Wywiad z dr hab. n. med. Bogdanem Michalskim, Kierownikiem Oddziału Klinicznego Ginekologii Onkologicznej Katedry Zdrowia Kobiety Śląskiego Uniwersytetu Medycznego w Katowicach i Prezesem Polskiego Towarzystwa Hipertermii Onkologicznej na temat możliwości zastosowania i skuteczności hipertermii w leczeniu nowotworów.
zwrotnikraka.pl: Na czym polega działanie hipertermii w onkologii (leczeniu nowotworów) i jaki jest mechanizm jej działania?
dr hab. n. med. Bogdan Michalski: Hipertermia jest uznaną formą terapii wspomagającą leczenie nowotworów. Pod pojęciem hipertermii rozumiemy temperaturę ciała wyższą niż normalna, która może być przyczyną gorączki lub wstrząsu termicznego, ale mając na myśli formę leczenia podwyższoną temperaturą mówimy o zamierzonym, bezpiecznym i kontrolowanym podwyższaniu temperatury ciała w celu leczenia onkologicznego.
Hipertermia w leczeniu nowotworów z wykorzystaniem temperatury do 42oC ma dwukierunkowe działanie. Po pierwsze wysoka temperatura powoduje zniszczenie komórki nowotworowej bez lub minimalnym uszkodzeniem komórki zdrowej. Śmierć komórki nowotworowej pod wpływem podwyższonej temperatury następuje z powodu wewnątrzkomórkowego uszkodzenia struktur białkowych powodując tym samym zmniejszenie masy guza. Po drugie stosowanie temperatur w zakresie 39oC- 42oC ma działanie aktywujące układ immunologiczny pacjenta czyli jest pewną formą immunoterapii.
Hipertermia całego ciała w leczeniu nowotworów i innych chorób jest aktualnie prowadzona w wielu ośrodkach Dalekiego Wschodu, Stanach Zjednoczonych i Europy. Wyniki badań jednoznacznie wskazują na występowanie korzystnych zmian w układzie immunologicznym: dojrzewanie komórek dendrytycznych, prezentowanie antygenu przez kom. dendrytyczne dla limfocytów T CD8b, przedłużenie aktywności limfocytów T, aktywacja monocytów i makrofagów, uwolnienie TNFα, wzrost liczby limfocytów T i NK i stymuluje odporność nieswoistą.
ZR.PL: Czy hipertermię łączy się z innymi metodami leczenia raka oraz jakie są główne rodzaje hipertermii stosowanej w onkologii?
B.M.: Hipertermia jest niekwestionowaną metodą uzupełniającą chemioterapię i radioterapię. Wspólne zastosowanie chemioterapii i hipertermii powoduje zwiększenie wchłaniania cytostatyków przez komórkę nowotworową oraz korzystnie zmienia wewnątrzkomórkową dystrybucję leku. Hipertermia zwiększa szybkość reakcji chemioterapeutyku poprzez przyspieszenie wewnątrzkomórkowego metabolizmu leku. Najefektywniej hipertermia działa w fazie S podziału komórkowego, a także w fazie M i G2 skracając jednocześnie fazę G0. Hipertermia hamuje naprawę DNA i tym samym zwiększa proces apoptozy (obumierania) komórek nowotworowych.
Hipertermia jest prawdopodobnie najsilniejszym, jak do tej pory znanym radiouczulaczem przez fakt, że działa głównie w środowisku niedotlenionym i kwaśnym, podczas gdy radioterapia działa najskuteczniej w środowisku bogatym w tlen i zasadowym. Hipertermia może zwiększyć działanie radioterapii pięciokrotnie poprzez zwiększenie cytotoksycznego efektu tej terapii (denaturacja DNA oraz interferencja z komórkowym systemem naprawy DNA).
Hipertermię klasyfikujemy w zależności od stosowanego zakresu temperatury, obszaru nagrzewania, oraz samej metody fizycznej. Rozróżniamy:
- hipertermię łagodną – <38,5oC,
- hipertermię umiarkowaną – 38,5oC – 40,5oC,
- hipertermię ekstremalną – 40,5oC – 43oC,
- ablacja termiczna – do70oC,
W zależności od nagrzewanego obszaru mówimy o hipertermii całego ciała i regionalnej. Hipertermia regionalna może być powierzchowna i dotyczyć naskórka lub być metodą dojamową; hipertermia głęboka śródtkankowa lub regionalna; oraz perfuzyjna (HIPEC czyli podawanie dootrzewnowo chemioterapii w podwyższonej temperaturze). Jeżeli mamy na myśli wykorzystywany czynnik fizyczny (metodę ogrzewania) to mówimy o: kąpielach termalnych, podczerwień, fale radiowe, pole elektromagnetyczne (metoda pojemnościowa), nano-cząsteczki.
ZR.PL: Kwestia podejścia do wykorzystania hipertermii w leczeniu nowotworów dzieli środowisko lekarskie, jaki i samych pacjentów. Cy Pana zdaniem, jako eksperta – hipertermia może być skuteczna w onkologii, a jeśli tak, to u których pacjentów wato rozważyć jej stosowanie?
