Co powodują mutacje genów BRCA1 i BRCA2?

Rak piersi jest jednym z najczęstszych typów raka wśród diagnozowanych nowotworów i stanowi drugą po raku płuc, najczęstszą przyczyną zgonów związanych z chorobami onkologicznymi u kobiet. Szacuje się, że z jego powodu rocznie w naszym kraju umiera ok. 5000 kobiet. W 2008 roku w krajach Unii Europejskiej nowotwór piersi zdiagnozowano u ponad 330 000 kobiet, a 89 000 umarło z tego powodu.


Ryzyko wystąpienia nowotworu piersi wzrasta wraz z wiekiem kobiety, aż 80% zachorowań na raka piersi występuje u kobiet po 50 roku życia. Czynnikiem, który drastycznie zwiększa ryzyko rozwoju raka piersi lub raka jajnika jest posiadanie przez daną osobę mutacji w genach BRCA1 i BRCA2.

Nowotwory związane z nosicielstwem wadliwych mutacji wspomnianych genów stanowią ok. 10-15% wszystkich zachorowań na raka piersi. Szacuje się, że w Polsce jest ok. 100 tys. nosicielek mutacji BRCA1. Szczegółowe informacje na temat zwiększonej predyspozycji do zachorowania na raka piersi i raka jajnika związanego z obecnością mutacji w genach BRCA1 I BRCA2 przygotowała mgr inż. Marlena Wolek z poznańskiego Centrum Badań DNA.

Mutacje genów BRCA1 i BRCA2, a rak piersi

Ze zwiększonym ryzykiem zachorowania na nowotwór piersi i jajnika związane są dwa geny BRCA1 i BRCA2 zaliczane do antyonkogenów. Prawidłowe kopie genów BRCA1 i BRCA2 biorą udział w kontroli proliferacji (namnażania się komórek) w tym komórek nabłonka gruczołowego sutka, które wyściełają przewody mleczne oraz komórek nabłonka pokrywających powierzchnię jajnika.

Wystąpienie mutacji (zmiany) w genach powoduje ich wyłączenie. Skutkuje to upośledzeniem systemu kontroli podziałów komórkowych, a w konsekwencji niekontrolowaną proliferacją nowotworową. Są to tzw. mutacje supresorowe (mutacje wtórne zlokalizowane w innym miejscu niż mutacje pierwotne, odtwarzające w całości lub w części funkcję genu, która została utracona w wyniku mutacji pierwotnej) transformacji nowotworowej.

Kobiety u których wykryto mutacje w genie BRCA1 są obciążone ryzykiem zachorowania na nowotwór piersi wynoszącym ponad 80% oraz 40% ryzykiem wystąpienia nowotworu jajnika do 70 roku życia.

Mutacja jest niebezpieczna także wśród młodych osób. Zwiększa ona ryzyko zachorowania na nowotwór piersi o 59% przed 50 rokiem życia i o 80% przed 70 rokiem życia, a także odpowiednio o 16% i 40% w przypadku nowotworu jajnika. Dziedziczny rak piersi/jajnika jest przekazywany w sposób autosomalny dominujący. Oznacza to, że wystarczy jedna kopia genu z mutacją (odziedziczona po ojcu lub matce), by wystąpiło zwiększone ryzyko zachorowania na tę chorobę.

Szacuje się, że w Polsce jest ok. 100 tys. nosicielek mutacji BRCA1. Nowotwory związane z wadliwą mutacją wspomnianego genu stanowią ok. 10-15% wszystkich zachorowań na raka piersi. Wśród nosicielek mutacji BRCA1 występuje też zwiększone ryzyko raka jajowodu i otrzewnej, które wynosi ok. 10%.

Charakterystyczne cechy kliniczne nowotworu piersi i nowotworu jajnika związanego z mutacją BRCA1

  • średni wiek zdiagnozowania raka piersi 42-45 lat, raka jajnika ok 54 lat,
  • obustronność zdiagnozowana o u około 18-32% nowotworów piersi BRCA1 zależnych,
  • szybkie tempo rozrastania się guza,
  • większość nowotworów jajnika, zależnych od BRCA1, diagnozowana jest w III/IV stopniu zaawansowania klinicznego (III stopień nowotwory zaawansowane; IV stopień nowotwory zaawansowane o złym rokowaniu) wg. FIGO (Międzynarodowej Federacji Ginekologii i Położnictwa).

Także mutacja w genie BRCA2 zwiększa ryzyko nowotworu piersi. Zmiany ta wiążą się także ze zwiększonym ryzykiem raka jajników oraz nowotworu przewodu pokarmowego – żołądka, jelita grubego i trzustki, zarówno u kobieta jak i u mężczyzn. Zachorowania na nowotwory piersi wśród nosicieli genu BRCA2 odnotowuje się statystycznie około 52 roku życia u kobiet oraz 53 r.ż. u mężczyzn. Dla nowotworów jajnika wiek ten to 62 lata. Mutacje w genie BRCA2 zwiększają ryzyko zachorowania na raka piersi do 56% i na raka jajnika do 27%. Zarówno mężczyźni jak i kobiety z mutacją BRCA1, BRCA2 mogą być narażeni na zwiększone ryzyko wystąpienia innych typów nowotworów w tym: czerniaka, raka trzustki, żołądka i przełyku.

