Rak płuca jest rozpoznawany w Polsce rocznie u około 15 000 mężczyzn i 6000 kobiet, przy czym w ostatnich latach zachorowalność wśród kobiet wyraźnie wzrasta. Oznacza to, że rak płuca jest obecnie najczęstszym nowotworem złośliwym u mężczyzn oraz zajmuje drugie miejsce pod względem zachorowalności u kobiet w Polsce. Do pierwotnych nowotworów złośliwych płuca zalicza się raki niedrobnokomórkowe (non-small cell lung cancer, NSCLC), które dotyczą około 80% chorych i raki drobnokomórkowe (small-cell lung cancer, SCLC) , które obejmują około 20% przypadków zachorowań.


Raki niedrobnokomórkowe leczy się standardowo chirurgiczne lub radioterapią, ponieważ cechują się one średnią chemiowrażliwością. Natomiast raki drobnokomórkowe płuc, które szybko rosną i wcześnie dają przerzuty, są chemiowrażliwe, co czyni chemioterapię podstawową metodą ich leczenia. Pomimo postępu jaki dokonał się w ostatnich latach w leczeniu onkologicznym, rokowanie chorych na zaawansowanego raka płuca niestety nadal pozostaje niepomyślne, czego wyrazem jest niski współczynnik pięcioletnich przeżyć (około 14%).

leczenie personalizowane raka płuca, DOS47

 


Na czym polega leczenie personalizowane raka płuca?

Nowoczesne leczenie raka płuca powinno być prowadzone przez zespół doświadczonych specjalistów, najlepiej w wysoko wyspecjalizowanym ośrodku. Specjaliści zajmujący się leczeniem raka płuca to m.in. chirurdzy klatki piersiowej, onkolodzy i pulmonolodzy, patolodzy oraz radioterapeuci. Chorzy z rozpoznaniem raka płuca, w zależności od podtypu i zaawansowania choroby mogą być poddani operacji chirurgicznej, chemioterapii, naświetlaniom, terapii ukierunkowanej molekularnie lub leczeniu składającemu się z kilku wymienionych metod.

W przypadku raka niedrobnokomórkowego standardowo stosuje się najczęściej leczenie skojarzone, które w zależności od typu i stopnia zaawansowania choroby może być chirurgiczne w połączeniu z radioterapią (przed i pooperacyjną) oraz leczenie chirurgiczne z radioterapią i chemioterapią (cytostatyki lub leki ukierunkowane molekularnie). Inne metody leczenia stosowane są w wybranych przypadkach i w zależności od możliwości ośrodka specjalistycznego w którym odbywa się leczenie. Główną rolę w radykalnej terapii NSCLC odgrywa chirurgia onkologiczna. Wykonanie radykalnej resekcji jest jednak możliwe wyłącznie u chorych z operacyjnym rakiem płuca, czyli we wczesnym stadium rozwoju.

W przypadku raka drobnokomórkowego podstawą leczenia jest chemioterapia. Wyniki badań wskazują, że najbardziej wartościowym schematem chemioterapii jest połączenie cisplatynyetopozydu w kilku modyfikacjach. U pacjentów z rakiem płuca ograniczonym do jednej połowy klatki piersiowej stosuje się chemoterapię z napromienianiem ogniska pierwotnego. W postaci rozsianej pozostaje chemioterapia, a w przypadku remisji należy rozważyć profilaktyczne naświetlanie mózgu. Chirurgiczne leczenie jest możliwe jedynie w wyjątkowych sytuacjach.

Niezadowalająca skuteczność dostępnych terapii onkologicznych stosowanych w leczeniu raku płuca zmusza badaczy do dalszych poszukiwań nowych metod postępowania. Dzięki rozwojowi medycyny personalizowanej i możliwości określania czynników predykcyjnych, część chorych może odnieść korzyść terapeutyczną dzięki zastosowaniu u nich tzw. terapii celowanej molekularnie. Hitem ostatnich kongresów onkologicznych jest również immunoterapia nowotworów, która swoje działanie opiera na reaktywacji układu immunologicznego chorego, tak aby zwalczał on komórki nowotworowe.

Swój wkład w rozwój innowacyjnych leków onkologicznych mają również Polacy. W Warszawie znajduje się polski oddział kanadyjskiej spółki biotechnologicznej Helix BioPharma, gdzie prowadzone są prace nad potencjalnymi lekami onkologicznymi z platformy DOS47 (m.in. na raka płuca). Jak podkreśla profesor Sławomir Majewski, jeden z uznanych polskich naukowców zaangażowanych w przedsięwzięcie – Badania kliniczne związane z nową strategią leczenia prowadzone są w najlepszych klinikach onkologicznych w Polsce, a nowa technologia opiera się na zmianie środowiska w obrębie nowotworu z kwaśnego na zasadowe. Dotychczasowe wyniki badań klinicznych na obecnym etapie są bardzo obiecujące.

