Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) jest jedną z metod pomocy psychologicznej, najczęściej używaną w pracy z osobami chorującymi onkologicznie. Twórcą RTZ jest amerykański lekarz psychiatra Maxie C. Maultsby, który traktował ją jako krótkoterminową, niedrogą oraz łatwą do samodzielnego stosowania metodę terapeutyczną.
Polecamy artykuł na temat Racjonalnej Terapii Zachowania, którego autorem jest Mateusz Gawiński – psycholog, psychoonkolog i psychoterapeuta poznawczo-behawioralny w trakcie szkolenia.
Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) – co to jest?
Ten rodzaj terapii nie jest wyłącznie skierowany do osób zmagających się z chorobą nowotworową, natomiast przez wzgląd na szybkie rezultaty oraz możliwość jej stosowania przez samego pacjenta (autopomoc), Racjonalna Terapia Zachowania została wdrożona przez psychoonkologów do pracy z osobami chorymi na raka.
Racjonalna Terapia Zachowania wywodzi się z psychoterapii poznawczo – behawioralnej, przez co główną uwagę kładzie się w niej na analizę myśli oraz przekonań, które, kiedy są niezdrowe, mogą powodować cierpienie psychiczne oraz trudności psychologiczne.
Prace naukowe badające skuteczność RTZ u pacjentów obciążonych chorobą onkologiczną wskazują na efektywność tej formy terapii, a dodatkowym atutem jest już wspomniana wcześniej krótkoterminowość i względnie szybkie rezultaty.
POLECAMY: NADZIEJA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
Na czym polega Racjonalna Terapia Zachowania?
Fundamentalnym założeniem Racjonalnej Terapii Zachowania jest to, że nie fakty, a subiektywne ich spostrzeganie wywołuje u nas emocje. Koncepcja ta wywodzi się z myśli filozofii stoików: Istoty ludzkie niespokojne są nie przez rzeczy, ale przez własne spojrzenie jakie na nie mają (Epiktet, za Ellis 1963). Na podstawie powyższej myśli Maultsby stworzył model ABCD, który ukazuje sposób powstawania ludzkich emocji. Model ten wygląda następująco:
- A – Zdarzenie aktywujące (Twoje spostrzeżenia)
- B – Przekonania (Twoje myśli i przekonania)
- C – Emocje (Twoje uczucia)
- D – Zachowanie fizyczne (Twoje działanie)
Model ABCD pomaga analizować w jaki sposób tworzymy własny nastrój. Zgodnie z jego założeniami poprzez “wyłapywanie” niezdrowych przekonań jesteśmy w stanie przerwać “błędne koło” i wpłynąć na odczuwane przez nas emocje.
Aby ocenić czy nasze myśli i przekonania są racjonalne Maultsby zaproponował kryterium, dzięki któremu jesteśmy w stanie to przeanalizować. W RTZ to pacjent jest ekspertem od własnych przekonań, które ocenia na podstawie pięciu pytań, tzw. “Pięciu pytań zdrowego myślenia”
- Czy to przekonanie jest oparte na faktach?
- Czy to przekonanie chroni moje życie i zdrowie?
- Czy to przekonanie pozwala mi osiągać bliższe i dalsze cele?
- Czy to przekonanie pozwala mi rozwiązywać konflikty lub ich unikać?
- Czy to przekonanie pozwala mi czuć się tak jak chciałabym się czuć?
Dokonując oceny należy pamiętać, że: zdrowe przekonanie spełnia co najmniej 3 z 5 zasad zdrowego myślenia; wszystkie zasady są równoważne; to co jest zdrowe dla jednego człowieka, niekoniecznie jest zdrowe dla innego; to, co było zdrowe dla nas kiedyś, niekoniecznie musi być zdrowe dla nas teraz i na odwrót.
Warta odnotowania jest tutaj różnica pomiędzy “myśleniem zdrowym”, a “myśleniem pozytywnym”. Myślenie racjonalne (zdrowe) opiera się na faktach i bierze pod uwagę obiektywne prawdopodobieństwo zdarzeń. Myślenie pozytywne często wiąże się z bierną postawą oraz myśleniem życzeniowym, co może powodować duże rozczarowanie w sytuacji, gdy rzeczywistość okaże się inna.
PRZEJDŹ DO: JAKOŚĆ ŻYCIA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
Przykłady zastosowania Racjonalnej Terapii Zachowania
Najlepszym sposobem wytłumaczenia założeń Racjonalnej Terapii Zachowania są przykłady, dzięki którym łatwiej jest zrozumieć strukturę oraz schemat działania.
W trakcie konsultacji psychologicznej pacjent zgłosił duży ból nadgarstka. Według niego był to objaw choroby nowotworowej, a dokładnie raka kości, gdyż taki ból wcześniej u niego nie występował. Pacjent odczuwał duży niepokój i próbował radzić sobie z tą sytuacją biorąc środki przeciwbólowe oraz starając się odciążać bolącą rękę. Wszystkie te czynniki możemy zapisać w modelu ABCD w następujący sposób:
- Duży ból nadgarstka (zdarzenie aktywujące)
- To na pewno rak kości (przekonanie, myśl)
- Niepokój, lęk (emocje)
- Środki przeciwbólowe, odciążanie ręki (działanie)
Podczas analizy sytuacji razem z pacjentem wysunięte zostały następujące wnioski:
Ból nadgarstka jest faktem, jednakowoż nie był on wystarczająco silnym dowodem, aby jednoznacznie stwierdzić, że jest to objaw choroby nowotworowej. Do tego potrzebna byłaby konsultacja lekarska, oraz specjalistyczne badania.
