Guz mózgu – objawy i diagnostyka nowotworu

Nowotwory ośrodkowego układu nerwowego (OUN) stanowią zróżnicowaną i heterogenną grupę nowotworów. Stopień złośliwości, profil molekularny, a także lokalizacja guzów mają wpływ na występujące objawy, wybór leczenia oraz rokowania chorych z guzem mózgu.

Wyróżniamy pierwotne guzy mózgu (zazwyczaj rozprzestrzeniają się lokalnie i nie dają przerzutów odległych) oraz wtórne guzy wewnątrzczaszkowe (przerzuty nowotworów pierwotnie umiejscowionych w innych narządach).

Maj określa się miesiącem budowania świadomości na temat guzów mózgu (Brain Tumor Awareness Month).

Nowotwory mózgu u dorosłych stanowią około 2% ogółu zachorowań na nowotwory złośliwe w Polsce. Jednym z najbardziej złośliwych i opornych na leczenie guzów mózgu jest glejak wielopostaciowy.

– W kontekście terminologii dotyczącej guzów mózgu często używa się potocznie sformułowania „Rak mózgu”. Warto podkreślić, że jest to termin nieprawidłowy, ponieważ określenie „rak” w onkologii jest zarezerwowane dla nowotworów złośliwych wywodzących się z tylko komórek nabłonkowych, których w mózgu jest stosunkowo niewiele – przypomina Jarosław Gośliński, redaktor naczelny portalu onkologicznego zwrotnikraka.pl.

Guz mózgu – objawy nowotworu

Objawy guza mózgu – nowotworu ośrodkowego układu nerwowego (OUN) – są różnorodne i zależą przede wszystkim od umiejscowienia i lokalizacji ogniska choroby oraz charakteru wzrostu guza. Występowanie niepokojących objawów wymaga przeprowadzenia badań diagnostycznych oraz ustalenia ich przyczyny.

Najczęstsze objawy guza mózgu (symptomy) to:

• objawy podwyższonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego (bóle głowy, nudności, wymioty nasilone rano)
• osłabienie sprawności umysłowej i ubytki neurologiczne
• zaburzenia pamięci i napady padaczkowe
• symptomy nowotworu mózgu typowe dla lokalizacji danego guza w ośrodkowym układzie nerwowym (niedowłady kończyn, zaburzenia czucia, zaburzenia mowy, móżdżkowe objawy guza mózgu, ogniskowe napady padaczkowe)

Zastosowanie w diagnostyce guzów mózgu znajdują głównie badania obrazowe: tomografia komputerowa oraz rezonans magnetyczny. Pozwalają one na rozpoznanie, określenie położenia i wielkości nowotworu oraz wstępne ustalenie prawdopodobnego charakteru histologicznego guza.

SPRAWDŹ: NAJCZĘSTSZE OBJAWY NOWOTWORÓW

Objawy guza mózgu zależą od jego lokalizacji

Objawy jakie daje guz mózgu są silnie powiązane z jego lokalizacją. Prawa półkula mózgu człowieka dominuje w sferze umysłowej. Znajdują się w niej ośrodki odpowiedzialne za wyobraźnię, holistyczność (odbiera wiele informacji jednocześni – myślenie kompleksowe), przestrzenność, metaforyczność, emocjonalność, uduchowienie, muzykalność, uzdolnienia plastyczne, seks i sny. Poza tym, prawa półkula mózgu kontroluje lewą stronę naszego ciała.

Lewa półkula mózgu określana jest jako logiczna, zajmuje się mową, analizą i logiką. Ma również charakter sekwencyjny, matematyczny i dosłowny. Kontroluje prawą część ciała.

Każda z półkul mózgu dzieli się na 4 płaty: CZOŁOWY (lobus frontalis), CIEMIENIOWY (lobus temporalis), SKRONIOWY (lobus parietalis) i POTYLICZNY (lobus occipitalis).

