Skuteczność leczenia wielu typów nowotworów jest coraz wyższa. Osiągnięcia w wykrywaniu i terapii pozwalają na wydłużenie życia pacjentów onkologicznych. Stosowane metody leczenia, pomimo oszczędzającego charakteru, mogą stanowić przyczynę poważnych zaburzeń czynnościowych i strukturalnych. W efekcie coraz więcej pacjentów wymaga profesjonalnej fizjoterapii.
Rozpoznanie choroby nowotworowej oraz jej leczenie mogą prowadzić do powstania zmian w wyglądzie, sprawności oraz psychice pacjenta. W następstwie warunkuje to rozwój niepełnosprawności, uszkodzeń i upośledzeń w funkcjonalności organizmu jako integralnej całości.
Z tego powodu leczenie nowotworów powinno opierać się na interdyscyplinarnym i komplementarnym współdziałaniu szeregu specjalistów, w tym fizjoterapeutów.
Fizjoterapia stanowi najskuteczniejszy sposób zapobiegania zaburzeniom czynnościowym po leczeniu nowotworów złośliwych i przywracania sprawności psychofizycznej u pacjentów onkologicznych.
Fizjoterapia pacjentów onkologicznych – zastosowanie
Wokół fizjoterapii stosowanej u pacjentów onkologicznych narosło wiele mitów. Jeszcze do niedawna stosowanie większości metod fizjoterapii u chorych na raka budziło kontrowersje. Wynikało to z przeświadczenia, że ich bodźcowy charakter może zwiększać ryzyko progresji lub rozsiewu choroby.
Wątpliwości dotyczące ćwiczeń fizycznych i rehabilitacji u pacjentów onkologicznych nie potwierdziły się. Obecnie wiadomo, że są one bezpiecznym sposobem zapobiegania zaburzeniom czynnościowym po leczeniu oraz przywracania sprawności psychofizycznej. Fizjoterapia onkologiczna jest powszechnie uznana i stosowana na świecie.
– Fizjoterapia powinna towarzyszyć pacjentowi onkologicznemu przez cały okres leczenia niezależnie od stanu jego zdrowia i sprawności. Rodzaj ćwiczeń rehabilitacyjnych dostosowuje się indywidualnie. Szczególnie ważny jest okres pooperacyjny związany z powrotem do pełnej funkcjonalności. Na przykład u pacjentek po mastektomii z usunięciem węzłów chłonnych konieczna jest rehabilitacja przywracająca funkcjonalność klatki piersiowej i kończyn górnych, a także zmniejszająca ryzyko wtórnych obrzęków limfatycznych – wyjaśnia lek. med. Łukasz Grzęda, specjalista onkologii klinicznej, Zastępca Ordynatora Oddziału Onkologii LUX MED Onkologia.
Dzięki fizjoterapii można zwiększyć ruchomość w stawach oraz sprawność mięśni, co zapobiega zaburzeniom postawy ciała i zmianom przeciążeniowo-zwyrodnieniowym. Szczególnie istotne znaczenie ma wzrost sprawności mięśni, która jest podstawowym warunkiem funkcjonalnej niezależności i samodzielności pacjentów onkologicznych.
Odpowiednio dobrane i stosowane ćwiczenia fizyczne, wspomagane zabiegami fizykalnymi i masażem, zwiększają sprawność układu oddechowego i krążenia, co prowadzi do poprawy wydolności i znacznego spadku zmęczenia.
Dzięki odpowiedniej fizjoterapii można uzyskać znaczną redukcję obrzęku chłonnego. Fizjoterapia onkologiczna odgrywa rolę również w poprawie czynności układu odpornościowego.
Na koniec warto podkreślić potencjał fizjoterapii i jej pozytywny wpływ na poprawę stanu psychicznego u chorych leczonych z powodu choroby nowotworowej. Wzrost sprawności fizycznej wpływa na redukcję strachu, lęku i depresji, a chorzy lepiej kontrolują swoje uczucia i zachowania.
