Chłoniaki czyli nowotwory układu odpornościowego

Określenie „nowotwór układu chłonnego” dotyczy ponad 90 rodzajów rozrostów z limfocytów B, limfocytów T, limfocytów NK oraz z histiocytów i komórek dendrytycznych. [1]

Chłoniaki różnią się pomiędzy sobą nie tylko stopniem złośliwości, ale również pierwotnym miejscem rozwoju. Nowotwory układu chłonnego mogą rozwijać się w różnych strukturach organizmu: szpiku kostnym, grasicy, węzłach chłonnych, śledzionie, migdałkach, skórze, kościach czy rdzeniu kręgowym. Szacuje się, że zachorowania na chłoniaki stanowią ok. 2% zachorowań na wszystkie nowotwory złośliwe. [2]

Tradycyjnie chłoniaki dzieli się na tzw. chłoniaki niehodgkinowskie (NHL) oraz chłoniaka Hodgkina (HL). Podział ten ma obecnie znaczenie jedynie historyczne, ponieważ z praktycznego punktu widzenia wyróżnia się:

• chłoniaki o dynamicznym i „agresywnym” przebiegu klinicznym,
• chłoniaki indolentne,
• chłoniaki o niepewnym rokowaniu. [3]

Zgodnie z klasyfikacją nowotworów układu chłonnego wywodzących się z komórek limfoidalnych, histiocytowych i dendrytycznych wg Światowej Organizacji Zdrowia wyróżniamy:

• nowotwory z prekursorowych komórek B – np. ostra białaczka limfoblastyczna (ALL),
• nowotwory z dojrzałych komórek B – np. przewlekła białaczka limfocytowa (CLL), chłoniak rozlany z dużych komórek B (DLBCL),
• nowotwory z prekursorowych komórek T/NK ALL/LL z komórek T,
• nowotwory z dojrzałych komórek T/NK – np. białaczka pro limfocytowa T (T-PLL),
• chłoniaka Hodgkina,
• potransplantacyjną chorobę limfoproliferacyjną PTDL,
• nowotwory z komórek histiocytowych i dendrytycznych. [4]

Chłoniaki – najczęstsze objawy i diagnostyka

Symptomy związane z rozwojem nowotworów układu chłonnego mogą być bardzo różnorodne. Na podstawie objawów klinicznych (podmiotowych i przedmiotowych) trudno jest określić na jaki rodzaj chłoniaka zachorował dany pacjent.

Objawy, które pojawiają się nagle i szybko narastają, występują zwykle w chłoniakach z komórek prekursorowych  (np. ostra białaczka limfoblastyczna) i w chłoniakach dojrzałych o agresywnym przebiegu (np. DLBCL). Rozpoznanie przypadkowe choroby dotyczy częściej chłoniaków o indolentnym i łagodniejszym przebiegu. [5]

W wielu przypadkach objawem klinicznym chłoniaka jest bezbolesne powiększenie węzłów chłonnych. [6] Wśród innych symptomów podmiotowych wyróżnia się m.in: bóle i zawroty głowy, gorączkę, męczliwość, objawy dny moczanowej, nocne poty, utratę masy ciała, świąd skóry. [7]

Jeśli chodzi o diagnostykę obrazową, to typowy obraz kliniczny chłoniaka objawia się powiększeniem węzłów chłonnych i ewentualnie innych narządów, gdzie występuje tkanka limfatyczna. Zjawisko to można uwidocznić w badaniach obrazowych, takich jak tomografia komputerowa czy pozytonowa tomografia emisyjna w połączeniu z TK.[8]

Podstawowym narzędziem stosowanym w celu rozpoznania chłoniaka jest badanie histopatologiczne węzła chłonnego lub innej tkanki zajętej przez nowotwór układu chłonnego z wykonaniem barwień immunohistochemicznych [9]. Badanie mikroskopowe węzła chłonnego to jedyny wiarygodny i w miarę łatwy sposób na ustalenie szczegółowego rozpoznania. [10]

Dokładniejszą metodę umożliwiającą postawienie diagnozy oraz precyzyjne zróżnicowanie podtypów danego chłoniaka stanowi analiza przy użyciu cytometru przepływowego materiału komórkowego pobranego za pomocą biopsji aspiracynej cienkoigłowej np. z węzła chłonnego. [11]

