Wznowa raka – nawrót choroby nowotworowej – może nastąpić tygodnie, miesiące, a nawet lata po zakończonej terapii pierwotnego ogniska choroby. Wznowa choroby onkologicznej zaczyna się zwykle od komórek nowotworowych, których nie udało się zniszczyć lub usunąć w ramach leczenia. Zdarza się, że ilość komórek rakowych, które przetrwały terapię jest tak mała, że ich wykrycie w trakcie badań kontrolnych jest w praktyce niemożliwe.

Nawrót choroby nowotworowej nazywany jest od miejsca, w którym pojawiło się ognisko pierwotne, nawet jeśli występuje w innej części ciała. Rzadko zdarza się, aby kolejna diagnoza była zupełnie nowym, pierwotnym nowotworem.

Ze względu na problemy emocjonalne i psychologiczne związane z nawrotem raka i rozpoznaniem wznowy choroby nowotworowej, konieczne może być wsparcie psychoonkologiczne Pacjenta.

Temat wznowy raka z perspektywy psychologa przedstawia Monika Paleczna, autorka bloga onkorodzina.pl.

Wznowa raka – rodzaje

Istnieje kilka możliwości nawrotu i wznowy choroby nowotworowej:

  • Wznowa lokalna (miejscowa) raka – choroba nawraca w miejscu swojego pierwotnego wystąpienia. Dzieje się tak, ponieważ nowotwór posiada zdolność do naciekania okolicznych tkanek – czasami w postaci bardzo delikatnych wypustek, których nie sposób wykryć.
  • Nawrót regionalny nowotworu – jest podobny do wznowy miejscowej – nowotwór wnika w tkankę lub węzły chłonne w pobliżu pierwotnego miejsca wystąpienia choroby onkologicznej.
  • Wznowa odległa raka – choroba pojawia się w różnych miejscach całego organizmu. Komórki nowotworowe posiadają zdolność do przemieszczania się do innych części organizmu w postaci przerzutów odległych. W takim przypadku, komórki nowotworowe tworzące przerzuty mają podobne cechy i właściwości jak ognisko pierwotne.

Nawrót choroby nowotworowej

Wszystko było w porządku i nagle mój lekarz zrzucił bombę: rak powrócił. W ciągu pięciu minut moje życie znów się zmieniło – tak swoje doświadczenia związane z nawrotem choroby nowotworowej opisuje jedna z pacjentek amerykańskiego szpitala onkologicznego. Z podobnymi myślami i emocjami mierzy się wielu pacjentów, którzy dowiadują się o wznowie choroby.

Pacjenci, którzy przechodzili już przez proces diagnozy i leczenia ogniska pierwotnego – w nieco inny sposób doświadczają informacji o wznowie. Wiele problemów i emocji pozostaje jednak równie trudnych i skomplikowanych.

Doświadczenie w chorobie nowotworowej

Reakcja na informację o nawrocie choroby nowotworowej może być w pewnym sensie podobna do tej na pierwszą diagnozę. Pacjenci obawiają się tego, co nadejdzie: trudnego leczenia, problemów, niepewnej przyszłości lub śmierci.

Z drugiej strony, część chorych wskazuje, iż doświadczenie wznowy raka to zadanie trudne, ale nie w takim stopniu, jak w przypadku początkowej diagnozy. Wiele okoliczności jest już znanych i może powodować mniejszy stres.

Wcześniejsze doświadczania przygotowują Pacjenta do stawienia czoła wyzwaniom związanym z ponownym pojawieniem się choroby.

Osoby z nawracającym rakiem mają następujące zasoby:

  • wiedzę na temat nowotworów, która pomaga zmniejszyć lęk i niepokój związane z nieznanym
  • wiedzę dotyczącą metod leczenia i ich skutków ubocznych
  • strategie radzenia sobie ze skutkami ubocznymi
  • poprzednie relacje z lekarzami, pielęgniarkami oraz personelem kliniki lub szpitala
  • zrozumienie systemu medycznego, powszechnie używanych słów i terminów
  • informacje dotyczące grup wsparcia
  • sposoby na redukcję stresu

Z drugiej strony, większa wiedza na temat choroby onkologicznej może stanowić źródło dodatkowych lęków i stresu. W dużej mierze zależy to od poprzednich doświadczeń Pacjentów – tego jak radzili sobie ze zmianami w swoim życiu, ze skutkami ubocznymi leczenia czy możliwością kontroli. Wpływ mają również relacje i wsparcie uzyskane od rodziny i bliskich.

nawrót choroby nowotworowej

Wznowa raka – trudne emocje

Reakcje psychiczne na nawrót raka obejmują objawy depresyjne, takie jak utrata nadziei na wyzdrowienie, lęk przed śmiercią czy obawę o funkcjonowanie fizyczne. Pacjenci mogą doświadczać bólu, trudności z jedzeniem i zmian w obrazie własnego ciała, co wpływa na możliwości adaptacji i dostosowania do sytuacji choroby.

Wznowa choroby nowotworowej może wywoływać wiele trudnych emocji: szok, niedowierzanie, lęk, strach, złość, smutek czy poczucie utraty kontroli. Pacjenci często mówią o poczuciu niesprawiedliwości i gniewie.

Emocje i myśli mogą być kierowane w swoją stronę, np. nie dbałem o siebie wystarczająco, mogłam jeść jeszcze zdrowiej lub w stronę pracowników opieki medycznej: pewnie lekarz coś przeoczył za pierwszym razem. Niektórzy chorzy ze wznową nowotworu odwołują się do swoich wierzeń i przemyśleń duchowych: znów przyszło mi tego doświadczać, to kolejna próba.

