Niezależnie od tego, czy nowotwór pojawił się na skutek oddziaływania szkodliwych czynników zewnętrznych, jako efekt nieprawidłowego stylu życia czy jest chorobą wrodzoną, proces nowotworzenia – kancerogeneza – przebiega podobnie we wszystkich przypadkach.

Nowotwór złośliwy to choroba, która polega na „buntowaniu się” komórek organizmu. Zdrowe komórki poddają się transformacji, wymykają spod kontroli organizmu i diametralnie zmieniają sposób działania.

Zmiana nowotworowa zachowuje się jak pasożyt – korzysta z substancji odżywczych dostępnych w organizmie, w zamian szkodząc gospodarzowi. Dowiedz się jak przebiega i na czym polega kancerogeneza.

Kancerogeneza – etapy

Rozróżnia się trzy główne etapy transformacji nowotworowej, inaczej kancerogenezy:

  • Inicjacja – polega na wyłamaniu się pierwszych komórek spod kontroli organizmu, na skutek nieodwracalnych zmian w materiale genetycznym komórki. Zbuntowana komórka nabiera nowych cechy. Zmienia się jej funkcjonowanie.
  • Promocja – rozpoczęcie niekontrolowanych podziałów – objętościowy wzrost zmiany. Na tym etapie dochodzi do rozwinięcia sieci naczyń nowotworowych (angiogeneza). Zmiana staje się wykrywalna.
  • Progresja – etap na którym dochodzi do przemiany zmiany łagodnej, w zmianę złośliwą. Nowotwór wykazuje zdolność do przerzutów.

Warto pamiętać, że od momentu pojawienia się pierwszych uszkodzeń komórkowych, aż do wystąpienia pierwszych objawów choroby nowotworowej może minąć od kilku miesięcy do nawet kilkudziesięciu lat. Jeśli symptomy chorobowe nie występują, nie oznacza to, że jest się całkowicie zdrowym. Proces kancerogenezy może mieć różną dynamikę.

Na wczesnym etapie kancerogenezy możliwe jest zahamowanie wzrostu komórek nowotworowych poprzez przywrócenie homeostazy organizmu i wytworzenie środowiska niekorzystnego dla rozwoju choroby.

Kancerogeneza – czynniki ryzyka

  • REAKTYWNE FORMY TLENU (RFT) – są to wysoce reaktywne jony, zdolne do niszczenia wielu struktur komórkowych, w tym nawet do przerywania podwójnej helisy DNA. Organizm dysponuje mechanizmami obronnymi przed uszkodzeniami ze strony RFT. Natomiast w przypadku zaburzenia równowagi dochodzi do pojawienia się stresu oksydacyjnego. Stres oksydacyjny powstaje m.in. w wyniku stosowania żywności zakwaszającej organizm, w związku z chronicznymi stanami zapalnymi, stosowaniem antybiotyków i ksenobiotyków czy promieniowaniem.
  • TOKSYNY CHEMICZNE znajdujące się w otaczającym nas środowisku – w szczególności w żywności (konserwanty, barwniki, sztuczne aromaty, polepszacze smaku), w nawozach sztucznych używane przy hodowli warzyw, alkohol etylowy, aminy heterocykliczne znajdujące się w mięsie i rybach poddanych obróbce w wysokiej temperaturze, w kosmetykach (np. ftalany), w powietrzu (palenie papierosów, smog, zanieczyszczenie powietrza), w glebie, w budynkach (np. azbest).
  • MYKOTOKSYNY – toksyny wydzielane przez grzyby bytujące w zawilgotniałych budynkach (np. aflatoksyny wydzielane przez grzyby z rodzaju Aspergillus), ale również infekujące organizm, np. pochodzące ze źle przechowywanej lub przeterminowanej żywności.
  • METALE CIĘŻKIE
  • CZYNNIKI BIOLOGICZNE – np. infekcje bakteriami, które wydzielają rakotwórcze toksyny, infekcja wirusem zapalenia wątroby (WZW).
  • ZABURZENIA HORMONALNE – np. powstałe w wyniku hormonoterapii lub kontaktu z substancjami, które naśladują działanie hormonów. Zaburzenia te mogą prowadzić m.in. do estrogenozależnego raka piersi, raka macicy lub raka jajników.
  • PROMIENIOWANIE – w zależności od rodzaju i natężenia, ekspozycja na promieniowanie powoduje mniej lub bardziej rozległe uszkodzenia w danym obszarze organizmu.