Co to  jest terapia celowana molekularnie?

Określenie „leczenie celowane” lub „terapia ukierunkowana molekularnie” odnosi się do leków, których punktem uchwytu są prawidłowe lub zmienione w wyniku ontogenezy białka uczestniczące w kaskadzie przekazywania sygnału i kontroli podstawowych procesów życiowych komórek nowotworowych. Białka te związane są z powstawaniem i progresją nowotworów złośliwych. W leczeniu celowanym niedrobnokomórkowego raka płuca wykorzystuje się inhibitory receptora dla naskórkowego czynnika wzrostu (EGFR), inhibitory receptora ALK oraz inhibitory angiogenezy.

Najczęściej stosowanymi w onkologii lekami ukierunkowanymi molekularnie są monoklonalne przeciwciała (nazwa zawiera końcówkę –mab) oraz inhibitory kinaz (nazwa zawiera końcówkę –nib). W Polsce, w ramach praktyki klinicznej leczenia celowanego raka płuca stosowane są obecnie erlotynibgefitynib z grupy inhibitorów EGFR, kryzotynib z grupy inhibitorów ALK oraz bewacyzumab z grupy leków antyangiogennych.

Wykazano, że u chorych z guzami charakteryzującymi się określonymi zaburzeniami genetycznymi leki ukierunkowane molekularnie wykazują dużą aktywność i skuteczność. Zaburzenia ta występują jednak zaledwie u kilku procent chorych. W Polsce i w populacji europejskiej, mutacje genu EGFR w komórkach nowotworu występują u 10-15% chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca (prawie wyłącznie w raku gruczołowym). Czynnikiem predykcyjnym odpowiedzi dla kryzotynibu jest natomiast rearanżacja ALK (występuje u około 3-5% pacjentów z rakiem gruczołowym płuca) lub rearanżacja ROS1 (ok. 1-2% chorych na raka gruczołowego płuca).

Aby określić czy u danego pacjenta występują dane mutacje genów (a tym samym, czy w jego przypadku zadziała terapia celowana), należy wykonać specjalistyczne testy diagnostyczne. W przypadku potwierdzenia, iż u danego pacjenta występuje określona mutacji, możliwejest zastosowanie wspomnianej terapii personalizowanej. Takie działanie będzie skuteczniejsze i przyniesie pacjentowi większą korzyść terapeutyczną od standardowej chemioterapii.

Niestety, leczenie celowane molekularnie nie jest terapią doskonałą. Dotychczasowe badania kliniczne z zastosowaniem terapii celowanej molekularnie u pacjentów z drobnokomórkowym typem raka płuca (SCLC) zakończyły się niepowodzeniem. Problemem pozostaje wysoki koszt terapii i utrudniony dostęp do najnowszych leków, możliwość wystąpienia u pacjentów poważnych działań niepożądanych oraz skomplikowana kwalifikacja chorych (niezbędne jest przeprowadzenie u każdego chorego specjalistycznych testów diagnostyki molekularnej).

 

Immunoterapia w leczeniu raka

Koncepcja na której opiera się immuno-onkologia zakłada, że do walki z nowotworem można zaprzęgnąć układ odpornościowy pacjenta. Immunoterapia raka polega na zwiększaniu odporności w celu niszczenia komórek nowotworowych. W przeciwieństwie do tradycyjnej chemioterapii, immunoterapia nie działa bezpośrednio na komórki rakowe poprzez efekt toksyczny, ale aktywuje odporność i naturalne siły obronne naszego organizmu. Immuno-onkolgia to bardzo obiecujący i stale rozwijający się trend leczenia przeciwnowotworowego. Co ważne, immunoterapia raka  jest leczeniem lepiej tolerowanym niż chemioterapia, co wpływa na lepszą jakość życia chorych.

Nadzieję dla pacjentów z rakiem płuca stanową leki ukierunkowane na immunologiczne punkty kontroli odpowiedzi odpornościowej. Obecnie w obrocie znajduje się niwolumab – inhibitor punktu kontrolnego PD-1. W badaniach klinicznych są kolejne przeciwciała blokujące receptor i ligand programowanej śmierci (PD-1 i PD-L1), których celem jest usprawnienie funkcji limfocytów T cytotoksycznych.

