Szczepionki znajdują ważne zastosowanie w profilaktyce wybranych chorób nowotworowych. Wysoka efektywność „szczepionek nowotworowych” przekłada się na zainteresowanie badaczy w kontekście wykorzystania ich również do celów terapeutycznych i leczenia raka.

Jak podkreślają eksperci, dostępne na rynku szczepionki przeciwko HPV czy WZW nie mają na celu eliminacji komórek nowotworowych, ale eliminację patogenu, który może inicjować proces nowotworzenia. Tymczasem w onkologii podstawowym celem nie jest profilaktyka, ale aktywna terapia chorób.

Nadzieję na stworzenie skutecznej szczepionki na raka pobudza postęp związany z rozwojem technologii mRNA przy okazji pandemii COVID-19. Czy szczepionki nowotworowe mogą stanowić skuteczną broń w leczeniu raka?

SPRAWDŹ: SZCZEPIONKA PRZECIW HPV

Szczepionka na raka – trwają badania

Analogicznie jak w przypadku szczepionek stosowanych w profilaktyce chorób zakaźnych, pierwsze próby swoistej immunoterapii nowotworów oparte były na stosowaniu lizatów komórek nowotworowych lub napromienianych komórek nowotworowych, samodzielnie lub w skojarzeniu z adiuwantem.

W przeszłości próbowano także stosować komórki nowotworowe modyfikowane genami czynników kostymulujących lub cytokin. Niestety, wiele potencjalnych szczepionek na raka, pomimo obiecujących wyników na etapie I lub II fazy badań klinicznych nie zostało do tej pory ocenionych w fazie III.

Postęp w onkologii oraz rozwój nowych technologii (np. mRNA) doprowadził do renesansu zainteresowania strategiami swoistej immunoterapii oraz szczepionkami nowotworowymi.

Naukowcy mają nadzieję na wykorzystanie potencjału szczepionek mRNA przeciw COVID-19 w walce z rakiem i chorobami zakaźnymi. W 2021 roku osiągnięto kamień milowy w tym obszarze. Pierwszy pacjent w ramach II fazy badania klinicznego otrzymał szczepionkę przeciwnowotworową mRNA ukierunkowaną na zwalczanie zaawansowanego czerniaka. Trwają badania nad wykorzystaniem szczepionek w leczeniu innych nowotworów: raku prostaty i w HPV-dodatnich rakach regionu głowy i szyi.

WARTO PRZECZYTAĆ: SZCZEPIONKA NA COVID-19

szczepionka na raka

Szczepionki nowotworowe – rodzaje

  • Szczepionki peptydowe – technologia opiera się na wykorzystaniu krótkich fragmentów antygenów nowotworowych, które mogą wpasować się w kompleksy MHC i być prezentowane limfocytom. Peptydowa szczepionka nowotworowa może prowadzić zarówno do indukcji swoistej odpowiedzi komórkowej, jak i powstawania przeciwciał. Taki rodzaj szczepionki na raka dobiera się indywidualnie do określonego pacjenta.
  • Szczepionki oparte na komórkach nowotworowych – komórki nowotworowe zawierają w sobie liczne antygeny nowotworowe. W efekcie wykorzystana ich do immunizacji może nastąpić indukcja wieloantygenowej, swoistej odpowiedzi immunologicznej.
  • Szczepionki oparte na komórkach dendrytycznych – dzięki zdefiniowaniu ważnej roli komórek DC w indukcji swoistej odpowiedzi immunologicznej rozpoczęto badania nad wykorzystaniem szczepionek opartych na tych komórkach w leczeniu nowotworów. Do celów terapeutycznych i immunizacji wykorzystuje się własne komórki DC pacjenta. Po izolacji  krwi obwodowej, niedojrzałe komórki DC są modyfikowane w warunkach laboratoryjnych. Szczepionka na raka oparta na komórkach DC inkubowanych z kwaśną fosfatazą sterczową oraz czynnikiem immunostymulującym umożliwiła znamienną poprawę rokowania chorych na zaawansowanego, opornego na kastrację raka prostaty i jest aktualnie jedyną szczepionką przeciwnowotworową opartą na komórkach DC zarejestrowaną w onkologii.
  • Szczepionki oparte na bakteriach – listeria monocytogenes jest patogenem wewnątrzkomórkowym, przechodzącym cykl życiowy wewnątrz leukocytów, nie prowadząc do zniszczenia komórki gospodarza. Wspomniana bakteria jest idealnym nośniekiem antygenów, które mogą ulegać długotrwałej ekspresji i prezentacji w komórkach DC. Szczepionka nowotworowa tego typu wykazała skuteczność w badaniu klinicznym II fazy u chorych na zaawansowanego raka trzustki.

źródła:
A. Jeziorski, P. Rutkowski, W. Wysocki, Chirurgia onkologiczna 1, Warszawa 2021
www.immuno-onkologia.pl

ZAJRZYJ: SZCZEPIONKA PRZECIW WIRUSOWEMU ZAPALENIU WĄTROBY