Filtrujemy to, czym oddychamy, co pijemy i co jemy. Żyjemy w coraz bardziej zatrutym środowisku, i dotyczy to nie tylko mieszkańców dużych miast, ale również obszarów mniej zurbanizowanych. Nie mieliśmy nigdy tylu samochodów, tak rozwiniętego przemysłu, rolnictwa, które nadużywa środków owado-, grzybo- i bakteriobójczych. Substancji potencjalnie kancerogennych, z którymi się kontaktujemy, filtrując to wszystko, jest około 50 tysięcy. (prof. Cezary Szczylik, miesięcznik W Drodze 8/2019)

ZOBACZ: CZYNNIKI RAKOTWÓRCZE
 

Jak powstaje komórka nowotworowa – kancerogeneza

Do transformacji zdrowej komórki w komórkę nowotworową, a tym samym nabycie przez nią cech nowotworowych, dochodzi bezpośrednio poprzez uszkodzenie DNA. Uszkodzenia w poniższych genach prowadzą do rozwoju raka:

  • geny supresorowe – hamujących transformację
  • onkogeny – promujących transformację
  • geny, których produkty białkowe są odpowiedzialne za naprawę DNA

 
W normalnych warunkach onkogeny i geny supresorowe rywalizują ze sobą, utrzymując komórkę w stanie równowagi. Do zachwiania równowagi może dojść na wiele różnych sposobów, przy współudziale uszkodzonych mechanizmów naprawy DNA:

  • geny supresorowe tracą funkcję – powstałe ze zmutowanego DNA białka zostają uszkodzone,
  • geny supresorowe ulegają wyciszeniu
  • działanie białek supresorowych ulega zahamowaniu
  • dochodzi do ekspresji onkogenów (nadmiernej “produkcji” onkogennych białek)
  • białka onkogenne ulegają ciągłej aktywacji
  • zahamowaniu ulegają białka, które mają za zadanie blokowanie onkogennych białek

 

Komórka nowotworowa – cechy

W kontekście omawiania procesu jakim jest kancerogeneza, warto wspomnieć o właściwościach jakie cechują komórkę nowotworową i odróżniają od komórek zdrowych (prawidłowych):

  • NIEŚMIERTELNOŚĆ – w zdrowych tkankach komórki ulegają określonej liczbie podziałów, zatem przyrost ilościowy jest określony i stały. Po tym czasie zamierają, ponieważ aktywowane zostają mechanizmy kontroli cyklu komórkowego. Komórki nowotworowe są pozbawione mechanizmów kontroli cyklu życia, mają nieskończony potencjał przeprowadzania nowych podziałów.
  • NIEKONTROLOWANY WZROST / PRZEŻYCIE – w momencie pojawienia się groźnych uszkodzeń, organizm dysponuje wieloma mechanizmami kontrolnymi, które powinny spowodować, że zbuntowana komórka podda się programowanej śmierci (istnieje kilka sposobów uśmiercenia komórki). Komórki nowotworowe wymykają się takiej kontroli. Silny sygnał do wzrostu (w postaci czynników wzrostu) jest odpowiedzialny za tworzenie nowotworowych naczyń krwionośnych, dzięki którym tkanka nowotworowa jest zaopatrywana we wszelkie substancje odżywcze.
  • UCIECZKA PRZED KOMÓRKAMI UKŁADU ODPORNOŚCIOWEGO – komórki nowotworowe bardzo często rozwijają mechanizmy, które mają na celu „ukrycie się” przed komórkami układu odpornościowego, które mogłyby je zniszczyć.
  • ZDOLNOŚĆ DO NACIEKANIA I INWAZJI – komórki nowotworowe posiadają zdolność do przemieszczania się np. poprzez naczynia układu krwionośnego i limfatycznego, przyrastania do nowych tkanek oraz tworzenia nowych ognisk.

 
ZOBACZ: NOWOTWÓR ZŁOŚLIWY I ŁAGODNY – RÓŻNICE

Kancerogeneza – źródła:
Tomasz Zaremba Ryszard Oliński; Oksydacyjne uszkodzenia DNA — ich analiza oraz znaczenie kliniczne; Postępy biochemii; 2010
Subbroto Kumar Saha, Soo Bin Lee, Jihye Won, Hye Yeon Choi, Kyeongseok Kim, Gwang-Mo Yang, Ahmed Abdal Dayem, and Ssang-goo Cho; Correlation between Oxidative Stress, Nutrition, and Cancer Initiation; International Journal of Molecular Science. 2017
David E. Malarkey, Mark Hoenerhoff, Robert R. Maronpot; Carcinogenesis: Mechanisms and Manifestations; Haschek and Rousseaux’s Handbook of Toxicologic Pathology, Third Edition, 2013
Hiroshi SAEKI* and Keizo SUGIMACHI; Carcinogenic Risk Factors; Journal of the Japan Medical Association; 2001
Marek Foksiński, Krzysztof Piekutowski, Krzysztof Roszkowski, Ryszard Oliński1; Rola estrogenów w procesie karcinogenezy; Współczesna Onkologia 2002
Raymond W. Ruddon; What Makes a Cancer Cell a Cancer Cell?; Holland-Frei Cancer Medicine; 2003
https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK12516/