Gdy pojawia się diagnoza choroby onkologicznej, problemy natury psychologicznej są bardzo częste. Mogą one wystąpić się także później, w trakcie trwania terapii. Co ważne, trudne do udźwignięcia emocje dotykają również osób uznanych za wyleczone, gdy kuracja przeciwnowotworowa zakończyła się sukcesem.

Autorem poniższego artykułu na temat trudności psychologicznych u osób wyleczonych z choroby nowotworowej oraz ich rodzin jest Mateusz Gawiński – psycholog, psychoonkolog i psychoterapeuta poznawczo-behawioralny w trakcie szkolenia.

Trudności psychologiczne u osób wyleczonych z raka

W pierwszej kolejności skupmy się na problemach występujących u tzw. ozdrowieńców. Trudności psychologiczne pojawiające się jużpo wyleczeniu z choroby nowotworowej, wbrew pozorom nie są rzadko spotykanym problemem. Oczywiście ich nasilenie zależy od czynników takich jak: przebieg leczenia, płeć, wiek czy zmiany w pełnionych rolach społecznych.

Wyleczenie jest upragnionym i niezwykle wyczekiwanym celem osoby chorej, a jego osiągnięcie wiąże się z dużą gamą pozytywnych emocji. Niestety, istnieje duże prawdopodobieństwo, że w tym wyjątkowym momencie pojawią się również pewne problemy czy emocje obciążające osobę wyleczoną.

Do najczęściej występujących trudności psychologicznych u ozdrowieńców zalicza się: lęk, katastrofizacje, niską samoocenę, trudności z akceptacją stanu pochorobowego, a nawet stany depresyjne.

POLECAMY: RACJONALNA TERAPIA ZACHOWANIA

Lęk u pacjentów onkologicznych

Lęk jest nieodłączną częścią choroby onkologicznej oraz kuracji przeciwnowotworowej. Jego występowanie związane jest również z etapem wyleczenia. Najczęściej lęk dotyczy ewentualnego nawrotu czy też niedostatecznego usunięcia komórek nowotworowych z organizmu, czyli niedoleczenia.

Poziom lęku zależny jest od wielu czynników: zaczynając od długości leczenia oraz jego reperkusji, trudności pojawiających się w jego trakcie, aż do skutków ubocznych samego nowotworu.

Jego nasilenie można zaobserwować przed badaniami kontrolnymi, które szczególnie wywołują strach spowodowany ewentualną konfrontacją z wynikami świadczącymi o nawrocie choroby. W takim przypadku warto przeanalizować harmonogram badań, a czas pomiędzy nimi zagospodarować na „normalne życie”.

Kolejnym sposobem na niwelowanie lęku jest wyznaczenie sobie na dzień przed badaniami (kiedy poziom lęku może być najwyższy) zajęć relaksujących, sprawiających przyjemność oraz zajmujących myśli. Warto tutaj zwrócić uwagę, aby zajęcia te nie były zbyt obciążające czy energochłonne, gdyż może mieć to wpływ na wyniki badań.

Katastrofizacje

Kolejnym problemem mogącym pojawić się u pacjentów w fazie wyleczenia są tzw. katastrofizacje. Objawiają się one przede wszystkim odbieraniem różnych dolegliwości jako oznaki nawrotu choroby. Tutaj warto posłużyć się przykładem, który doskonale obrazuje pewien schemat mogący wystąpić w danej sytuacji.

Osoba wyleczona odczuwała duży ból brzucha, który według niej był przejawem powrotu choroby nowotworowej. W momencie pojawienia się bólu i przekonania, że jest to wznowa, oprócz wyżej wymienionego objawu wystąpiły kolejne dodatkowe, takie jak: drżenie rąk czy znacząco obniżony nastrój. Rozmowa z pacjentem ujawniła, iż tydzień wcześniej odebrał on wyniki badań, które nie wykazały nic niepokojącego. Po dalszej analizie sytuacji okazało się, że pacjent, dzień wcześniej, pierwszy raz od dłuższego czasu, spożył produkt spożywczy, który mógł wywołać dolegliwości żołądkowe. Natomiast kolejne objawy pojawiły się wraz z narastającym lękiem.

Oczywiście nie należy ignorować pojawiających się sygnałów, lecz analizować rolę oraz znaczenie danego objawu. W takiej sytuacji warto zadać osobie chorej pytania pomocnicze: Jak rozumie to, co się teraz z nią dzieje? Jakie mogą być inne sposoby na zrozumienie pojawiającego się objawu? Jakie opcje mogą być najbardziej prawdopodobne, a jakie najmniej? Warto pamiętać, że każde wątpliwości co do pojawienia się danego objawu można skonsultować z lekarzem prowadzącym.

PRZEJDŹ DO: INFOLINIA ONKOLOGICZNA

Zaniżona samoocena u chorych z nowotworem

Zaniżona samoocena spowodowana terapią onkologiczną czy samą chorobą jest problemem, który może pojawić się także w fazie wyleczenia. Do najczęstszych powodów jej wystąpienia można zaliczyć zabiegi chirurgiczne zostawiające widoczne ślady na ciele (np. mastektomia), skutki uboczne leczenia (utrata włosów, polineuropatia, zaburzenia erekcji, zaburzenia popędu seksualnego) czy też przekonania stygmatyzujące osoby chore onkologicznie.

Warto tutaj zwrócić uwagę na powód występowania niskiej samooceny. W niektórych przypadkach (takich jak np. utrata włosów) zmiany te mają charakter odwracalny (nie licząc sytuacji, w których trwale uszkodzone zostały cebulki włosów). Pomocne w takich sytuacjach jest skoncentrowanie się na ich przejściowym charakterze bądź na tymczasowych rozwiązaniach pomagających ustabilizować samoocenę (peruka, chustka).