Fizjoterapia i rehabilitacja onkologiczna znajdują zastosowanie u pacjentów onkologicznych:
- po chirurgicznym leczeniu nowotworów złośliwych
- poddanych radioterapii
- leczonych systemowo
- z obrzękami chłonnymi
- z ograniczeniem ruchomości stawowej i tkankowej
- z zaburzeniami czynności układu nerwowego
- z zaburzeniami czynności układu oddechowego
- z ograniczeniami sprawności i wydolności fizycznej
- w zapobieganiu i uśmierzaniu bólu
- w terminalnym okresie choroby nowotworowej
Fizjoterapia onkologiczna – cele i zadania
Nowotwory złośliwe zalicza się współcześnie do chorób przewlekłych, a fizjoterapia ma na celu łagodzenie skutków choroby nowotworowej, jak i zastosowanego leczenia.
Nadrzędnym celem rehabilitacji w onkologii (w której podstawowe znaczenia odgrywa fizjoterapia) jest podniesienie poziomu jakości życia pacjentów poprzez udzielanie pomocy nakierowanej na osiągnięcie maksymalnej sprawności psychofizycznej.
Ważnym celem fizjoterapii stosowanej u pacjentów onkologicznych powinna być samodzielność i niezależność chorego – od momentu postawienia diagnozy, poprzez okres szpitalny i w ciągu całego dalszego życia.
Jak podkreślają eksperci, szczegółowe zadania fizjoterapii u pacjenta onkologicznego są ściśle związane z rodzajem i umiejscowieniem danego nowotworu, stadium choroby oraz zastosowanym leczeniem.
Fizjoterapia onkologiczna posiada cel profilaktyczny rozumiany jako działania przeciwobrzękowe, przeciwbólowe i przywracające samodzielność pacjenta oraz cel leczniczy – kinezyterapia, fizykoterapia, masaże oraz przywracanie utraconych w wyniku choroby i leczenia czynności organizmu.
Intensywność fizjoterapii oraz jej warunki zależą od rodzaju, lokalizacji i stopnia zaawansowania nowotworu. Rehabilitacja w chorobie nowotworowej koncentruje się początkowo na jak najwcześniejszym uniezależnieniu pacjenta od intensywnej opieki. Dalsza fizjoterapia może przebiegać w warunkach domowych lub ambulatoryjnych.
Rehabilitacja onkologiczna odbywa się na czterech poziomach:
- Rehabilitacja profilaktyczna – zapobiega niepełnosprawności i upośledzeniom fizycznym oraz psychicznym powstającym jako przewidywany skutek leczenia onkologicznego. Istotną rolę odgrywa tu edukacja i wsparcie informacyjne chorego.
- Rehabilitacja przywracająca – ma na celu przywrócenie poprzedniego poziomu sprawności fizycznej, psychicznej, a także aktywności społecznej i zawodowej pacjenta.
- Rehabilitacja podtrzymująca– maksymalizuje funkcje chorego wynikające z nowej i długotrwałej sytuacji związanej z upośledzeniem lub inwalidztwem. Fizjoterapia podtrzymująca ma na celu przystosowanie pacjenta do jego choroby i wynikającej z niej niepełnosprawności.
- Rehabilitacja paliatywna – zapewnia pacjentowi w zaawansowanym stadium choroby poczucie komfortu i wsparcia oraz zmniejsza uzależnienie w czynnościach dnia codziennego. Zabiegi paliatywne ukierunkowane są przede wszystkim na kontrolę bólu, zapobieganie przykurczom i odleżynom.
Wskazania do fizjoterapii u pacjentów z nowotworem
Fizjoterapia onkologiczna znajduje zastosowanie na wszystkich etapach choroby nowotworowej: przed leczeniem, w trakcie terapii, po leczeniu, w trakcie nawrotu oraz w okresie postępowania paliatywnego.
Właściwa organizacji fizjoterapii w onkologii powinna uwzględniać poszczególne fazy choroby nowotworowej oraz wynikające z nich potrzeby pacjentów.
