Badanie jelita grubego możliwe jest do przeprowadzenia różnymi metodami diagnostycznymi (najpopularniejszą jest kolonoskopia). W przeciwieństwie do innych programów przesiewowych, gdzie metodę już dawno wybrano (mammografia, cytologia), w raku jelita grubego nie jest jeszcze określona optymalna metoda badań przesiewowych-diagnostycznych. W różnych krajach wprowadzono programy z użyciem odmiennych metod diagnostyki.
Badanie jelita grubego może być prowadzone na podstawie analizy kału na krew utajoną, sigmoidoskopii, klasycznej kolonoskopii, ale i metod eksperymentalnych takich jak kolonoskopia wirtualna, badanie kapsułą endoskopową, badanie mutacji DNA w stolcu czy zestawu markerów nowotworowych w surowicy.
Większość lekarzy uznaje za najlepsze i preferuje badanie jelita grubego za pomocą metody o nazwie kolonoskopia. Metoda ta, mimo, że najdroższa, ma wiele zalet. Jest badaniem o dużej czułości i specyficzności. Pozwala także wykryć stany przedrakowe – gruczolaki, które występują u 25% osób po 50 roku życia.
– Kolonoskopia to badanie, które pozwala wykryć nieprawidłowości w jelitach, często zapobiec rozwojowi raka¸ ale nawet najprecyzyjniejszy kolonoskop i najbardziej doświadczony endoskopista nie wykonają go dobrze, jeżeli pacjent nie będzie odpowiednio przygotowany – wyjasnia dr hab. n. med. Anna Wiechowska-Kozłowska, specjalistka chorób wewnętrznych, gastroenterolożka szpitala MSWiA w Szczecinie.
Olbrzymią zaletą kolonoskopii jest fakt, że pozwala jednocześnie usuwać polipy i prowadzi do realnego spadku zapadalności.
W Polsce funkcjonuje bezpłatny program badań przesiewowych raka jelita grubego, który obejmuje profilaktyczną kolonoskopię. Program jest finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia i skierowany do osób w wieku 50–65 lat lub 40–49 lat z obciążonym wywiadem rodzinnym.
Przedstawiamy najważniejsze informacje na temat badania jelita za pomocą kolonoskopii.
Czym jest kolonoskopia?
Kolonoskopia to badanie jelita, które polega na wprowadzeniu przez odbyt elastycznego aparatu zakończonego kamerą, aby ocenić jego wnętrze. To metoda, która stosowana jest zarówno w diagnostyce objawów alarmowych, takich jak krwawienie, zmiana rytmu wypróżnień, silne zaparcia, bóle brzucha, nagłe biegunki, jak również w profilaktyce.
Pacjenci bez żadnych objawów klinicznych mogą mieć wykonane badanie kolonoskopowe profilaktyczne, aby wykryć wczesne zmiany polipowate i w przypadku ich stwierdzenia usunąć je endoskopowo, by zapobiec rakowi jelita grubego. Badanie kolonoskopowe stanowi więc przełom w profilaktyce i leczeniu chorób jelita grubego.
Trzeba pamiętać, że rak jelita grubego jest obecnie jednym z najczęstszych nowotworów przewodu pokarmowego, ale jeśli jest wykryty we wczesnych stadiach, a wręcz w fazie łagodnego polipa, to potrafimy sobie z nim poradzić. W przypadku zaawansowanych zmian nie zawsze terapia kończy się sukcesem.
ZOBACZ: BADANIE FIT NA KREW UTAJONĄ
Kolonoskopia – badanie w kierunku raka jelita grubego
Przyczyną powstawania raka jelita grubego jest najczęściej gruczolak – uznawany przez lekarzy za tzw. stan przedrakowy. Przyjmują one formę makroskopową polipów. Gruczolaki rosną bardzo wolno. Proces przemiany od postaci małego gruczolaka do raka jelita grubego trwa 7-12 lat.
Badanie jelita grubego za pomocą kolonoskopii pozwala na usunięcie polipów i przerwanie sekwencji gruczolak-rak. W Polsce istnieje formalny Program Badań Przesiewowych w kierunku raka jelita grubego. Program finansowany ze środków państwa funkcjonuje od 2000 roku i polega na wykonywaniu jednorazowej kolonoskopii u osób w wieku 50-65 lat oraz 40-65 lat, gdy występuje dodatni wywiad rodzinny w kierunku raka jelita grubego.