Pacjent podczas analizy przypomniał sobie o zdarzeniu, które mogło wywołać ból nadgarstka – mocne uderzenie piłką w rękę podczas wspólnej gry ze znajomymi. Podczas zastosowania ”Pięciu pytań zdrowego myślenia” oraz pamiętając o “nowej” informacji na temat przyczyny bólu, pacjent stwierdził, że przekonanie to nie jest zdrowe, co wiązało się, ze znacznym obniżeniem niepokoju. W rezultacie pacjent zdecydował się na konsultację z lekarzem.
Po analizie, powyższe zdarzenie można przedstawić w następujący sposób:
- ZA(Zdrowe A). Ból nadgarstka
- ZB(Zdrowe B). To pewnie przez uderzenie piłką
- ZC(Zdrowe C). Spokój, obniżenie lęku
- ZD(Zdrowe D). Wizyta u lekarza
Kolejnym, bardziej skomplikowanym przykładem zastosowania RTZ może być następująca sytuacja:
Pacjentka lat 43, będąca w związku małżeńskim, mama dwójki dzieci (13 lat, 16 lat). Chora na raka piersi zgłosiła się do psychologa pół roku od rozpoczęcia leczenia. Pacjentka ze względu na stan zdrowia nie mogła wykonywać obciążających aktywności fizycznych, które przed leczeniem wykonywała razem z dziećmi. Pacjentka obwiniała siebie myśląc, że jest złą matką. Odczuwała przez to duży smutek, przez co jeszcze bardziej stroniła od kontaktu z dziećmi. Była przekonana, że inne formy wspólnego spędzania czasu nie są dla nich interesujące.
Model ABCD tej sytuacji możemy zapisać w następujący sposób:
- Niemożność wykonywania aktywności fizycznych z dziećmi
- 1 Jestem złą matką 2 Dzieci nie chcą spędzać ze mną czasu w inny sposób
- Smutek
- Stronienie od kontaktu z dziećmi
Analizując całą sytuację faktem było, że pacjentka nie może wykonywać obciążających aktywności fizycznych. Dochodząc do przekonań/myśli oraz stosując “Pięć pytań zdrowego myślenia” pacjentka zauważyła, że dane przekonania nie są zdrowe, natomiast inaczej niż w poprzednim przykładzie, tutaj pacjentka nie miała “gotowych” zdrowych myśli (ZB).
Po przemyśleniu przekonania “Jestem złą matką” wyklarowała inną, zdrową myśl, która brzmiała “Przykro mi, że nie mogę zająć się moimi dziećmi tak, jak przed chorobą, ale nadal mogę być najlepszą matką w miarę moich możliwości”.
Drugie przekonanie pacjentka skonfrontowała z rzeczywistością pytając się dzieci o ich spostrzeżenia, które okazały się zupełnie inne niż to, co sama pacjentka myślała na początku. Po utrwaleniu zdrowych przekonań, które pacjentka czytała parę razy dziennie, zauważyła znaczącą poprawę nastroju, co zaowocowało wspólnym spędzaniem czasu z dziećmi.
Model ABCD po zastosowaniu technik RTZ można przedstawić w następujący sposób:
- Niemożność wykonywania aktywności fizycznych z dziećmi
- 1 Przykro mi, że nie mogę zająć się moimi dziećmi jak przed chorobą, ale nadal mogę być najlepszą matką w miarę moich możliwości
- Dzieci chcą spędzać ze mną czas niezależnie w jaki sposób
- Spokój, poprawa nastroju
- Spędzanie czasu z dziećmi
Racjonalna Terapia Zachowania (RTZ) – podsumowanie
Racjonalna Terapia Zachowania jest rodzajem terapii o wysokiej skuteczności oraz o przystępnej formie Niewątpliwym atutem RTZ jest możliwość stosowania jej samodzielnie, przy każdej sytuacji życiowej, zaczynając od codziennych problemów, a kończąc na trudnych problemach osobistych czy też rodzinnych.
Racjonalna Terapia Zachowania może być stosowana indywidualnie lub grupowo. Jak pokazują wyniki badań przeprowadzonych wśród osób korzystających z tej formy oddziaływania psychologicznego, posiada ona wymierny wpływ na ich samopoczucie oraz nastrój.
Piśmiennictwo:
Ellis A.: Terapia Krótkoterminowa. Lepiej, głębiej, trwalej. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne GWP, Gdańsk 2000.
Maultsby M.C.: Racjonalna Terapia Zachowania. Wulkan, Żnin 2013
Rogiewicz M.: Praktyczny podręcznik psychoonkologii dorosłych, Medycyna Praktyczna, Kraków, 2015.
PRZEJDŹ DO: WSPARCIE W CHOROBIE
