Prostata, inaczej stercz lub gruczoł krokowy należy do układu męskich narządów płciowych. Choć gruczoł krokowy jest stosunkowo niewielkim elementem układu moczowo-płciowego, stanowi jedną z najważniejszych składowych męskości. Niestety, szacuje się, że ponad połowa mężczyzn po 50 roku życia cierpi na dolegliwości wynikające z łagodnego rozrostu prostaty.
Poniższy poradnik zawiera informacje na temat budowy, funkcji oraz działania gruczołu prostaty. Znajdują się w nim również cenne wskazówki dotyczące profilaktyki, diagnostyki oraz leczenia chorób prostaty.
Partnerem publikacji jest HERBAPOL S.A. w Poznaniu – producent preparatu Poldanen stosowanego wspomagająco w problemach z oddawaniem moczu w przebiegu łagodnego przerostu gruczołu krokowego.
Budowa prostaty
Gruczoł prostaty znajduje się w bezpośredniej okolicy dna pęcherza moczowego, otaczając jednocześnie tylny odcinek cewki moczowej. Prostata waży przeciętnie 20 gramów, występuje tylko u mężczyzn i wydziela 30% płynu nasiennego. Gruczołem prostaty steruje hormon – testosteron.
Gruczoł krokowy zbudowany jest z trzech rodzajów tkanek: gruczołowej (pełniącej funkcję wydzielniczą), mięśniowej (umożliwia kurczenie się prostaty) oraz włóknistej (spajającej cały gruczoł).
Często się mówi, że prostata ma kształt kasztana albo serca. Ten włóknisto-mięśniowy gruczoł położony jest dokładnie pod pęcherzem.
Struktura stercza nie jest jednorodna. Na gruczoł krokowy składają się cztery odmienne strefy:
- strefa przejściowa prostaty – otaczająca cewkę moczową (tam dochodzi do rozwoju łagodnego rozrostu prostaty wywołującego problemy z oddawaniem moczu oraz niekiedy raka prostaty);
- strefa centralna prostaty, która otacza nasieniowody;
- strefa obwodowa prostaty – można ją wyczuć przez odbyt, otacza strefę przejściową i centralną. To w niej najczęściej rozwija się rak prostaty;
- zrąb mięśniowo-łącznotkankowy, który otacza wierzchołek gruczołu.
Rozwój i objętość prostaty zależą od wpływu testosteronu (wytwarzanego przez jądra). Hormon ten steruje rozwojem męskich narządów płciowych oraz stymuluje wytwarzanie plemników.
Do czego służy prostata?
Gruczoł prostaty produkuje substancje wchodzące w skład nasienia. Pomagają one plemnikom w zachowaniu ich żywotności, zwłaszcza w czasie pobytu w pochwie, a potem w macicy.
Płyn wytwarzany przez prostatę nie jest niezbędny do zapłodnienia, ale je ułatwia – zawiera enzymy, które pomagają plemnikom w drodze przez szyjkę macicy. Jest w nim również obecny składnik zapewniający nasieniu płynną konsystencję.
Wydzielina prostaty jest gęsta, mleczna i ma odczyn zasadowy, co ułatwia plemnikom przeżycie w pochwie, której środowisko jest raczej kwaśne. Ciecz ta stanowi prawie jedną trzecią całkowitej objętości płynu nasiennego wchodzącego w skład spermy.
Warto podkreślić, że prostata nie jest gruczołem niezbędnym do życia, co oznacza, że można usunąć ją bez szkody dla organizmu.
PRZEJDŹ DO: UROGINEKOLOGIA
Najważniejsze funkcje gruczołu krokowego
- produkcja białawej wydzieliny wchodzącej w skład płynu nasiennego, którego jej zadaniem jest odżywianie i ochrona plemników.
- pomoc w pompowaniu nasienia podczas wytrysku
- stymulacja prostaty może wywoływać przyjemność seksualną
Prostata – jak dbać o gruczoł krokowy?
Ważną rolę w profilaktyce problemów związanych z prostatą spełnia odpowiednia dieta oraz stosowanie łagodnych preparatów naturalnych. Panowie, którzy cierpią na łagodny przerost gruczołu krokowego, powinni prowadzić aktywny tryb życia oraz przestrzegać wskazówek dietetycznych.
Najniższy poziom zachorowań na raka prostaty odnotowuje się w Chinach. Azjaci szczególny nacisk w swojej diecie kładą na zdrowe posiłki zawierające m.in. soję, ryby i zieloną herbatę.
Rozliczne badania udowodniły ochronne działanie niektórych roślin na prostatę, zwłaszcza w razie problemów spowodowanych rozrostem tego narządu. Jedną z nich jest śliwa afrykańska (Prunus africana lub Pygeum africanum), która rośnie na dużych wysokościach i od dawna używana jest przez mieszkańców Afryki do leczenia problemów z drogami moczowymi. Cenny surowiec znajduje się w korze.