W sytuacjach, gdzie naturalna odwracalność nie jest możliwa (np. mastektomia), można zastanowić się nad uczestnictwem w grupach wsparcia osób z podobnymi doświadczeniami (mastektomia – Amazonki) lub jeśli jest taka możliwość, poddać się zabiegowi chirurgicznemu (np. rekonstrukcji piersi).

Warto rozważyć indywidualne spotkanie i konsultację z psychoonkologiem.

Stan pochorobowy

Stan pochorobowy bardzo często różni się od sytuacji, jaka miała miejsce przed diagnozą. Akceptacja nowej rzeczywistości może być niezwykle trudna, a każdy pacjent może odbierać ją w indywidualny sposób. Wiele aspektów i czynności, które do tej pory były normą, dla osoby wyleczonej może okazać się nieosiągalne i niemożliwe do wykonania. W takich przypadkach warto skupić się na pewnej „wymianie” działań niemożliwych do wykonywania na te, które są możliwe do zrobienia.

Dobrze jest tutaj zwrócić uwagę na możliwie ten sam bądź zbliżony charakter zadań. Przykładem może być np. zamiana gry w piłkę nożną uniemożliwioną przez np. polineuropatię na: rozgrywki wirtualne czy uczestnictwo jako kibic w meczach na stadionie.

Stany depresyjne u pacjentów onkologicznych

Stany depresyjne pojawiające się w okresie wyleczenia należy niezwłocznie zgłaszać do lekarza prowadzącego, psychologa, psychoonkologa bądź psychiatry. W takiej sytuacji specjalista może odpowiednio dobrać leczenie farmakologiczne, a psycholog wraz z pacjentem ustalić plan psychoterapii.

Do objawów, na które szczególnie należy zwrócić uwagę, należą: obniżony nastrój, problemy ze snem, myśli samobójcze, poczucie winy, zmniejszona energia oraz osłabienie koncentracji i uwagi.

Problemy natury psychologicznej występujące podczas fazy wyleczenia, mogą zostać opanowane dzięki komunikowaniu ich przez samego chorego, który najlepiej zna siebie i jako pierwszy może zauważyć pojawiające się trudności.

Nieoceniona jest również współpraca z psychologiem/psychoonkologiem, który wspólnie z osobą wyleczoną może zminimalizować poziom pojawiających się problemów i poprawić komfort życia.

POLECAMY: NOWOTWÓR A ZWIĄZEK

Trudności psychologiczne u rodzin ozdrowieńców

Rodzina osoby wyleczonej – podobnie jak sam pacjent – również narażona jest na huśtawkę różnych emocji oraz nastrojów. Zacznijmy od sfery psychologicznej gdzie dominują: lęk, bezradność, samotność czy niepewność. W momencie udanej kuracji bliscy chcą powrócić do statusu quo występującego przed chorobą, natomiast bardzo często jest to od razu (bądź permanentnie) nieosiągalne.

Rodzina pragnie wyjść z etapu nieustającej troski o osobę chorą, lęku i zaniedbywania siebie. Oczekuje od osoby wyleczonej „wyjścia” z bycia w centrum zainteresowania. Dla ozdrowieńca może być to trudne. Utrata uprzywilejowanej pozycji pacjenta, która zapewnia brak wymagań ze strony otoczenia często powoduje frustracje. Może to prowadzić do wielu konfliktów w rodzinie oraz narastającego napięcia.

Kolejną sferą na którą warto zwrócić uwagę w kontekście trudności rodzinnych jest sfera społeczna, a konkretnie kwestie pracy oraz zarobków. O ile dzisiejsze czasy oferują różne możliwości dotyczące pracy nawet podczas chorowania (np. praca zdalna), to są one dedykowane nielicznym zawodom. Nierzadko osoba chora (bądź wyleczona) nie jest w stanie wykonywać swoich obowiązków zawodowych z powodu  stanu fizycznego bądź psychicznego. Bliscy i rodzina odczuwają strach oraz niepewność dotyczącą najbliższej przyszłości (opłacenie rachunków, utrzymaniu statusu majątkowego, zapewnieniu bezpieczeństwa materialnego).

Ostatnią sferą, która wpływa na odczucia członków rodziny osoby wyleczonej jest sfera egzystencjalna. Pobyt osoby chorej w szpitalu bardzo często wiąże się z konfrontacją członków rodziny z tematem śmierci i przemijania. Lęk, wzmagany przez trudne doświadczenia często towarzyszy bliskim także w trakcie remisji choroby.

Oprócz tego, rodzina zaczyna sobie zdawać sprawę, że niektóre plany czy marzenia nie są już możliwe do spełnienia przez ograniczenia powstałe po leczeniu. W tym momencie następuje proces żałoby po każdym z tych planów, co może potęgować u członków rodziny smutek, poczucie straty i złość.

Trudności psychologiczne i problemy występujące u ozdrowieńców oraz ich bliskich utrudniają powrót do normalnego funkcjonowania całego systemu jaki stanowi rodzina. Ważne jest, aby zauważać ich występowanie na jak najwcześniejszym etapie, aby móc je rozwiązać.

Źródła:
Kubacka – Jasiecka D.: Kryzysy zdrowia, a możliwości zmagania się z cierpieniem choroby somatycznej, Sztuka Leczenia, 2010; 1-2(XX).
Rogiewicz M.: Praktyczny podręcznik psychoonkologii dorosłych, Medycyna Praktyczna, Kraków,

ZOBACZ: RODZINA A CHOROBA NOWOTWOROWA