Ryzyko zachorowania na dziedzicznego raka jajnika:

Dziedziczny rak piersi oraz dziedziczny nowotwór jajnika na skutek mutacji genów BRCA1 i BRCA2 występują we wszystkich grupach etnicznych i rasowych. Ryzyko zachorowania na nowotwór wrasta u osób, które:

  • w przeszłości chorowały już na nowotwór,
  • mają co najmniej dwóch krewnych, u których został zdiagnozowany nowotwór,
  • są w wieku poniżej 60 roku życia, a u ich rodziców występowały takie same nowotwory,
  • mają bliskich chorujących na nowotwory, zwłaszcza piersi i jajnika,
  • mają krewnych, u których zdiagnozowano kilka różnych nowotworów.

Badania genetyczne na mutacje genów BRCA1 i BRCA2

Mutacje w genach BRCA1 i/lub BRCA2 można zidentyfikować wykonując badanie genetyczne z krwi lub wymazu. Badania te są zalecane przede wszystkim dla osób będących w grupie podwyższonego ryzyka tj. dla osób, które wcześniej już chorowały lub mają w swojej rodzinie zachorowania na raka piersi i/lub jajnika. Istotne znaczenie ma również fakt, że wśród nosicielek mutacji zachorowanie na nowotwór występuje statystycznie ok. 17 lat wcześniej. W związku z tym granica zachorowania przesuwa się z 57 na 40 rok życia. Wskazaniem do wykonania badań genetycznych w kierunku mutacji genu BRCA1 jest stosowanie doustnych środków antykoncepcyjnych u kobiet poniżej 25 roku życia. Hormony przyjmowane w tym wieku, wśród nosicielek mutacji BRCA1, zwiększają ryzyko zachorowania na nowotwory piersi nawet o 35%.

Zmniejszeniu ryzyka raka piersi sprzyja zdrowy tryb życia charakteryzujący się dietą bogatą w warzywa i owoce, regularnym zażywaniem aktywności fizycznej oraz unikaniem wysokoprocentowego alkoholu i wyrobów tytoniowych. Najważniejszym czynnikiem wpływającym na efekty leczenia jest wykrycie nowotworu w jak najwcześniejszym stadium rozwoju.

W związku z tym bardzo ważne jest aby regularnie przeprowadzać badania:

  • samokontroli piersi, raz w miesiącu, tydzień po okresie, po dwudziestym roku życia
  • palpacyjne badanie piersi wykonywane przez lekarza ginekologa, co 6-12 miesięcy, po dwudziestym piątym roku życia,
  • usg piersi, raz w roku, po dwudziestym piątym roku życia,
  • mammografia, co dwa lata, u kobiet powyżej czterdziestego roku życia,
  • badanie ginekologiczne i badanie cytologiczne, raz w roku, powyżej 25 roku życia,
  • usg przezpochwowe, raz w roku, powyżej 25 roku życia.

 

Ponadto, osobom mającym w rodzinie przypadki zachorowania na raka piersi i/lub raka jajnika zaleca się przeprowadzenie badań genetycznych w kierunku mutacji w genach BRCA1 i BRCA2. Badania te, nieodpłatnie, w ramach refundacji przez Narodowy Fundusz Zdrowia mogą wykonać kobiety, które zostały zakwalifikowane do grupy podwyższonego ryzyka. Natomiast osoby chcące sprawdzić, czy nie są nosicielami mutacji, mogą je przeprowadzić w placówce prywatnej.

 

Mutacje genów BRCA1 i BRCA2 – dziedziczny rak piersi i rak jajnika, opracowała mgr inż. Marlena Wolek Centrum Badań DNA

Bibliografia:
– “Hereditary breast and ovarian cancer due to mutations in BRCA1 and BRCA2”. Nancie Petrucelli1, Mary B Daly, Gerald L Feldman,Genetics in Medicine (2010) 12, 245–259;
– „Genetyka kliniczna raka piersi i jajnika”. Jacek Gronwald, Tomasz Byrski, Tomasz Huzarski i in.,Postępy Nauk Medycznych 7/2008, s. 446-455
– „Rak piersi – znaczenie profilaktyki pierwotnej i wtórnej”. Joanna Tkaczuk-Włach, Małgorzata Sobstyl, Grzegorz Jakiel,Przegląd Menopauzalny 2012; 4: 343–347;
– “Genetic Heterogeneity and Penetrance Analysis of the BRCA1 and BRCA2 Genes in Breast Cancer Families”. D. Ford1, D.F. Easton, M. Stratton, S. Narodi in.,The American Journal of Human Genetics Volume 62, Issue 3, March 1998, Pages 676–689;
– R.Kordek, Onkologia. Podręcznik dla studentów i lekarzy, Gdańsk 2007.