Markery nowotworowe zwane również znacznikami nowotworowymi, to różne substancje (antygeny, białka, hormony enzymy), których stężenie w przypadku rozwoju w organizmie nowotworu złośliwego znacznie częściej niż u zdrowego człowieka przekracza wartości normy. Markery rakowe są obecne we krwi, moczu lub wycinkach tkanek. Mogą być wytwarzane zarówno przez zbuntowane komórki nowotworowe, jak i zdrowe komórki, które w ten sposób reagują na proces choroby w organizmie.
Co to są markery nowotworowe?
Choć poszukiwania specyficznych znaczników w płynach ustrojowych organizmu obciążonego zmianą nowotworową sięgają wielu lat, to istotny postęp w tej dziedzinie dokonał się w dzięki wprowadzeniu nowoczesnych metod diagnostycznych raka.
Markery nowotworowe pozwalają na wykrycie i zidentyfikowanie w płynach ustrojowych kilkudziesięciu substancji białkowych, które są wytwarzane przez komórki nowotworowe. Nazywa się je ogólnie markerami nowotworowymi i mogą one być stosowane w diagnostyce onkologicznej.
ZOBACZ: DIAGNOSTYKA ONKOLOGICZNA
Jakie oznaczenia mają markery nowotworowe?
Jak podkreślają eksperci – markerów nowotworowych nie zaleca się oznaczać rutynowo i obecnie nie ma wytycznych, które sugerowałyby zasadność ich oznaczania u wszystkich chorych bez objawów chorobowych wskazujących na obecność nowotworu. Choć regularne badania laboratoryjne są pomocne w wykrywaniu wielu chorób na wczesnym etapie i stanowią fundament czujność onkologicznej, to nie należy utożsamiać ich z samodzielnym pomiarem markerów nowotworowych.
Warto pamiętać, iż prawidłowe stężenie markera nie wyklucza nowotworu złośliwego, a umiarkowanie podwyższone stężenie markera nowotworowego może wystąpić w chorobach nienowotworowych. Wartość markerów nowotworowych w onkologii polega na ocenie ich stężenia w określonych odstępach czasu i tych samych warunkach – ocenia się więc nie pojedynczy wynik, a raczej trend.
Oprócz wykorzystania markerów w wykrywaniu i rozpoznawaniu nowotworów, znaczniki znalazły zastosowanie również w ocenie stopnia zaawansowania klinicznego chorób nowotworowych (stężenie markera zależy od stopnia rozległości procesu nowotworowego w organizmie), a także do precyzyjnego określenia topografii guza.
Dzięki markerom nowotworowym możliwe jest monitorowanie przebiegu procesu chorobowego i skuteczności leczenia onkologicznego, a także wczesne wykrywanie wznów i przerzutów.
SPRAWDŹ: MORFOLOGIA KRWI OBWODOWEJ
Markery nowotworowe – normy
Duży postęp w wykrywaniu markerów nowotworowych związany jest z wprowadzeniem przeciwciał monoklonalnych. Są one stosowane nie tylko w badaniach płynów ustrojowych człowieka, ale również w diagnostyce histopatologicznej nowotworów. Odgrywają ważną rolę w badaniu nowotworów o niskim stopniu zróżnicowania i badaniu przerzutów o nieznanym punkcie wyjścia.
Należy zauważyć, że choć badanie poziomu markerów nowotworowych w surowicy wspomaga diagnozowanie onkologiczne, to nie ma ono znaczenia rozstrzygającego (decydujące rozpoznanie jest zawsze wynikiem badania morfologicznego). Jednorazowy podwyższony wynik markera nowotworowego powinien być interpretowany ostrożnie, gdyż również w chorobach nienowotworowych poziomy wspomnianych markerów mogą być umiarkowanie podwyższone.
Za pozytywnym rozpoznaniem choroby nowotworowej przemawia narastanie poziomu markera w czasie kilkukrotnego badania w pewnych odstępach czasu. Poziom markera nowotworowego w surowicy zależy od masy guza pierwotnego i wzrasta wraz z rozwojem guza oraz pojawieniem się przerzutów raka.
Podwyższone markery nowotworowe
Oznaczanie stężenia markerów nowotworowych jest przydatne w niektórych badaniach przesiewowych, ocenie skuteczności zastosowanego leczenia, prognozowaniu i monitorowaniu chorych po terapii. Zakłada się, że jeżeli stężenie markera 4-6 tygodni po operacji ulega obniżeniu lub mieści się w normie, to guz nowotworowy został najprawdopodobniej usunięty w całości.