Jak podkreśla dr n. med. Dariusz Kowalski z Kliniki Nowotworów Płuca i Klatki Piersiowej w Centrum Onkologii w Warszawie – Leki immunokompetentne powodują odhamowanie wewnętrznej aktywności przeciwnowotworowej układu immunologicznego, która jest zablokowana przez czynniki i substancje wytwarzane przez sam nowotwór lub przez komórki, które są przez niego stymulowane. Odhamowanie tej aktywności prowadzi do uaktywnienia ponownej odpowiedzi immunologicznej i aktywnego niszczenia komórek nowotworowych.

Dotychczasowe wyniki badań potwierdzają możliwość uzyskania korzyści terapeutycznej po zastosowaniu immunoterapii w leczeniu drugiej linii chorych na niedrobnokomórkowego raka płuca. W 2015 roku Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) rozszerzyła wskazania dotyczące stosowania immunoterapii o pacjentów z zaawansowanym niepłaskonabłonkowym niedrobnokomórkowym rakiem płuca u których doszło do zatrzymania odpowiedzi na tradycyjną chemioterapię. W Polsce immunoterapia raka płuca pozostaje obecnie dostępna dla pacjentów onkologicznych jedynie w ramach badań klinicznych.

 

Co to jest PLATFORMA DOS47?

Zaawansowane badania nad nowymi strategiami leczenia raka płuca trwają również na terenie Polski, gdzie kanadyjska spółka biofarmaceutyczna Helix BioPharma zajmująca się rozwojem innowacyjnych leków onkologicznych przeniosła część swojej technologii. Od 2012 roku, w najlepszych klinikach onkologicznych w Polsce prowadzone są prace nad potencjalnymi lekami onkologicznymi z platformy DOS47.

Mechanizm obiecującej technologii tłumaczy prof. Sławomir Majewski, jeden z uznanych polskich naukowców zaangażowanych w badania nad kandydatami na leki onkologiczne z platformy DOS47 – Na powierzchni komórek nowotworowych pojawiają się pewne białka, cząsteczki, które nie występują na komórkach prawidłowych. Udało się znaleźć przeciwciała, które rozpoznają te antygeny. Do tego kompleksu przyłączyliśmy enzym o nazwie ureaza, który powoduje zmianę środowiska w obrębie nowotworu z kwaśnego, które jest charakterystyczne dla złośliwych nowotworów, na środowisko neutralne i zasadowe. W efekcie podania takiego preparatu, nasz kompleks dociera preferencyjnie do komórek nowotworowych i tam dochodzi do gwałtownej reakcji zmiany środowiska. Tkanka nowotworowa zostaje zniszczona.

Z dotychczasowych badań wynika, że ponad połowa pacjentów z rakiem płuca ma szanse odpowiedzieć na to leczenie. Aktualnie prowadzone są badania u pacjentów z bardzo zaawansowanym rakiem płuca, z najcięższą postacią nowotworu w stadium IV. Kończymy pierwszą fazę badań, które dotyczą bezpieczeństwa leku. Wstępne wyniki przeszły nasze najśmielsze oczekiwania. Wiemy, że lek jest bezpieczny, co we współczesnej onkologii ma kolosalne znaczenie. Z drugiej strony, analizując pierwsze grupy pacjentów, w badaniach uzyskaliśmy bardzo ciekawe wyniki skuteczności. W połowie przypadków pacjentów z bardzo zaawansowana formą raka płuca, dochodziło do stabilizacji choroby. Mamy chorych, którzy żyją już miesiącami bez progresji choroby. Za kilka miesięcy spodziewamy się bardziej szczegółowych danych i obserwacji dotyczących skuteczności. Przed nami badania II fazy.


Ponieważ wyniki pierwszej fazy badań prowadzonej w polskich ośrodkach onkologicznych są bardzo zachęcające, naukowcy otrzymali zgodę Amerykańskiej Agencji ds. Żywności i Leków FDA na rozpoczęcie badań w centrach onkologii w Stanach Zjednoczonych. Technologia rozwijana dotychczas w Polsce, będzie teraz dołączona i testowana w ramach już istniejącego schematu leczenia chemicznego, który jest złotym standardem leczenia w USA.

 

Nowoczesne leczenie personalizowane raka płuca. Platforma DOS47

opracował Jarosław Gośliński, Źródła:
Krzakowski, P.Potemski, K.Warzocha, P.Wysocki, Onkologia Kliniczna, Tom II, Gdańsk 2015;
M.Pawlicki, J.Legutko, Zarys diagnostyki nowotworów złośliwych oraz opieki w tracki i po leczeniu onkologicznym, 2013;
J.Jassem, M.Krzakowski, Nowotwory klatki piersiowe, praktyczny przewodnik dla lekarzy, Gdańsk 2013.
www.immuno-onkologia.pl/