Jak podkreślają eksperci, z fizjoterapeutą powinien spotkać się każdy pacjent onkologiczny. Wsparcie doświadczonego terapeuty stanowi cenną pomoc na wszystkich etapach choroby nowotworowej.
Grupą pacjentów onkologicznych, która w sposób szczególny może wymagać rehabilitacji są chorzy poddani leczeniu skojarzonemu: zabiegowi chirurgicznemu i naświetlaniom lub zabiegowi chirurgicznemu i chemioterapii.
Programy fizjoterapii w onkologii obejmują pacjentów z następującymi problemami:
- Osty i przewlekły ból
- Zmniejszenie wydolności i sprawności fizycznej pacjentów
- Trudności z połykaniem
- Utrata zdolności wykonywania czynności dnia codziennego
- Obrzęk limfatyczny
- Poprawa mobilności i bezpiecznego poruszania się
- Dysfunkcje w obrębie pęcherza moczowego oraz jelit
- Wtórne uszkodzenia w obrębie ośrodkowego układu nerwowego po terapii przeciwnowotworowej
Aktualnie niektóre zadania w zakresie rehabilitacji pacjentów onkologicznych realizują placówki onkologiczne poprzez funkcjonujące w ich strukturach organizacyjnych Działy i Zakłady Rehabilitacji/Fizjoterapii.
Eksperci zajmujący się obszarem fizjoterapii i rehabilitacji onkologicznej wskazują na potrzebę stworzenia standardów i systemu rehabilitacji w onkologii oraz skrócenia terminów oczekiwania na pomoc specjalistów.
Artykuł powstał we współpracy z LUX MED Onkologia
Akceptacja merytoryczna: mgr Krzysztof Maćkowski, Kierownik w LUX MED Onkologia – Centrum Rehabilitacji, Warszawa, ul. Narbutta 83 lok. U10.
To prawda. Lekarze boją się kierować pacjentów onkologicznych na zabiegi rehabilitacyjne. Nie dotyczy to lekarzy onkologów, którzy zalecają raczej ruch i normalne życie, ale przede wszystkim lekarzy rodzinnych, którzy kierują na zabiegi rehabilitacyjne. Ma to miejsce nawet wtedy gdy zabiegi mają dotyczyć schorzeń nie związanych z rakiem. W moim przypadku całkowite zaniechanie rehabilitacji stawów, głównie kolanowych doprowadziło do ich prawie zupełnej degradacji. Stosowane okresowo zastrzyki z kw. hialuronowego niewiele pomagają.
Do tej pory korzystałem z siłowni pod nadzorem osobistego trenera ale w okresie pandemii gdy pozamykano sale pozostały jedynie spacery.
Witaj w klubie, bo mi także zabroniono rehabilitacji po labektomii i chemioterapii, mimo zatwierdzonego RZS. Wbrew zaleceniem ćwiczę w domu, jeżdżę do SPA, aby korzystać z basenu i innych wodnych atrakcji (oprócz sauny, której organizm teraz nie toleruje). Niestety mogę jeździć tylko prywatnie, bo przez 5 lat NFZ nie przyzna mi sanatorium, ani rehabilitacji. To jest chore, bo jednocześnie powinnam jak najszybciej wrócić do pracy, aby nie obciążać systemu zasilkiem rehabilitacyjnym.
Dzień dobry, mój komentarz w roku 2024 będzie dowodem na to że nic się nie zmienia w myśleniu o leczeniu uzdrowiskowym dla chorych onkologicznie. Ja mam guza trzustki (ogon) nie aktywny nie wymaga leczenia obserwacja co 12 miesięcy ale dla NFZ „raczek” i niech siedzi w domu. Zaświadczenie o możliwości zabiegów fizjoterapii nie wystarcza bo wpisanie w leczeniu jako przymusowy zabieg bodźcowy czyni że raczki wynocha. Ten zapis to dyskryminacja nas chorych . Rozumiem że chemio terapia radioterapia operacja powodują pewną karencję ale takie przykłady to traktowanie Nas jako odpad medyczny.