W aptekach jest wiele preparatów wspomagających profilaktykę przerostu gruczołu krokowego. Wiele z nich to suplementy diety, które nie posiadają badań potwierdzających ich skuteczność. Dlatego warto sięgnąć po preparat, który został zarejestrowany jako lek (np. Poldanen, Herbapol Poznań). Preparat zawiera wspomniany wyciąg z kory śliwy afrykańskiej, charakteryzujący się zdolnością ograniczania dokuczliwych objawów łagodnego przerostu prostaty.
Ważny element profilaktyki chorób prostaty stanowią także ćwiczenia fizyczne. Zaleca się przede wszystkim takie formy aktywności jak: pływanie, nordic walking. jogging, joga i stretching.
Jak chronić prostatę?
- Nie pal!
- Ogranicz spożycie alkoholu.
- Zadbaj o swoją dietę.
- Co najmniej trzy razy w tygodniu zażywać ruchu przez 45 minut.
- Kontroluj swoją masę ciała.
- Raz do roku poddawać się badaniu prostaty.
- Dbaj o mięśnie krocza.
- Bądź aktywny.
Badanie prostaty. Diagnostyka gruczołu krokowego.
Od 50 roku życia gruczoł krokowy zwiększa swoje rozmiary. Kontrola prostaty wymaga dwóch podstawowych czynności: badania per rectum stercza oraz pobrania krwi. W zależności od wyników tych badań może wystąpić potrzeba wykonania pogłębionej diagnostyki.
Badanie per rectum prostaty
Badanie przezodbytnicze prostaty (gruczołu krokowego) przeprowadza się najczęściej w pozycji kolankowo-łokciowej, w pozycji leżącej na boku z podkurczonymi nogami lub w pozycji stojącej, gdy pacjent pochylony jest do przodu.
Jak podkreślają specjaliści, badanie przezodbytnicze prostaty powinno być integralną częścią każdego badania urologicznego.
Specjalista wprowadza palec wskazujący i ocenia stopień napięcia mięśni zwieraczy odbytu oraz ścianę odbytnicy w celu wykluczenia innych nieprawidłowości (polipy, guzy). W czasie badania per rectum prostaty ocenia się jej wielkość, spoistość, kształt i bolesność. Powiększenie gruczołu krokowego, wzmożenie spoistości i często zanik bruzdy między płatami mogą wskazywać na łagodny przerost prostaty.
Żywa bolesność i umiarkowane powiększenie mogą świadczyć o stanie zapalnym. W przypadku zaawansowanego nowotworu raka gruczołu krokowego, gruczoł może być bardzo twardy, a jego boczne granice zatarte i niewyczuwalne.
Podczas badania per rectum ocenie poddana jest tylko część prostaty. Należy mieć na uwadze, że zmiany chorobowe mogą być ukryte również wewnątrz gruczołu.
PSA – marker prostaty
Gruczoł krokowy wytwarza swoisty antygen (PSA) uważany za marker nowotworowy raka prostaty.
Poziom PSA rośnie wraz z wiekiem mężczyzny i objętością jego gruczołu krokowego. Stężenie PSA w surowicy krwi zwiększa się także w łagodnym przeroście gruczołu krokowego, w stanach zapalanych oraz w przypadku raka prostaty. Z tego powodu od pięćdziesięciu lat wykorzystuje się go do badań przesiewowych. Wystarczy pobranie krwi.
Uważa się, że stężenie PSA w surowicy krwi powinno być oceniane raz w roku u wszystkich mężczyzn po 50 roku życia, a w przypadku rodzinnego występowania tego nowotworu, po 40 roku życia.
Szczegółowe badania prostaty
Jeśli po badaniu per rectum i badaniu krwi lekarz ma wątpliwości, zaleca wykonanie tzw. USG transrektalnego (przezodbytniczego). To bezbolesne badanie obrazowe trwa około kwadransa. USG przezodbytnicze pozwala wyraźnie uwidocznić gruczoł krokowy, jakrównież dokładnie określić rozmiary i wygląd prostaty.
Specjalista może zalecić także wykonanie biopsji prostaty. Biopsja to bezbolesne badanie, które odgrywa kluczową rolę w diagnostyce onkologicznej nowotworów prostaty. Ma ono charakter patomorfologiczny i polega na ocenie tkanek. Wykonanie biopsji jest niezbędne dla postawie szczegółowego rozpoznania.
W czasie biopsji prostaty pobiera się małe ilości tkanki, aby stwierdzić, czy wykazuje ona cechy procesu nowotworowego. Nowością na tym polu jest tzw. biopsja fuzyjna prostaty wykonywana pod kontrolą obrazu ultrasonograficznego TRUS oraz rezonansu magnetycznego.
Choroby prostaty
Około 50. roku życia w męskich organizmach następuje cykl zmian hormonalnych, pod wpływem których gruczoł prostaty zaczyna się powiększać. Bywa, że są to zmiany stosunkowo duże. Dochodzi wtedy do rozwoju choroby zwanej łagodnym rozrostem gruczołu krokowego.