Podobnie zachowuje się stężenie markerów po leczeniu chemioterapią lub radioterapią – wzrost markera po leczeniu może oznaczać brak skuteczności terapii lub wznowę procesu chorobowego.
PRZEJDŹ DO: BADANIA GENETYCZNE NA RAKA
Markery nowotworowe – interpretacja wyników
- Komórki nowotworowe, mimo że posiadają zdolność do produkcji markerów, to nie zawsze uwalniają je do krążenia, stąd u pewnego odsetka chorych na raka stężenia markerów mogą być w normie.
- W rozsianej chorobie nowotworowej mogą być podwyższone stężenia wielu markerów nowotworowych, także tych, które nie są charakterystyczne dla odpowiedniej lokalizacji.
- W interpretacji wyników należy zawsze uwzględniać poprzedni wynik stężenia.
- W trakcie chemioterapii i radioterapii może dochodzić do przejściowego wzrostu stężeń markerów nowotworowych na skutek rozpadu masy guza i wydzieleniu ich do krwioobiegu, co może być przyczyną zafałszowanego wyniku.
- Po zakończeniu leczenia narastające stężenie markera nowotworowego, nawet w granicach wartości prawidłowej, może już sygnalizować wznowę procesu nowotworowego. Wzrost stężeń często poprzedza objawy kliniczne choroby.
- Ze względu na brak standaryzacji metod, oznaczenia markerów nowotworowych powinny być wykonywane zestawami od tego samego producenta.
Rodzaje markerów nowotworowych
-
Antygen karcyno-embrionalny CEA
glikoproteina, wysoki poziom u chorych z rakiem jelita grubego, gruczołu krokowego i płuc. Te markery nowotworowe użyteczne są w monitorowaniu przebiegu raka jelita grubego, ocenie radykalności zabiegu operacyjnego i wykrywaniu wznowy;
-
Alfa-fetoproteina AFP
glikoproteina, występuje w surowicy chorych z rakiem wątroby. Użyteczna w diagnostyce w przypadkach raka wątrobowokomórkowego;
-
Ludzka gonadotropina kosmówkowa hCG
wytwarzana w 60% przypadków przez guzy jąder. Markery nowotworowe hCG są użyteczne w guzach embrionalnych jąder;
-
Hormony ektopowe
markery nowotworowe wydzielane przez niektóre nowotwory nie pochodzące z gruczołów endokrynnych, przede wszystkim rak drobnokomórkowy płuc i rakowiaka oraz w minimalnym stopniu przez raka sutka, nerek i wątroby. Użyteczne w diagnostyce raka płuc;
-
Kwaśna fosfataza stercza PAP
wydzielana przez raka gruczołu krokowego. Wysokie stężenie może wskazywać na naciekający wzrost raka poza torebką gruczołu krokowego;
-
Fosfataza alkaliczna
zwiększony poziom w surowicy w nowotworowym zajęciu wątroby i kości;
-
Dehydrogenaza mleczanowa LDH
jej znaczenie w surowicy krwi chorych z rakiem jest przedmiotem intensywnych badań. Użyteczna w diagnostyce chłoniaków oraz przerzutów do wątroby;
-
Immunoglobuliny
markery nowotworowe mające znaczenie w diagnostyce i monitorowaniu guzów limfatycznych;
-
Antygen nowotworowy Ca 125
wysokocząsteczkowa glikoproteina izolowana z raka jajnika i sporadycznie w raku płuc. Stosowany w monitorowaniu przebiegu pooperacyjnego oraz chemioterapii;
-
Swoisty antygen sterczowy PSA
izolowany z gruczołu krokowego, zwiększenie wydzielania w nowotworach tego gruczołu. Bardziej czuły niż kwaśna fosfataza. Przydatny w diagnostyce raka prostaty.
-
Markery nowotworowe Ca 15-3 oraz MCA
wykorzystywane w monitorowaniu raka piersi (w odległych przerzutach). Ich łączna czułość to 30%;
-
Antygen nowotworu przewodu pokarmowego CA 19-9 (GIGA)
podwyższone stężenie spotyka się w dużym odsetku u chorych na nowotwory przewodu pokarmowego, trzustki i pęcherzyka żółciowego;
-
Izoferrytyny
zwiększenie ilość w wielu przypadkach raka, podwyższone stężenie w surowicy nie jest jednak specyficzne;
-
Białka ostrej fazy
markery uważane za potencjalne wskaźniki procesu nowotworzenia, aktualnie są przedmiotem intensywnych badań.
POLECAMY: KALENDARZ BADAŃ PROFILAKTYCZNYCH
Nie mogę znaleźć nazwy markera na raka podstawnokomórkowego. Czy na niego nie robi się takich badań? Jak nie markery to co?