Badanie histopatologiczne polega na badaniu mikroskopowym pobranego materiału cytologicznego (komórkowego) lub materiału histologicznego (fragmentu tkanki). Choć współcześnie coraz większe znaczenie w wykrywaniu choroby nowotworowej zyskuje onkologiczna diagnostyka obrazowa (tomografia, rezonans magnetyczny, metody rentgenowskie), to badanie histopatologiczne guza nowotworowego nadal stanowi fundament oraz podstawę szczegółowego rozpoznania choroby nowotworowej. Analiza mikroskopowa pobranego materiału dostarcza cennych wskazówek dotyczących doboru optymalnej dla danego chorego terapii onkologicznej.

Badanie histopatologiczne polega na odpowiednim przygotowaniu wycinków z tkanek i ich ocenie mikroskopowej. Procedura stanowi podstawę ostatecznego ustalenia rozpoznania w toku postępowania diagnostycznego w onkologii.

Materiał do badania histopatologicznego uzyskuje się najczęściej metodą jaką jest biopsja gruboigłowa, pobranie wycinków biopsją chirurgiczną ze zmian lub wycinków z materiałów pooperacyjnych. Stopień histologicznej złośliwości ustala się w skali 3-stopniowej i określa mianem grading (G).

Badanie histopatologiczne – na czym polega

Etap właściwy badania histopatologicznego, który obejmuje szczegółowe analizy wykonane za pomocą skomplikowanych technik laboratoryjnych i mikroskopowych, poprzedza pobranie materiału do badania. Materiał do przeprowadzenia badania histopatologicznego pobiera się z najczęściej podczas biopsji lub za pomocą cytologii złuszczeniowej. Od wyniku badania histopatologicznego zależy wybór metody leczenia i ocena rokowania.

Badaniu histopatologicznemu podlegają wycięte w całości zmiany (guzy nowotworowe), większe wycinki (pobrane podczas biopsji) lub oligobiopsje, czyli bardzo drobne wycinki pobierane podczas endoskopii. Materiał pobrany do badania powinien pochodzić z właściwego miejsca, być odpowiedniej wielkości i zostać natychmiast po pobraniu właściwie utrwalony.

Zwykle stosowanym utrwalaczem jest 10% roztwór formaliny (materiał powinien swobodnie pływać w formalinie), a niekiedy 50-70% alkohol etylowy. Do niektórych badań (hormony, receptory) tkanki się nie utrwala, ale natychmiast zamraża. Materiał utrwalony w wyżej podany sposób podlega badaniu rutenowemu, tzn. zostaje zatopiony w parafinie, a skrawki mikrotomowe są barwione hematoksyliną – eozyną.

W trybie pilnym, przeprowadza się tzw. histopatologiczne badania doraźne (śródoperacyjne). Wykonuje się je podczas zabiegu, aby podjąć decyzję o jego rodzaju (np. o zastosowaniu operacji radykalnej).

Badanie histopatologiczne guza wykonuje patolog – specjalista, z którym pacjent zazwyczaj nie ma w ogóle kontaktu. Pobrany od pacjenta materiał (w trakcie operacji chirurgicznej czy poprzez wykonaną biopsję) zostaje wysłany do specjalistycznego ośrodka, gdzie pod okiem patologa zostanie poddany różnym próbom, analizom i interpretacjom.

Badanie histopatologiczne guza nowotworowego nie polega wyłącznie na obejrzeniu komórek pod mikroskopem. O ile dawniej wystarczyło wybarwić skrawek tkanki, zobaczyć go w odpowiednim powiększeniu i przeanalizować, poszukując analogii w fachowej literaturze, o tyle współcześnie patolog onkologiczny wykonuje wiele dodatkowych prób.

badanie histopatologiczne guza nowotworowego

Próby immunohistochemiczne

Do najważniejszych należą próby immunohistochemiczne, podczas których fragment badanej tkanki poddawany jest działaniu przeciwciał łączących się z poszczególnymi receptorami komórkowymi. Takie próby trwają kilka dni – musi bowiem upłynąć czas, aby związek chemiczny przeniknął do badanej tkanki. Nie wszystkie komórki reagują identycznie – zdarza się, że część badanych komórek reaguje na zaaplikowany związek, a część nie. Nazywamy to poziomem ekspresji danego czynnika. Pozwala on zdiagnozować, z jakim nowotworem mamy do czynienia.

Patolog przeprowadza także badania pozwalające wytypować potencjalne lekarstwo. Tak jest np. w przypadku terapii molekularnie celowanej. Dzięki badaniu ekspresji niektórych receptorów, wiadomo czy nowotwór zareaguje na konkretny lek skierowany przeciw tym receptorom.

Mimo wykorzystywania zaawansowanego sprzętu i nowoczesnych odczynników, ostateczna interpretacja należy do patologa i zależy od jego umiejętności. W sytuacjach szczególnie trudnych i nietypowych zbierają się gremia konsyliarne, które po wspólnej debacie ustalają diagnozę.

ZOBACZ: ONKOLOGIA PRECYZYJNA

Badanie histopatologiczne guza nowotworowego

Badanie histopatologiczne pozwala odpowiedzieć na szereg istotnych pytań. Pozwala określić m.in.:

  • Postać histologiczną nowotworu i narząd, w którym powstał nowotwór. Te dwie informacje są ze sobą ściśle związane, gdyż trudno jest rozpatrywać typ nowotworu w oderwaniu od miejsca jego powstania. W niektórych lokalizacjach typ histologiczny nowotworu ma duże znaczenie (np. w raku tarczycy), a w innych drugoplanowe – jak w przypadku czerniaka, gdzie dużo bardziej istotny jest stopień jego zaawansowania.
  • Stopień złośliwości nowotworu. Istnieje wiele systemów stopniowania złośliwości nowotworów. Te o wyższym stopniu złośliwości mają z reguły gorsze rokowania. Stopień złośliwości określany jest literą „G” (ang. grade). Często używa się podziału na grupy według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Najczęściej podział obejmuje 3 lub 4 stopnie.
  • Zaawansowanie kliniczne i patomorfologiczne. Istnieje grupa nowotworów, w których typ histopatologiczny nie odgrywa rak dużej roli w terapii i rokowaniu jak zaawansowanie kliniczne raka. Ocena zaawansowania stanowi podstawowy czynnik rokowniczy w rakach piersi, rakach niedrobnokomórkowych płuca, rakach żołądka, jelita grubego i czerniaka. Najbardziej uniwersalnym systemem klasyfikacji dla guzów litych jest system TNM.
  • Inne czynniki rokowniczo-terapeutyczne. Ważną cechą badaną przez patologa jest ocena doszczętności wycięcia nowotworu oraz ocena szerokości wolnych marginesów i struktur nacieczonych przez nowotwór. Inne ważne informacje, które dostarcza badanie histopatologiczne guza, mogące mieć znaczenie kliniczne to obecność owrzodzenia, martwicy, nacieku limfocytarnego, zatorów nowotworowych czy liczba mitoz. Istotną rolę odgrywa niekiedy immunohistochemiczna ocena ekspresji markerów. Polega na oznaczeniu w preparacie histologicznym poszukiwanych antygenów przy użyciu swoistych przeciwciał i reakcji barwnej. Obecność niektórych antygenów może być podstawą wdrożenia terapii celowanej molekularnie.

ZOBACZ WIĘCEJ: DIAGNOSTYKA ONKOLOGICZNA