• PŁAT CZOŁOWY – odpowiedzialny jest przede wszystkim za działanie, ze względu na umiejscowienie w nim kory motorycznej. Współdziała ściśle z okolicą czuciową. Są w nim również ośrodki pisania, kojarzenia, oraz analiza i kontrola stanów emocjonalnych. Objawy guza mózgu, który zlokalizowany jest w płacie czołowym będą związane z naruszeniem funkcji, za które odpowiada płat czołowy.
• PŁAT SKRONIOWY – znajduje się w nim kora słuchowa, a także ośrodki węchowe. W nim dokonuje się analiza i synteza doznań słuchowych. Przy uszkodzeniu tego pola dźwięki są słyszane, ale nie rozpoznawane. Częstym objawem guza mózgu w płacie skroniowym jest afazja.
• PŁAT CIEMIENIOWY – w tym płacie przeważają komórki czuciowe, choć znajdują się też ruchowe. Do okolic tych dochodzą sygnały czucia powierzchniowego skórnego (dotyku, bólu, temperatury itp.) oraz pewne odmiany sygnałów wewnętrznych, jak zmiana napięcia mięśni, sygnalizująca zmianę położenia ciała. Poszczególne części płata ciemieniowego są odpowiedzialne m.in. za czucie dotyku, temperatury, bólu, orientację przestrzenną, modelowanie relacji przestrzennych ruchów palców, integrację ruchu i wzroku w jedno wrażenie, rozumienie języka symbolicznego, pojęć abstrakcyjnych, geometrycznych.
• PŁAT POTYLICZNY – ośrodki wzroku, analiza koloru, ruchu, kształtu, głębi, skojarzenia wzrokowe, ocena, decyduje czy wrażenie jest analizowane i jaki jest jego priorytet. Symptomy i objawy guza mózgu mogą być związane z lokalizacją i płatem w którym nowotwór występuje.

ZOBACZ: PRZYCZYNY I RODZAJE GUZÓW MÓZGU

Guzy mózgu – diagnostyka i badania

Badanie podmiotowe i przedmiotowe pacjenta z podejrzeniem guza mózgu obejmuje:

• wywiad (w tym również od członków rodziny lub osób towarzyszących)
• ogólne badanie przedmiotowe z określeniem ciśnienia tętniczego i czynności serca
• badania neurologiczne
• ocenę stanu sprawności w skali WHO lub Karnofsky’ego
• informacje na temat rodzaju i leczenia chorób współwystępujących
• badanie dna oka u pacjentów z objawami sugerującymi podwyższone ciśnienie wewnątrzczaszkowe (częsty objaw guza mózgu)

Do badań obrazowych stosowanych w diagnostyce nowotworów ośrodkowego układu nerwowego należą:

• Rezonans magnetyczny głowy z zastosowaniem kontrastu o właściwościach paramagnetycznych, który jest badaniem z wyboru w większości nowotworów mózgu i całego OUN. Podstawowe badania MR mózgowia w ocenie guzów mózgu powinno obejmować obrazy T1-zależne (zarówno po dożylnym podaniu środka kontrastowego jak i bez niego), obrazy T2-zależne, T2-FLAIR oraz obrazowanie dyfuzji (DWI). Jeżeli aparat to umożliwia, badanie powinno obejmować obrazowanie perfuzji (PWI). Wykonanie sekwencji obrazujących dyfuzję i perfuzję dostarcza bardzo cennych informacji – pozwala różnicować zmiany niedokrwienne, martwicę popromienną i guzy mózgu. Badanie rezonansem magnetycznym głowy jest badaniem z wyboru również w diagnostyce kanału kręgowego i rdzenia kręgowego, a także najlepsza metodą obrazowania w rozpoznawaniu pierwotnych i wtórnych guzów wewnątrz i zewnątrzczaszkowych. Cenne uzupełnienie w przypadku niepokojących objawów guza mózgu stanowi spektroskopia protonowa MR (1HMRS) celem różnicowania martwicy popromiennej i guzów mózgu, oszacowania typu i agresywności guza oraz wyznaczenia miejsca biopsji chirurgicznej). Badanie MR cechuje znacznie lepsza rozdzielczość tkankowa niż KT.
• Tomografia komputerowa głowy z kontrastem, która jest podstawowym badaniem w przypadku poszukiwania przerzutów do mózgu oraz w diagnostyce guzów wychodzących z kości. W diagnostyce pierwotnych guzów wewnątrzmózgowych tomografię wykorzystuje się rzadko (przy braku możliwości wykonania MR lub w nagłych przypadkach – jak badanie wstępne),
• Angiografia MR lub TK, która pozwala ocenić położenie guza w stosunku do naczyń, drożność naczyń i ułatwia planowanie zabiegu operacyjnego.
• Pozytonowa emisyjna tomografia (PET) z zastosowaniem najczęstszego znacznika fluorodoezokyglukozy jest utrudniona ze względu na wysoki metabolizm i wychwyt glukozy w prawidłowej tkance mózgowej. Badanie PET-CT z zastosowaniem C-metioniny lub fluorotymidyny pozwala na lepsze obrazowanie guzów mózgu oraz umożliwia ocenę metabolizmu komórek nowotworowych, aczkolwiek nie jest to badanie rutynowe.