Kolonoskopia trwa od 15 do 40 minut i polega na wprowadzeniu do jelita grubego giętkiego i jelita cienkiego aparatu zakończonego źródłem światła. Za jego pomocą lekarz może dokładnie obejrzeć jelito od środka. Poza tym kolonoskopia pozwala na usunięcie polipów, jeśli te znajdują się w jelicie, zanim jeszcze przekształcą się w raka.
Badanie jelita grubego za pomocą kolonoskopii wykonywane jest w warunkach ambulatoryjnych – ze znieczuleniem lub bez znieczulenia (70%).
Kolonoskopia – zalecenia i przebieg badania
Kolonoskopia (optyczna) dostarcza informacji o wyglądzie błony śluzowej całego jelita grubego, a jej czułość w wykrywaniu guzów jest bardzo wysoka. Większość lekarzy uznaje kolonoskopię za najlepsze przesiewowe badane raka jelita grubego.
Podczas kolonoskopii można wykonać biopsję, czyli pobrać materiał z gruczolaków i raków do badania histopatologicznego, a także usunąć polipy gruczolakowate. Kolonoskopia w sposób rzeczywisty redukuje zapadalność na raka jelita grubego. Jest ona zalecanym badaniem jelita grubego dla chorych z dodatnim testem na badanie krwi utajonej w kale i chorych z wysokim ryzykiem zachorowania na nowotwór.
Pewnym ograniczeniem kolonoskopii jest niemożliwość wykrycia wszystkich polipów i małych zmian z powodu tzw. ślepych pól i przestrzeni za niektórymi fałdami.
– Kolonoskopia jest nowoczesnym i bezpiecznym badaniem. Powinniśmy ją wykonywać najlepiej zanim pojawią się jakiekolwiek objawy, kiedy jesteśmy zupełnie zdrowi − profilaktycznie. Narosło jednak wokół niego wiele mitów, w konsekwencji czego większość społeczeństwa ma własne, często mylne wyobrażenie na temat przebiegu tego badania. Jako lekarze przypominamy: profilaktyczna kolonoskopia może zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego nawet o 60-90 proc – przekonuje prof. dr hab. n. med. Jarosław Reguła, Konsultant Krajowy w dziedzinie Gastroenterologii, Kierownik Kliniki Gastroenterologii, Hepatologii i Onkologii Klinicznej Centrum Onkologii – Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie.
Kolonoskopia wirtualna (wirtualna TK, kolonografia tomografii komputerowej) wykorzystuje obrazy TK, które po rekonstrukcji komputerowej ukazują obraz jelita. To badanie jelita grubego wymaga wcześniejszego oczyszczenia jelita i odpowiedniego wypełnienia go powietrzem.
Kolonoskopia jelita grubego – zastosowanie
Kolonoskopia pozwala na:
- usuwanie polipów
- tamowanie krwawień zlokalizowanych w dolnym odcinku przewodu pokarmowego
- zastosowanie kolonoskopii w poszerzeniu zwężeń jelitowych
- paliatywne zmniejszenie masy guza nowotworowego
- poprawę drożności dolnego odcinka jelita
- pobranie wycinków do badania histopatologicznego
ZAJRZYJ: BADANIA PRZESIEWOWE W RAKU JELITA GRUBEGO
Kolonoskopia – fakty i mity
Czy wymiennie do kolonoskopii można stosować badanie wykrywające krew w kale?
Nie, absolutnie nie jest to wymienne. Ocena krwi w kale jest badaniem screeningowym, wybiórczym. Nie zawsze wykrycie krwi musi się wiązać z chorobą nowotworową. Może oznaczać np. hemoroidy. Zdecydowanie jednak dodatni wynik testu powinien być wskazaniem do wykonania kolonoskopii. Dopiero to badanie pozwala potwierdzić obecność w jelicie nowotworu lub stanów przednowotworowych, a najczęściej na szczęście wykluczyć tego rodzaju zmiany w jelicie i na lata uspokoić pacjenta.
Czy kolonoskopia pozwala wykryć polipy i je usunąć?
Tak, możemy to wszystko zrobić podczas kolonoskopii. Najczęściej wynik badania jest prawidłowy i nie trzeba wykonywać żadnych zabiegów. W przypadku stwierdzenia drobnych polipów jednoczasowo je usuwamy i odzyskujemy do badania histopatologicznego. Najczęściej badanie to potwierdza ich łagodny charakter. Jedynie w sytuacji rozpoznania bardziej zaawansowanych zmian pacjenci kierowani są do ich resekcji endoskopowej w szpitalu.
