciwciał monoklonalnych. Są one stosowane nie tylko w badaniach płynów ustrojowych człowieka, ale również w diagnostyce histopatologicznej nowotworów. Odgrywają ważną rolę w badaniu nowotworów o niskim stopniu zróżnicowania i badaniu przerzutów o nieznanym punkcie wyjścia.

Należy zauważyć, że choć badanie poziomu markerów nowotworowych w surowicy wspomaga diagnozowanie onkologiczne, to nie ma ono znaczenia rozstrzygającego (decydujące rozpoznanie jest zawsze wynikiem badania morfologicznego). Jednorazowy podwyższony wynik markera nowotworowego powinien być interpretowany ostrożnie, gdyż również w chorobach nienowotworowych poziomy wspomnianych markerów mogą być umiarkowanie podwyższone.

Za pozytywnym rozpoznaniem choroby nowotworowej przemawia narastanie poziomu markera w czasie kilkukrotnego badania w pewnych odstępach czasu. Poziom markera nowotworowego w surowicy zależy od masy guza pierwotnego i wzrasta wraz z rozwojem guza oraz pojawieniem się przerzutów raka.

Podwyższone markery nowotworowe

Oznaczanie stężenia markerów nowotworowych jest przydatne w niektórych badaniach przesiewowych, ocenie skuteczności zastosowanego leczenia, prognozowaniu i monitorowaniu chorych po terapii. Zakłada się, że jeżeli stężenie markera 4-6 tygodni po operacji ulega obniżeniu lub mieści się w normie, to guz nowotworowy został najprawdopodobniej usunięty w całości.

Podobnie zachowuje się stężenie markerów po leczeniu chemioterapią lub radioterapią – wzrost markera po leczeniu może oznaczać brak skuteczności terapii lub wznowę procesu chorobowego.

PRZEJDŹ DO: BADANIA GENETYCZNE NA RAKA

Markery nowotworowe – interpretacja wyników

• Komórki nowotworowe, mimo że posiadają zdolność do produkcji markerów, to nie zawsze uwalniają je do krążenia, stąd u pewnego odsetka chorych na raka stężenia markerów mogą być w normie.
• W rozsianej chorobie nowotworowej mogą być podwyższone stężenia wielu markerów nowotworowych, także tych, które nie są charakterystyczne dla odpowiedniej lokalizacji.
• W interpretacji wyników należy zawsze uwzględniać poprzedni wynik stężenia.
• W trakcie chemioterapii i radioterapii może dochodzić do przejściowego wzrostu stężeń markerów nowotworowych na skutek rozpadu masy guza i wydzieleniu ich do krwioobiegu, co może być przyczyną zafałszowanego wyniku.
• Po zakończeniu leczenia narastające stężenie markera nowotworowego, nawet w granicach wartości prawidłowej, może już sygnalizować wznowę procesu nowotworowego. Wzrost stężeń często poprzedza objawy kliniczne choroby.
• Ze względu na brak standaryzacji metod, oznaczenia markerów nowotworowych powinny być wykonywane zestawami od tego samego producenta.

Rodzaje markerów nowotworowych

1. Antygen karcyno-embrionalny CEA

   glikoproteina, wysoki poziom u chorych z rakiem jelita grubego, gruczołu krokowego i płuc. Te markery nowotworowe użyteczne są w monitorowaniu przebiegu raka jelita grubego, ocenie radykalności zabiegu operacyjnego i wykrywaniu wznowy;

2. Alfa-fetoproteina AFP

   glikoproteina, występuje w surowicy chorych z rakiem wątroby. Użyteczna w diagnostyce w przypadkach raka wątrobowokomórkowego;

3. Ludzka gonadotropina kosmówkowa hCG

   wytwarzana w 60% przypadków przez guzy jąder. Markery nowotworowe hCG są użyteczne w guzach embrionalnych jąder;

4. Hormony ektopowe

   markery nowotworowe wydzielane przez niektóre nowotwory nie pochodzące z gruczołów endokrynnych, przede wszystkim rak drobnokomórkowy płuc i rakowiaka oraz w minimalnym stopniu przez raka sutka, nerek i wątroby. Użyteczne w diagnostyce raka płuc;

5. Kwaśna fosfataza stercza PAP

   wydzielana przez raka gruczołu krokowego. Wysokie stężenie może wskazywać na naciekający wzrost raka poza torebką gruczołu krokowego;

6. Fosfataza alkaliczna

   zwiększony poziom w surowicy w nowotworowym zajęciu wątroby i kości;

7. Dehydrogenaza mleczanowa LDH

   jej znaczenie w surowicy krwi chorych z rakiem jest przedmiotem intensywnych badań. Użyteczna w diagnostyce chłoniaków oraz przerzutów do wątroby;

8. Immunoglobuliny

   markery nowotworowe mające znaczenie w diagnostyce i monitorowaniu guzów limfatycznych;

9. Antygen nowotworowy Ca 125

   wysokocząsteczkowa glikoproteina izolowana z raka jajnika i sporadycznie w raku płuc. Stosowany w monitorowaniu przebiegu pooperacyjnego oraz chemioterapii;

10. Swoisty antygen sterczowy PSA

    izolowany z gruczołu krokowego, zwiększenie wydzielania w nowotworach tego gruczołu. Bardziej czuły niż kwaśna fosfataza. Przydatny w diagnostyce raka prostaty.

11. Markery nowotworowe Ca 15-3 oraz MCA

    wykorzystywane w monitorowaniu raka piersi (w odległych przerzutach). Ich łączna czułość to 30%;

12. Antygen nowotworu przewodu pokarmowego CA 19-9 (GIGA)

    podwyższone stężenie spotyka się w dużym odsetku u chorych na nowotwory przewodu pokarmowego, trzustki i pęcherzyka żółciowego;

13. Izoferrytyny

    zwiększenie ilość w wielu przypadkach raka, podwyższone stężenie w surowicy nie jest jednak specyficzne;

14. Białka ostrej fazy

    markery uważane za potencjalne wskaźniki procesu nowotworzenia, aktualnie są przedmiotem intensywnych badań.

POLECAMY: KALENDARZ BADAŃ PROFILAKTYCZNYCH