PRZEJDŹ DO: GLEJAK WIELOPOSTACIOWY

 

Objawy guza mózgu. Obraz badań diagnostycznych w wybranych nowotworach OUN
Typ histologiczny nowotworu	Typowe cechy KT i MR
Gwiaździak anaplastyczny	KT bez kontrast: źle odgraniczona, hipodensyjna masa.MR: niejednorodnie hipointensywny w obszarach T1-zależnych, hiperintensywny w obrazach T2-zależnych. Wzmocnienie kontrastowo niejednorodne, często guzkowe lub ogniskowe. W perfuzji obszary o podwyższonej objętości i przepływie krwi. W MRS obniżenie stężenia NAA i podwyższenie stężenia choliny. Około 40% złośliwych glejaków nie wzmacnia się po podaniu kontrastu.
Glejak wielopostaciowy	KT bez wzmocnienia kontrastowego: nieregularna niejednorodna masa.MR: niejednorodna, źle odgraniczona masa w obszarach T1- i T2-zależnych, często zawierająca metabolity krwi, martwicę, otoczona rozległym obrzękiem. Wzmocnienie kontrastowe silne z powodu martwicy, zwykle niejednorodne, często obrączkowate o grubej, nieregularnej ścianie. Nasilone cechy hiperperfuzji. W 1H MRS nasilone stężenie choliny, mleczanów i lipidów. Obniżenie NAA i kreatyny. Guz mózgu często przerasta przez ciało modzelowate na drugą półkulę (efekt motyla)
Skąpodrzewiak	KT bez kontrastu: hipo-/izodensyjny, często zawierający zwapnienia, wzmocnienie kontrastowe od słabego do znacznego.MR: W obrazach T1-zależnych bez kontrastu hipo-/izointensywny, w T2-zależnych – niejednorodny ze zwapnieniami i produktami degradacji krwi, zwykle poszerza korę. Wzmocnienie kontrastowe niejednorodne.
Rdzeniak płodowy	Lity, silnie wzmacniający się po kontraście guz mózgu, najczęściej wychodzący z robaka móżdżku i wzrastający do IV komory. Często daje przerzuty drogą płynu mózgowo0rdzeniowego, dlatego MR powinno obejmować mózgowie i kanał kręgowy. Obecna hiperperfuzja. W MRS podwyższone stężenie choliny i obniżenia NAA, może występować tauryna.
Glejak nerwów wzrokowych	U dzieci i młodzieży < 20 rż. zwykle gwiaździak skrzyżowania nerwów włosowatokomórkowy, przeważnie obustronny. Powoduje pogrubienie nerwów wzrokowych i/lub skrzyżowania. Część guzów mózgu tego typu wzmacnia się po kontraście. U dorosłych glejak nerwów wzrokowych to często gwiaździak anaplastyczny lub glejak wielopostaciowy; zwykle jednostronny.
Oponiak	Dobrze odgraniczony guz zewnątrzmózgowy przylegający do opony twardej, często obecność zwapnień i hiperostoza przylegającej kości. Jednorodne wzmocnienie kontrastowe guza mózgu i przylegającej opony twardej. Rozróżnienie od pojedynczego przerzutu do opony jest czasem bardzo trudne. W przypadku nowotworu mózgu jakim jest oponiak mózgu – pomocna jest spektroskopia. W oponiakach często stwierdza się obecność alaniny.

 

Jak wykryć guza mózgu – badania dodatkowe

Badania uzupełniające w przypadku podejrzenia diagnozy: guz mózgu wykonuje się przede wszystkim w celu obiektywnego określenia stanu czynnościowego narządów zmysłów i ośrodkowego układu nerwowego oraz określenia stężenia substancji wydzielanych przez niektóre guzy, co ma znaczenie diagnostyczne i służy w monitorowaniu odpowiedzi na leczenie.

• badanie okulistyczne (ostrość wzroku, dno oka, pole widzenia);
• audiometria i badanie błędników
• elektroencefalografia (diagnostyka i monitorowanie chorych na padaczkę)
• słuchowe, wzrokowe somatosensoryczne i motoryczne potencjały wywołane (lokalizacja uszkodzenia, monitorowanie śródoperacyjne)
• ocena stężenia markerów nowotworowych (przy podejrzeniu wydzielającego nowotworu z pierwotnych komórek rozrodczych)
• badanie płynu mózgowo-rdzeniowego
• ocena stężenia hormonów przysadki we krwi gruczolaki przysadki)

Inne badania wykonuje się w zależności od konkretnych wskazań klinicznych (rentgenografia RTG klatki piersiowej, scyntygrafia kości, podstawowe badania krwi i moczu).

ZOBACZ: LECZENIE GUZA MÓZGU