B.M.: To, że hipertermia jest skuteczną metodą leczenia w onkologii świadczą ośrodki na całym świecie, a także w Polsce. Obecnie metoda hipertermii jest stosowana aż w ponad 300 ośrodków medycznych na terenie Niemiec (28% to duże kliniki, 72% prywatne praktyki lekarskie) i w wielu procedurach jest refundowana. Hipertermia w skojarzeniu z chemioterapią, radioterapią i immunoterapią oraz zabiegami chirurgicznym rozpowszechniona jest także w: Austrii, Szwajcarii, Holandii, Belgi, Włoszech, Izraelu, Rosji, Stanach Zjednoczonych (250 aparatów), Korei Pd., Chinach czy Japonii.
Istnieje ogromna ilość wyników oraz wstępnych wniosków z dotychczas prowadzonych badań z zastosowaniem hiperteremii w leczeniu nowotworów. Zakończono 15 randomizowanych badań klinicznych III fazy, 13 z nich wykazała pozytywne działanie hipertermii w leczeniu nowotworów. Badania były prowadzone w raku szyjki macicy, pęcherza, odbytnicy, przełyku, piersi, a także w glejakach i mięsakach. Tylko w ostatnich szesnastu latach na temat hipertermii całego ciała (hypertermia whole body) odnotowano 25 tys. doniesień naukowych z zakresu badań człowieka i na zwierzętach, w tym 22 tys. artykułów w czasopismach naukowych, około 1,5 tys. doniesień książkowych w bazach medycznych Medline. Przyszłością będzie zastosowanie nanocząsteczek metali, które łącząc się z komórką nowotworową powodują jej zniszczenie po podwyższeniu temperatury takiej cząsteczki z zastosowaniem urządzeń stosowanych w hipertermii.
Metodę hipertermii można stosować na każdym etapie leczenia onkologicznego, jako metodę wspomagającą radioterapię lub chemioterapię w leczeniu pierwszorzutowym. Po zakończeniu leczenia pierwszego rzutu jako metodę samodzielną w kontynuacji leczenia (immunostymulacja) oraz w leczeniu paliatywnym, doskonała walka z bólem. Niewiele jest przeciwskazań do stosowania hipertermii i wiążą się one przede wszystkim z ogólnym stanem zdrowia oraz chorobami współwystępującymi z nowotworem, należą do nich: niewydolność krążeniowo-oddechowa III i IV stopnia, rozrusznik serca, elementy metalowe obecne w tkance poddanej zabiegowi, ostre infekcji i stany zapalne, gruźlica, miażdżyca naczyń mózgowych, nadczynność tarczycy i ciąża.
ZR.PL: Ja przebiega zabieg hipertermii, czy jest on bezpieczny dla pacjenta? Jak często należy go powtarzać?
B.M.: Podczas zabiegu hipertermii tkanka nowotworowa podgrzewana jest z zewnątrz do temperatury 38 – 42 stopni Celsjusza. Proces związany z działaniem białka HSP70 rozpoczyna się jednak już przy 39,5°C.W trakcie terapii, temperaturę podnosi się etapami , celem optymalnego stymulowania procesów immunologicznych i cytolitycznych. Jedna sesja hipertermii miejscowej trwa ok. 45 minut, do maks. 60 min.Terapia może składać się z kilkunastu do kilkudziesięciu sesji, rozłożonych na wiele tygodni, przy czym najlepiej jest zsynchronizować rozkład sesji hipertermii z programem towarzyszącej chemioterapii i/lub radioterapii.W skojarzeniu z radioterapią: hipertermia jest optymalnie wykonywana bezpośrednio przed radioterapią i zaraz po niej (do 1 h). W skojarzeniu z chemioterapią: hipertermię najlepiej jest wykonywać w trakcie podawania cytostatyków lub w najbliższym możliwym czasie.
Schematy leczenia hipertermią całego ciała każda sesja powinna trwać ok. 3-4 godzin (w zależności od stanu i charakterystyki pacjenta) i składa się z 3 etapów:
- Faza wzrostu temperatury trwa, w zależności od wydajności aparatury oraz specyfiki pacjenta od 40 do 80 minut.
- Faza podtrzymania temperatury docelowej
- Faza powolnego schładzania (im wolniej opada temperatura, tym lepszy efekt).
Częstotliwość zależy od cyklu towarzyszącej chemioterapii. Średnio 1 lub 2 razy w miesiącu. Zaletami hipertermii jest jej nieinwazyjność, nietoksyczność, brak skutków ubocznych, łatwość dostosowania do indywidualnych potrzeb pacjenta, poprawa jakość życia, możliwość zastosowana do leczenia wszystkich rodzajów nowotworów i w zaawansowanym stadium choroby nowotworowej, redukcja działań niepożądanych chemio- i radioterapii, działanie przeciwbólowe.
ZOBACZ WIĘCEJ: HIPERTERMIA W ONKOLOGII