Leczenie nowotworów układu chłonnego

Chłoniaki cechują się odmiennym przebiegiem klinicznym od tzw. guzów litych. U pacjentów z nowotworami układu chłonnego chirurgiczne metody leczenia odgrywają marginalne znaczenie – poza rozpoznaniem choroby, gdy konieczne jest pobranie wycinków do badania histopatologicznego. [12]

Podstawę leczenia chłoniaków stanowią leki podawane dożylnie lub doustnie i działające (systemowo) w całym organizmie, czyli tzw. chemioterapia, często w skojarzeniu z immunoterapią lub innymi lekami celowanymi, uzupełniona o radioterapię i / lub wysokodawkowaną chemioterapię z przeszczepem komórek hematopoetycznych. W ostatniej dekadzie coraz większe znaczenie nabierają tzw. leki celowane. [13]

Protokoły chemioterapii czy immunochemioterapii są bardzo różne – w zależności od podtypu chłoniaka. Wybór leczenia pierwszej linii uzależniony również od stanu ogólnego chorego, wydolności narządów, chorób współistniejących oraz stopnia zaawansowania klinicznego choroby i czynników prognostycznych. W przypadku chłoniaków powolnych (indolentnych) głównym celem leczenia jest uzyskanie i jak najdłuższe utrzymanie całkowitej remisji, zaś w przypadku chłoniaków agresywnych – wyleczenie choroby. [14]

Niektórzy pacjenci w przypadku nawrotowego lub opornego na terapię chłoniaka wymagają przeszczepienia macierzystych komórek krwiotwórczych (HSCT). W takim przypadku rozważa się przeszczepienie komórek autologicznych (pochodzących od danego pacjenta) lub u niektórych chorych przeszczepienie allogeniczne (źródłem macierzystych komórek krwiotwórczych jest inna osoba). [15]

Leczenie opornej lub nawracającej postaci chłoniaków stanowi duże wyzwanie, dlatego lekarze i badacze poszukują nowych strategii terapeutycznych,skutecznych w walce z nowotworami układu chłonnego. Nadzieją dla niektórych chorych może okazać się immunoterapia komórkowa z zastosowaniem CAR-T cells. [16]

Sprawdź: Chłoniak nieziarniczy – objawy, diagnostyka i leczenie

Technologia CAR-T w leczeniu chłoniaków

Przez dziesięciolecia badacze poszukiwali różnych metod wykorzystania układu odpornościowego do walki z nowotworami. Zdobyczą ostatnich lat jest opracowanie i wprowadzenie immunoterapii CAR-T. Siła technologii CAR-T tkwi w nauce oraz krwi pacjenta, a dokładnie mówiąc w jego własnych limfocytach T, które zostają ukierunkowane przeciwko komórkom nowotworowym. [17]

W zindywidualizowanej terapii CAR-T do walki z nowotworem wykorzystuje się układ odpornościowy pacjenta. Limfocyty T zostają pobrane od chorego, a następnie poddane modyfikacjom poza jego organizmem. W efekcie są w stanie rozpoznać komórki nowotworowe oraz je zwalczyć. [18]

Oznacza to, że dla każdego pacjenta produkowany jest lek z jego własnych komórek. Z tego względu, immunoterapia CAR-T zaliczana jest do najbardziej spersonalizowanych terapii onkologicznych. [19]

Obecnie zarejestrowane w Europie terapie CAR-T obejmują oporne lub nawrotowe postaci następujących chorób nowotworowych: ostra białaczka limfoblastyczna (ALL) u dzieci i młodych dorosłych w wieku do 25 lat; chłoniak rozlany z dużych komórek B (DLBCL) u dorosłych; pierwotny chłoniak śródpiersia z dużych komórek B (PMBCL) u dorosłych. [20]

Terapia CAR-T ukierunkowana jest na wyleczenie pacjenta. [21]

Chcesz wiedzieć więcej o strategiach leczenia nowotworów hematologicznych? Obejrzyj wideo:

Artykuł powstał we współpracy z firmą Novartis, PL2004818021 (04/2020)