Ocena tzw. czynników prognostycznych i predykcyjnych odgrywa zasadniczą rolę w ocenie rokowania, leczenia i badań naukowych dotyczących walki z chorobą nowotworową. Indywidualna ocena rokowania oraz kwalifikacja do optymalnego leczenia w onkologii zależą przede wszystkim od rozpoznania patologicznego.

Pełne rozpoznanie patologiczne powinno zawierać postać histologiczną nowotworu, narząd w którym powstał nowotwór, stopień zaawansowania według skali TNM oraz charakterystyczne czynniki progonostyczno-predykcyjne. Dopiero taki komplet informacji pozwala określić klinicyście jakie są rokowania przy raku.

Od czego zależą rokowania przy raku

Podstawowym narzędziem w onkologii, które wykorzystywane jest do oceny rokowania przy nowotworze oraz planowaniu leczenia jest określenie stopnia zaawansowania choroby. Prawidłowa ocena jest także niezbędna do określenia właściwego postępowania oraz obserwacji po zakończonej terapii – w zależności od indywidualnego ryzyka wznowy i rozsiewu choroby.

Warto pamiętać, że onkologia to nie matematyka. W leczeniu nowotworów 2+2 daje czasem trzy, a niekiedy równa się pięć. Dlatego o statystyk dotyczących rokowania w chorobie nowotworowej warto podchodzić z dystansem.

Klasyfikacja TNM w onkologii to system oparty na zasięgu choroby, którego trzy części składowe to: ocena wielkości i rozległości pierwotnego ogniska choroby, ocena stanu regionalnych węzłów chłonnych oraz ocena obecności (lub braku) odległych przerzutów. Na rozległość zmian nowotworowych wskazują cyfry dodawane do cechy T, N i M.

Wraz ze wzrostem rozległości nowotworu pogarsza się rokowanie i zmniejsza skuteczność leczenia onkologicznego. Odsetek wieloletnich przeżyć pacjentów z rakiem jest wyższy w przypadku choroby ograniczonej do narządu niż w przypadku, gdy pojawiły się przerzuty odległe.

Czynniki prognostyczne i predykcyjne

Czynnik prognostyczny to czynnik wskazujący na przewidywany przebieg naturalny choroby i rokowanie przy raku. Ma on znaczenie przy określaniu przewidywanego czasu do progresji oraz czasu całkowitego przeżycia.

Jednym z kluczowych czynników prognostycznych zależnych od nowotworu jest stopień złośliwości histologicznej (grade – G). Określenie go polega na uwzględnieniu zróżnicowana komórek nowotworowych, obrazu jąder komórkowych i wskaźnika proliferacyjnego (od G1 do G4). Określenie typu histologicznego jest bardzo istotne przy prognozach dotyczących rokowania dla wielu nowotworów.

Inne czynniki rokownicze to:

  • ocena doszczętności wycięcia nowotworu
  • ocena stanu marginesów chirurgicznych
  • ogólny stan zdrowia chorego
  • obecność owrzodzeń
  • zatory nowotworowe w naczyniach
  • liczba mitoz
  • nacieki okołonerwowe

Czynniki predykcyjne to czynniki wskazujące na prawdopodobieństwo odpowiedzi na określone postępowanie terapeutyczne. Kluczową rolę odgrywa w tym kontekście immunohistochemiczna ocena ekspresji markerów. Zmiany molekularne mają zasadnicze znaczenie w doborze terapii celowanej w nowotworach złośliwych. Możliwość wykorzystania u danego pacjenta terapia celowanej wiąże się często z lepszym rokowaniem.

Najlepiej rokujące nowotwory

Do nowotworów o dobrym rokowaniu (wskaźnik przeżyć pięcioletnich powyżej 50%) należą zaledwie dwie jednostki chorobowe występujące u mężczyzn – rak gruczołu krokowego oraz rak pęcherza moczowego oraz dwa nowotwory kobiece – rak trzonu macicy oraz rak piersi.

Z drugiej strony, do nowotworów najgorzej rokujących zaliczamy raka płuca oraz raka żołądka. Obie te choroby zaliczamy do grupy pięciu najczęstszych nowotworów.

Pięcioletnie przeżycia chorych na nowotwory złośliwe w Polsce

Wskaźnik przeżyć to narzędzie pozwalające ocenić jakość i skuteczność opieki onkologicznej w leczeniu poszczególnych typów nowotworów. Najczęściej wykorzystywane są tzw. pięcioletnie wskaźniki przeżyć chorych na nowotwory, ponieważ w tym okresie obserwuje się najwięcej niepowodzeń terapii. Przeżycie w ramach tej oceny nie obejmuje zgonów z przyczyn innych niż choroba nowotworowa.

Oceną wskaźnika przeżyć chorych na nowotwory w Polsce zajmuje się Krajowy Rejestr Nowotworów. Gromadzi on wszystkie informacje, analizuje, a następnie publikuje statystyki. Raporty Krajowego Rejestru Nowotworów zawierają dane, których obserwację zakończono kilka lat wcześniej. Czas ten jest niezbędny do opracowania rejestrów.

Względne wskaźniki pięcioletnich przeżyć dla pacjentów onkologicznych zdiagnozowanych w latach 2008-2010 poprawiły się i wyniosły 41% dla mężczyzn oraz 56% dla kobiet. Największy postęp dotyczył chorych na raka gruczołu krokowego oraz chłoniaków nie-Hodgkina.