Kolonoskopia jest narzędziem, które pozwala nam wykryć lub zapobiec nowotworowi. Rozpoznać go jeszcze we wczesnym stadium.
Jak często wykonywać kolonoskopię? Kiedy zacząć?
To wszystko zależy od obciążeń rodzinnych. W takim wypadku badanie należy wykonać wcześniej, nawet po 35. roku życia. Coraz częściej rak jelita grubego występuje u młodszych osób. Natomiast w przypadku osób nieobciążonych ten wiek wynosi 45 lat. Absolutnie konieczne badanie jest po 50. roku życia.
Czy kolonoskopia boli?
Wielu pacjentów mówi, że gdyby wiedzieli, że to jest tak niebolesne badanie, to by już dawno się na nie zdecydowali. Aktualnie mamy naprawdę nowoczesne aparaty, bardzo giętkie.
Endoskopiści mają duże doświadczenie, wykonują takich badań bardzo dużo. W czasie kolonoskopii nie podajemy już powietrza, ale dwutlenek węgla, więc pacjent nie czuje takiego dyskomfortu, wzdęcia po badaniu jak kiedyś. Ta zła sława badania kolonoskopowego powoli się zmienia. Naprawdę to badanie staramy się wykonać z największą delikatnością. Pacjenci obawiają się powikłań, ale trzeba przyznać, że badamy pod kontrolą wzroku, czyli widzimy jelito i zagrożenie powikłaniem jest bardzo niskie. Dla tych pacjentów, którzy obawiają się jakichkolwiek dolegliwości związanych z badaniem, w wielu ośrodkach jest możliwość wykonania tego zabiegu w sedacji z anestezjologiem, kiedy pacjent otrzymuje leki dożylnie i zasypia na czas badania.
Jak przygotować się kolonoskopii?
Warunkiem dobrego badania jest właściwe przygotowanie. Wystarczy na tydzień przed badaniem być na ubogobłonnikowej diecie, bez zawartości pestek i ziaren, oraz w dwóch podzielonych dawkach wypić odpowiedni preparat przeczyszczający z dużą ilością wody. Najważniejsze jest wypicie preparatów w ściśle określonym, stosunkowo krótkim czasie przed badaniem, z popiciem bardzo dużą ilością wody – około 4 litrów.
Jeżeli badanie odbywa się w godzinach przedpołudniowych w danym dniu, to pierwszą dawkę powinno się wypić wieczorem dnia poprzedzającego badanie, a drugą nie wcześniej niż 4-5 godzin przed badaniem To jest bardzo istotne. Jeżeli leki wypijemy za wcześnie, wówczas nie przeczyścimy się dobrze. Osoby z zaparciami muszą porozmawiać z lekarzem, czy nie powinny wypić większej ilości płynów. Czasami dawkę leków trzeba zwiększyć.
Przygotowanie pacjenta jest podstawą wysokiej jakości badania. Nawet najprecyzyjniejszy, o najlepszej rozdzielczości aparat kolonoskopowy i świetny endoskopista nie wykonają prawidłowej kolonoskopii, jeżeli pacjent będzie źle przeczyszczony. To jest bardzo istotne.
Jeżeli pacjent nie oczyścił prawidłowo jelita, to w ogóle badanie mija się z celem. Musi zgłosić się jeszcze raz, w innym terminie. Jeżeli nie zrobił tego dobrze i oceniamy przygotowanie jelita jako średnie, ale możliwe do badania, to badanie najczęściej się wydłuża. Zwiększa to dyskomfort pacjenta. Słowem: trzeba przestrzegać zasad przygotowania do kolonoskopii. Placówki mają je dostępne na swoich stronach, przekazują je pacjentom. Są też filmy instruktażowe, poradniki. Trzeba koniecznie się z tym zapoznać.
Jak często wykonywać kolonoskopię?
Zalecenia obecnie mówią o siedmiu, ośmiu latach między badaniami.
A jeżeli pacjent jest obciążony chorobami nowotworowymi jelita lub wykryto w poprzednim badaniu polipy? To zależy od tego, jakiego typu to były zmiany, jakiej wielkości i jak liczne. Lekarz specjalista z pewnością poinformuje pacjenta, kiedy powinien wykonać ponownie badanie.
źródło: opracowanie własne / PAP
PRZEJDŹ DO: RAK JELITA GRUBEGO – BAZA WIEDZY