Inny groźny problemem medyczny, z którym borykają się mężczyźni w starszym wieku stanowią nowotwory prostaty.
Łagodny rozrost gruczołu krokowego
Łagodny rozrost gruczołu krokowego polega na przeroście elementów gruczołowych i zrębu strefy przejściowej. Rozrost strefy przejściowej powoduje powstanie płatów bocznych gruczolaka, a rozrost strefy środkowej prowadzi do powstania płata środkowego gruczolaka stercza. Strefa przednia i spoidło przednie są spychane na zewnątrz i stanowią tzw. torebkę chirurgiczną gruczolaka stercza.
Częstość występowania łagodnego rozrostu gruczołu prostaty jest duża i dotyczy praktycznie wszystkich starzejących się mężczyzn. Prostata jest narządem hormonozależnym, a rozwój łagodnego przerostu gruczołu krokowego jest następstwem kilku różnych, wzajemnie współistniejących procesów etiologicznych.
Szacuje się, że ponad połowa mężczyzn po 50 roku życia cierpi na dolegliwości związane z drogami moczowymi wynikające z łagodnego rozrostu prostaty.
Najczęstszymi objawami łagodnego rozrostu gruczołu krokowego są częstomocz dzienny i nocny, zwężenie strumienia moczu i wydłużenie czasu mikcji. Niektórzy chorzy mają poczcie niecałkowitego opróżnienia pęcherza moczowego. Często występuje także nagłe parcie na mocz. Krwiomocz w przebiegu łagodnego rozrostu prostaty zdarza się stosunkowo rzadko.
Wskazania do leczenia łagodnego rozrostu stercza występują tylko u części chorych. Aby ustalić czy pacjent wymaga leczenia, chory powinien zostać objęty pakietem badań:
- szczegółowy wywiad lekarski i ocenę objawów,
- badanie ogólne moczu,
- oznaczenie stężenia swoistego antygenu sterczowego (PSA),
- ultrasonografia układu moczowego z określeniem moczu zalegającego w pęcherzu po mikcji,
- uroflowmetria (pomiar przepływu moczu przez cewkę w czasie mikcji)
Zwiększona liczba przypadków przerostu gruczołu krokowego, którą odnotowują urolodzy, jest spowodowana wieloma przyczynami. Taki stan wynika ze starzenia się ludności, ale i wzrostu świadomości zdrowotnej. Warto podkreślić, że przerost prostaty to choroba, z którą się umiera, a nie taka, na którą się umiera.
Rak prostaty
Rak prostaty jest najczęstszym nowotworem układu moczowego u mężczyzn w Polsce. Spośród wszystkich nowotworów znajduje się na trzecim miejscu co do częstości występowania. Częstość występowania raka gruczołu krokowego zwiększa się, każdego roku wykrywa się kilka tysięcy nowych przypadków tej choroby.
Do najważniejszych czynników ryzyko rozwoju raka prostaty zalicza się wiek (choroba dotyczy najczęściej mężczyzn pod 65 roku życia), rodzinne występowanie nowotwory oraz nawyki żywieniowe (dieta z dużą ilością tłuszczu, uboga w składniki roślinne sprzyja zachorowaniu).
Najczęstszym nowotworem gruczołu krokowego jest gruczolakorak występujący w 90% przypadków.
Najczęstsze objawy raka prostaty to: słabszy strumień moczu, częstsze oddawanie moczu, parcia naglące, krwiomocz, bolesność uciskowa kości łonowej oraz inne dolegliwości bólowe.
Decyzja o postępowaniu terapeutycznym uzależniona jest od stopnia zaawansowania choroby oraz wieku pacjenta. Stopień złośliwości raka prostaty określa się wg skali Gleasona, która opiera się na ocenie architektoniki rozrostu.
W zależności od danego przypadku zastosowanie w terapii raka prostaty znajdują:
- objęcie chorego tzw. baczną / aktywną obserwacją (odroczenie leczenia),
- postępowanie chirurgiczne (prostatektomia radykalna, chirurgia robotowa),
- radioterapia (konwencjonalna radioterapia z pól zewnętrznych, brachyterapia),
- leczenie systemowe (hormonoterapia, chemioterapia).
Na zakończenie, warto dodać, że listopad to miesiąc solidarności z mężczyznami zmagającymi się z nowotworami prostaty oraz rakiem jąder. To właśnie na ten okres przypada ogólnoświatowa kampania Movember.
źródła:
P. Papazian, E. Klein, Prostata, co każdy mężczyzna wiedzieć powinien? Warszawa 2020
A. Kułakowski, A. Skowrońska-Garda, Onkologia, podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa 2018
A. Borkowski, Urologia, podręcznik dla studentów medycyny, Warszawa 2015
Porady Lekarza Rodzinnego. Prostata, Toruń 2016
PRZEJDŹ DO: NAJNOWSZE WIADOMOŚCI ONKOLOGICZNE