Dolegliwości proktologiczne u pacjentów onkologicznych mogą mieć bezpośredni związek z chorobą nowotworową (np. naciekanie guza na zwieracze odbytu), jak i zastosowanym leczeniem (chemioterapią, radioterapią lub operacją chirurgiczną). Nasilone objawy proktologiczne obniżają jakość życia pacjenta, a nieleczone choroby zapalne odbytu u chorych z obniżoną odpornością mogą w konsekwencji prowadzić do zakażenia i sepsy. Pacjent onkologiczny, u którego występują problemy proktologiczne wymaga wsparcia interdyscyplinarnego i zaangażowania lekarzy różnych specjalności – proktologa, chirurga, radioterapeuty, chemioterapeuty i dermatologa.
DOLEGLIWOŚCI PROKTOLOGICZNE U CHORYCH Z NOWOTWOREM
Dolegliwości proktologiczne, które najczęściej występują u pacjentów onkologicznych to:
- choroby zapalne okolicy anorektalnej i powikłanie septyczne;
- nietrzymanie gazów i stolca;
- uszkodzenie odbytnicy podczas zabiegu chirurgicznego lub jako powikłanie po naświetlaniu
- popromienne zapalenie odbytnicy jako działanie niepożądane radioterapii
- świąd odbytu.
CHOROBY ZAPALNE OKOLICY ANOREKTALNEJ
Podstawową przyczyną chorób zapalnych okolicy odbytu u pacjenta onkologicznego jest zmniejszona odporność w wyniku zastosowanej chemioterapii (spadek leukocytów).
Najczęstszą chorobą infekcyjną okolicy anorektalnej jest ropień odbytu. W przypadku jego wystąpienia u pacjenta z obniżoną odpornością stosuje się antybiotykoterapię, a zbiornik ropny należy jak najszybciej opróżnić.
Chorobę hemoroidalną u pacjenta z nowotworem leczy się najczęściej zachowawczo, zalecając dodatkowo dietę przeciwzatarciową oraz czopki i maści miejscowe o działaniu przeciwzapalnym. Wyjątek stanowią krwawiące hemoroidy, które u chorych z nowotworem mogą wymagać zabiegu operacyjnego.
Przykrą dolegliwością proktologiczną o charakterze zapalnym u pacjentów onkologicznych jest szczelina odbytu. Podstawowym symptomem szczeliny odbytu jest ból oraz krwawienie występujące po defekacji. W większości przypadków stosuje się postępowanie zachowawcze, zaleca się dietę przeciwzatarciową i leki rozluźniające stolec, a także preparaty regenerujące błonę śluzową.
NIETRZYMANIE GAZÓW I STOLCA
Problemy z nietrzymaniem gazów i stolca (inkontynecja) mogą wystąpić u pacjentów onkologicznych na skutek powikłania po zabiegu operacyjnym, radioterapii lub w wyniku naciekania przez nowotwór zwieraczy odbytów i splotów nerwowych.
Mechanizm odpowiedzialny w naszym organizmie za nietrzymanie gazów i stolca jest skomplikowany i obejmuje: stan mięśni zwieraczy, unerwienie, prawidłową ruchomość kąta Parksa, mechanizm czucia związany ze strefą przejściową w odbytnicy, pojemność i podatność ściany odbytnicy oraz konsystencję stolca.
USZKODZENIE ODBYTNICY PODCZAS OPERACJI ONKOLOGICZNEJ
Uszkodzenie odbytnicy u pacjenta onkologicznego może nastąpić w trakcie laparotomii lub zabiegu chirurgicznego wykonywanego z powodu nowotworu narządu sąsiadującego z odbytnicą.
Na skutek uszkodzenia odbytnicy mogą powstać przetoki odbytnicy z sąsiednimi narządami. Leczenie przetok jest chirurgiczne i może wymagać wyłonienia stomii jelitowej.
POPROMIENNE ZAPALENIE ODBYTNICY PO RADIOTERAPII
Popromienne zapalanie odbytnicy może wystąpić po napromienianiu stosowanym w terapii raka odbytnicy oraz nowotworów sąsiadujących z odbytnicą (rak prostaty lub nowotwory ginekologiczne). Popromienne zapalenie odbytnicy występuję częściej u chorych poddanych schematowi tzw. długiej radioterapii.
U pacjentów z rakiem prostaty radioterapia stosowana jako leczenie radykalne może skutkować rozwojem popromiennego zapalenia odbytnicy. Nasilenie objawów zależy od dawki całkowitej napromieniania, dawki frakcyjnej oraz objętości naświetlanych tkanek.
Wyróżnia się postać wczesną popromiennego zapalenia odbytnicy o przebiegu łagodnym oraz postać przewlekłą, która stanowi ciężkie powikłanie po radioterapii.
Leczenie zmian popromiennych okolicy odbytnicy polega przede wszystkim na postępowaniu zachowawczym. Stosuje się wlewy doodbytnicze z roztworów sukralfatu, metronidazolu, mesalazyny i steroidów. W trudnych przypadkach stosuje się leczenie chirurgiczne.
ŚWIĄD ODBYTU U PACJENTA ONKOLOGICZNEGO
Przyczyną świądu odbytu u pacjenta onkologicznego może być nieszczelność odbytu (tzw. mokry odbyt), reakcja alergiczna na chemioterapię lub zmiany grzybicze po zastosowanej terapii. Świąd odbytu może stanowić również objaw łagodnych nowotworów odbyty, a także nowotworów kanału odbytu, brzegu odbytu i odbytnicy.
Leczenie świądu odbytu u pacjenta onkologicznego polega najczęściej na postępowaniu objawowym, z wyjątkiem świądu będącego reakcją na konkretny lek onkologiczny oraz zmian grzybiczych odbytu, które wymagają podania leków przeciwgrzybicznych. Przewlekły świąd odbytu stanowi objaw alarmowy i powinien skłonić do pogłębionej diagnostyki proktologicznej (kolonoskopia).
Ważną rolę w przeciwdziałaniu świądowi odbytu odgrywa higiena okolicy krocza. Zaleca się mycie dwa razy dziennie pod bieżącą wodą. Stosuje się również maści na bazie kwasu bornego i steroidów.
Zmiany świądowe będące następstwem radioterapii leczy się objawowo poprzez natłuszczanie skóry okolic odbytu preparatami regenerującymi naskórek.
