Fizjoterapia pacjentów onkologicznych – na czym polega

Skuteczność leczenia wielu typów nowotworów jest coraz wyższa. Osiągnięcia w wykrywaniu i terapii pozwalają na wydłużenie życia pacjentów onkologicznych. Stosowane metody leczenia, pomimo oszczędzającego charakteru, mogą stanowić przyczynę poważnych zaburzeń czynnościowych i strukturalnych. W efekcie coraz więcej pacjentów wymaga profesjonalnej fizjoterapii.

Rozpoznanie choroby nowotworowej oraz jej leczenie mogą prowadzić do powstania zmian w wyglądzie, sprawności oraz psychice pacjenta. W następstwie warunkuje to rozwój niepełnosprawności, uszkodzeń i upośledzeń w funkcjonalności organizmu jako integralnej całości.

Z tego powodu leczenie nowotworów powinno opierać się na interdyscyplinarnym i komplementarnym współdziałaniu szeregu specjalistów, w tym fizjoterapeutów.

Fizjoterapia stanowi najskuteczniejszy sposób zapobiegania zaburzeniom czynnościowym po leczeniu nowotworów złośliwych i przywracania sprawności psychofizycznej u pacjentów onkologicznych.

Fizjoterapia pacjentów onkologicznych – zastosowanie

Wokół fizjoterapii stosowanej u pacjentów onkologicznych narosło wiele mitów. Jeszcze do niedawna stosowanie większości metod fizjoterapii u chorych na raka budziło kontrowersje. Wynikało to z przeświadczenia, że ich bodźcowy charakter może zwiększać ryzyko progresji lub rozsiewu choroby.

Wątpliwości dotyczące ćwiczeń fizycznych i rehabilitacji u pacjentów onkologicznych nie potwierdziły się. Obecnie wiadomo, że są one bezpiecznym sposobem zapobiegania zaburzeniom czynnościowym po leczeniu oraz przywracania sprawności psychofizycznej. Fizjoterapia onkologiczna jest powszechnie uznana i stosowana na świecie.

– Fizjoterapia powinna towarzyszyć pacjentowi onkologicznemu przez cały okres leczenia niezależnie od stanu jego zdrowia i sprawności. Rodzaj ćwiczeń rehabilitacyjnych dostosowuje się indywidualnie. Szczególnie ważny jest okres pooperacyjny związany z powrotem do pełnej funkcjonalności. Na przykład u pacjentek po mastektomii z usunięciem węzłów chłonnych konieczna jest rehabilitacja przywracająca funkcjonalność klatki piersiowej i kończyn górnych, a także zmniejszająca ryzyko wtórnych obrzęków limfatycznych – wyjaśnia lek. med. Łukasz Grzęda, specjalista onkologii klinicznej, Zastępca Ordynatora Oddziału Onkologii LUX MED Onkologia.

Dzięki fizjoterapii można zwiększyć ruchomość w stawach oraz sprawność mięśni, co zapobiega zaburzeniom postawy ciała i zmianom przeciążeniowo-zwyrodnieniowym. Szczególnie istotne znaczenie ma wzrost sprawności mięśni, która jest podstawowym warunkiem funkcjonalnej niezależności i samodzielności pacjentów onkologicznych.

Odpowiednio dobrane i stosowane ćwiczenia fizyczne, wspomagane zabiegami fizykalnymi i masażem, zwiększają sprawność układu oddechowego i krążenia, co prowadzi do poprawy wydolności i znacznego spadku zmęczenia.

Dzięki odpowiedniej fizjoterapii można uzyskać znaczną redukcję obrzęku chłonnego. Fizjoterapia onkologiczna odgrywa rolę również w poprawie czynności układu odpornościowego.

Na koniec warto podkreślić potencjał fizjoterapii i jej pozytywny wpływ na poprawę stanu psychicznego u chorych leczonych z powodu choroby nowotworowej. Wzrost sprawności fizycznej wpływa na redukcję strachu, lęku i depresji, a chorzy lepiej kontrolują swoje uczucia i zachowania.

Fizjoterapia i rehabilitacja onkologiczna znajdują zastosowanie u pacjentów onkologicznych:

• po chirurgicznym leczeniu nowotworów złośliwych
• poddanych radioterapii
• leczonych systemowo
• z obrzękami chłonnymi
• z ograniczeniem ruchomości stawowej i tkankowej
• z zaburzeniami czynności układu nerwowego
• z zaburzeniami czynności układu oddechowego
• z ograniczeniami sprawności i wydolności fizycznej
• w zapobieganiu i uśmierzaniu bólu
• w terminalnym okresie choroby nowotworowej

Fizjoterapia onkologiczna – cele i zadania

Nowotwory złośliwe zalicza się współcześnie do chorób przewlekłych, a fizjoterapia ma na celu łagodzenie skutków choroby nowotworowej, jak i zastosowanego leczenia.