Główne obawy zgłaszane przez pacjentów po nawrocie raka związane są z problemami egzystencjalnymi i zdrowotnymi. Pojawia się poczucie bezsilności. Niektórzy pacjenci wskazują, iż wszystkie możliwe “siły” włożyli już we wcześniejsze leczenie. Ogromną rolę odgrywa wówczas wsparcie najbliższych.

Strach przed nawrotem raka (fear of cancer recurrence) stanowi poważny problem wśród pacjentów onkologicznych i występuje często po zakończeniu „aktywnego” leczenia. Oznacza obawę, że rak powróci. Jest to także lęk przed koniecznością przechodzenia jeszcze raz przez skomplikowane procedury leczenia i ponownego doświadczania przykrych emocji.

Perspektywa podjęcia po raz kolejny terapii onkologicznej może generować niepokój i wiele natrętnych myśli.

Istotne jest również poczucie nadziei. Jeśli nawrót choroby nowotworowej wystąpił długo po pierwszym leczeniu, pacjenci mają świadomość, że być może pojawiły się już nowe opcje terapeutyczne. Dodatkowo przyświeca im myśl, iż skoro raz udało się wrócić do zdrowia, to jest nadzieja na ponowne pokonanie choroby.

Nawrót choroby nowotworowej – stres

Poziom stresu u pacjentów z nawrotem choroby nowotworowej nie różni się znacznie od poziomu występującego u nowo zdiagnozowanych pacjentów. Otrzymanie informacji o wznowie raka jest momentem najwyższego stresu. W miarę ustalania procesu leczenia, chorzy powoli adaptują się do nowej sytuacji, a poziom stresu zmniejsza się.

Rodzaj i intensywność konkretnych reakcji w momencie nawrotu raka zależy od poprzednich doświadczeń danej osoby i okoliczności, w których ma miejsce nawrót. Od tych dwóch czynników w dużej mierze zależy jak pacjenci będą sobie radzić z kolejną diagnozą.

Istotny jest również stopień, w jakim pacjent jest zaskoczony informacją o wznowie. U chorych najbardziej zaskoczonych nawrotem występuje największe ryzyko pojawienia się objawów reakcji stresowej po usłyszeniu informacji. Ci pacjenci mogą być bardziej podatni na charakterystyczne reakcje na stres związane z depresją, lękiem, natrętnymi myślami podwyższonym pobudzeniem lub wycofaniem się.

Wątpliwości i zaufanie

Wiele osób z nawracającym rakiem ma wątpliwości co do swoich pierwotnych decyzji lub wyborów dotyczących wcześniejszego leczenia. Istotne jest wówczas, aby pamiętać, iż decyzje te były oparte na informacjach dostępnych w tamtym czasie. Nikt nie mógł z całkowitą pewnością przewidzieć jak potoczy się leczenie oraz w jaką stronę rozwinie się choroba.

Z drugiej strony, niektórzy chorzy nie wyobrażają sobie innego schematu leczenia, niż ten, który został u nich zastosowany poprzednio. Dominuje przekonanie, iż skoro wcześniej podobna forma leczenia zadziałała, to sprawdzi się ponownie. Kluczowa w tym kontekście pozostaje rzetelna rozmowa z lekarzem, który wyjaśni jaka forma leczenia będzie najskuteczniejsza w danym przypadku.

Zmiany w codzienności Pacjenta ze wznową nowotworu

Pierwsza diagnoza „rak” wprowadza wiele zmian w życiu pacjenta. Zmieniają się role i zadania, zostaje ograniczona lub całkowicie przerwana praca zawodowa, pojawia się konieczność funkcjonowania w nowym środowisku: pacjentów onkologicznych.

Zakończenie leczenia to moment, kiedy wiele z tych aspektów wraca do stanu sprzed choroby. Nawrót choroby nowotworowej i wznowa raka ponownie uruchamiają cały ten mechanizm.

Choroba zaburza wypracowany po leczeniu system funkcjonowania. Po raz kolejny niezbędna staje się reorganizacja zadań i ról. Może to wpływać na relacje w związku. Z drugiej strony, doświadczenie pokazuje, że pacjenci w przypadku nawrotu choroby zgłaszają mniej trudności związanych z finansami, rodziną, pracą czy religią. Większość chorych w trakcie wcześniejszego leczenia wypracowała zadowalające sposoby rozwiązywania problemów w tych obszarach.

ZOBACZ: REMISJA NOWOTWORU 

Bibliografia:
Whitaker, K. L., Watson, M., & Brewin, C. R. (2009). Intrusive cognitions and their appraisal in anxious cancer patients. Psycho‐Oncology: Journal of the Psychological, Social and Behavioral Dimensions of Cancer, 18(11), 1147-1155.
Simard, S., Savard, J., & Ivers, H. (2010). Fear of cancer recurrence: specific profiles and nature of intrusive thoughts. Journal of Cancer Survivorship, 4(4), 361-371.
Andersen, B. L., Shapiro, C. L., Farrar, W. B., Crespin, T., & Wells‐DiGregorio, S. (2005). Psychological responses to cancer recurrence: A controlled prospective study. Cancer, 104(7), 1540-1547.
https://www.cancer.gov/publications/patient-education/when-cancer-returns.pdf