Nadrzędnym celem rehabilitacji w onkologii (w której podstawowe znaczenia odgrywa fizjoterapia) jest podniesienie poziomu jakości życia pacjentów poprzez udzielanie pomocy nakierowanej na osiągnięcie maksymalnej sprawności psychofizycznej.

Ważnym celem fizjoterapii stosowanej u pacjentów onkologicznych powinna być samodzielność i niezależność chorego – od momentu postawienia diagnozy, poprzez okres szpitalny i w ciągu całego dalszego życia.

Jak podkreślają eksperci, szczegółowe zadania fizjoterapii u pacjenta onkologicznego są ściśle związane z rodzajem i umiejscowieniem danego nowotworu, stadium choroby oraz zastosowanym leczeniem.

Fizjoterapia onkologiczna posiada cel profilaktyczny rozumiany jako działania przeciwobrzękowe, przeciwbólowe i przywracające samodzielność pacjenta oraz cel leczniczy – kinezyterapia, fizykoterapia, masaże oraz przywracanie utraconych w wyniku choroby i leczenia czynności organizmu.

Intensywność fizjoterapii oraz jej warunki zależą od rodzaju, lokalizacji i stopnia zaawansowania nowotworu. Rehabilitacja  w chorobie nowotworowej koncentruje się początkowo na jak najwcześniejszym uniezależnieniu pacjenta od intensywnej opieki. Dalsza fizjoterapia może przebiegać w warunkach domowych lub ambulatoryjnych.

Rehabilitacja onkologiczna odbywa się na czterech poziomach:

• Rehabilitacja profilaktyczna – zapobiega niepełnosprawności i upośledzeniom fizycznym oraz psychicznym powstającym jako przewidywany skutek leczenia onkologicznego. Istotną rolę odgrywa tu edukacja i wsparcie informacyjne chorego.
• Rehabilitacja przywracająca – ma na celu przywrócenie poprzedniego poziomu sprawności fizycznej, psychicznej, a także aktywności społecznej i zawodowej pacjenta.
• Rehabilitacja podtrzymująca– maksymalizuje funkcje chorego wynikające z nowej i długotrwałej sytuacji związanej z upośledzeniem lub inwalidztwem. Fizjoterapia podtrzymująca ma na celu przystosowanie pacjenta do jego choroby i wynikającej z niej niepełnosprawności.
• Rehabilitacja paliatywna – zapewnia pacjentowi w zaawansowanym stadium choroby poczucie komfortu i wsparcia oraz zmniejsza uzależnienie w czynnościach dnia codziennego. Zabiegi paliatywne ukierunkowane są przede wszystkim na kontrolę bólu, zapobieganie przykurczom i odleżynom.

Wskazania do fizjoterapii u pacjentów z nowotworem

Fizjoterapia onkologiczna znajduje zastosowanie na wszystkich etapach choroby nowotworowej: przed leczeniem, w trakcie terapii, po leczeniu, w trakcie nawrotu oraz w okresie postępowania paliatywnego.

Właściwa organizacji fizjoterapii w onkologii powinna uwzględniać poszczególne fazy choroby nowotworowej oraz wynikające z nich potrzeby pacjentów.

Jak podkreślają eksperci, z fizjoterapeutą powinien spotkać się każdy pacjent onkologiczny. Wsparcie doświadczonego terapeuty stanowi cenną pomoc na wszystkich etapach choroby nowotworowej.

Grupą pacjentów onkologicznych, która w sposób szczególny może wymagać rehabilitacji są chorzy poddani leczeniu skojarzonemu: zabiegowi chirurgicznemu i naświetlaniom lub zabiegowi chirurgicznemu i chemioterapii.

Programy fizjoterapii w onkologii obejmują pacjentów z następującymi problemami:

• Osty i przewlekły ból
• Zmniejszenie wydolności i sprawności fizycznej pacjentów
• Trudności z połykaniem
• Utrata zdolności wykonywania czynności dnia codziennego
• Obrzęk limfatyczny
• Poprawa mobilności i bezpiecznego poruszania się
• Dysfunkcje w obrębie pęcherza moczowego oraz jelit
• Wtórne uszkodzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego po terapii przeciwnowotworowej

Aktualnie niektóre zadania w zakresie rehabilitacji pacjentów onkologicznych realizują placówki onkologiczne poprzez funkcjonujące w ich strukturach organizacyjnych Działy i Zakłady Rehabilitacji/Fizjoterapii.

Eksperci zajmujący się obszarem fizjoterapii i rehabilitacji onkologicznej wskazują na potrzebę stworzenia standardów i systemu rehabilitacji w onkologii oraz skrócenia terminów oczekiwania na pomoc specjalistów.

Artykuł powstał we współpracy z LUX MED Onkologia

Akceptacja merytoryczna: mgr Krzysztof Maćkowski, Kierownik w LUX MED Onkologia – Centrum Rehabilitacji, Warszawa, ul. Narbutta 83 lok. U10.