Prawidłowa temperatura ciała zdrowego człowieka wynosi ok. 37 stopni Celsjusza, a jej wahania obserwowane są w ciągu dnia, miesiąca oraz w ciągu całego życia. Zgodnie z definicją przedstawioną przez The American College of Critical Care Medicine gorączka definiowana jest jako wzrost temperatury ciała do wartości równej lub powyżej 38,3°C.

Podwyższona temperatura i gorączka są częstym objawem stwierdzanym u pacjentów onkologicznych oraz u chorych objętych opieką paliatywną. Poniższy artykuł zawiera podstawowe informacje na temat gorączki w przebiegu choroby nowotworowej.

Gorączka w przebiegu choroby nowotworowej – przyczyny

Typowym objawom gorączki (wrażenie chłodu, dreszcze, złe samopoczucie, wrażenie rozpalenia i gorąca, wzmożona potliwość) mogą towarzyszyć symptomy wywołującej ją przyczyny. Najczęstsze przyczyny gorączki w przebiegu choroby nowotworowej to:

  • Gorączka jako objaw zakażenia i infekcji (wirusy, bakterie, pasożyty, grzyby)
  • Progresja choroby nowotworowej ( naciek tkanek, przerzuty, martwica, odleżyny, powikłania po radioterapii lub chemioterapii)
  • Zaburzenia odporności (choroba nowotworowa, wyniszczenie, neutropenia, leki np: glikokortykosteroidy)
  • Obecność ciał obcych (koniule dożylne, cewnik, żywienie dojelitowe)
  • Częste hospitalizacje (cewniki, kaniule, zabieg operacyjny, sztuczna wentylacja, transfuzja krwi, antybiotykoterapia)
  • Odstawienie leków (opioidy, benzodiazepiny)

 

Gorączka u pacjenta onkologicznego – rodzaje

U pacjentów onkologicznych gorączka jest najczęściej objawem zakażenia, którego podłożem mogą być wirusy, bakterie, grzyby lub pasożyty. Zakażeniom sprzyja nie tylko obecność guza nowotworowego, ale także postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne (implementacja cewników, niektóre leki, leczenie operacyjne, powikłania po chemioterapii i radioterapii).

Gorączka u pacjenta z nowotworem może być również pierwszym objawem progresji choroby, obecności zmian martwiczych w obrębie guza lub zmian przerzutowych. Podwyższona temperatura ciała może być następstwem stosowanego leczenia, a w około 10% przypadków nie udaje się ustalić jej przyczyn (FUO – gorączka o nieznanej przyczynie).

Wyróżnia się kilka szczególnych postaci gorączki występujące u chorych w opiece paliatywnej:

Gorączka nowotworowa

Definiowana jako gorączka wywołana przez chorobę nowotworową. Może wystąpić w przebiegu każdej choroby nowotworowej lub stanowić jej pierwszy objaw. Gorączka nowotworowa może stanowić symptom wznowy procesu nowotworowego po leczeniu lub świadczyć o pojawieniu się przerzutów.

Szczególnie często pojawia się u chorych na nowotwory układu chłonnego i krwiotwórczego oraz w przypadku guzów litych o dużej masie i  cechami martwicy. Przyczyną gorączki nowotworowej jest zdolność komórek nowotworowych do produkcji cytokin o charakterze pirogennym.

Gorączka nowotworowa nie odznacza się szczególnymi cechami, które z całą pewnością pozwalają na jej odróżnienie od gorączki spowodowanej infekcją. Jej rozpoznanie jest rozpoznaniem z wykluczenia, które stawiane jest po analizie obrazu klinicznego oraz wykonanych badań laboratoryjnych i obrazowych.

Gorączka neutropeniczna

Oznacza gorączkę występującą u chorych z neutropenią. Neutropenia u pacjentów onkologicznych jest najczęściej skutkiem zaburzenia wytwarzania granulocytów obojętnochłonnych w szpiku kostnym na skutek działania cytostatyków. W 70% przypadków przyczyną gorączki neutropenicznej u chorych na raka jest zakażenie.

Rozpoznanie gorączki neutropenicznej wymaga spełnienia dwóch warunków:

  • stwierdzenia liczby granulocytów obojętnochłonnych poniżej 500/µl lub poniżej 1000/µl z przewidywanym spadkiem w ciągu 48 godzin
  • gorączki (temperatura ciała mierzona w okolicy pachowej) powyżej 38,5°C, utrzymująca się co najmniej przez godzinę lub objawów klinicznych posocznicy

Gorączka neutropeniczna u pacjenta onkologicznego może wymagać hospitalizacji.

Gorączka indukowana przez leki przeciwnowotworowe

Gorączka tego typu występuje w związku czasowym z przyjmowanymi lekami – przy jednoczesnym wykluczeniu innych jej przyczyn. Cechą charakterystyczną gorączki po chemioterapii jest jej ustąpienie wraz z eliminacją z organizmu leku o właściwościach pirogennych (lek oddziałujący na ośrodek termoregulacyjny). Gorączce może towarzyszyć wysypka, obwodowa eozynofilia i podwyższona wartość OB.

Podejrzenie gorączki wywołanej przez leki onkologiczne można wysuwać, gdy wzrost temperatury ciała następuje do 12 godzin po podaniu leku przeciwnowotworowego, a następnie w ciągu kolejnych 24 godzin temperatura ciała powraca do wartości prawidłowych. Gorączka może wystąpić w każdym momencie stosowania określonej terapii.

Gorączka neurogenna

Gorączka neurogenna (ośrodkowa) stanowi wynik uszkodzenia podwzgórza w przebiegu chorób ośrodkowego układu nerwowego – guzów mózgu, przerzutów do mózgu czy naciekania opon mózgowych. Badania pokazują, że gorączka neurogenna stanowi niekorzystny objaw.

Symptomami mogącymi sugerować podejrzenie gorączki neurogennej są utrzymywanie się gorączki pomimo antybiotykoterapii oraz oporność na powszechnie stosowane leki przeciwgorączkowe.

Leczenie gorączki u chorego z nowotworem – metody

Podstawą leczenia gorączki u pacjenta onkologicznego jest leczenie przyczynowe. W praktyce klinicznej podaje się leki przeciwnowotworowe gdy temperatura ciała przekroczy 38,5°C, jednak decyzja o ich stosowaniu powinna być w każdym przypadku podejmowania indywidualnie – uwzględniając stan chorego oraz etap choroby. Zaleca się konsultację postępowania z lekarzem prowadzącym leczenie onkologiczne danego pacjenta i mającym dostęp do historii jego choroby.

Zastosowanie farmakologicznych metod obniżania temperatury ciała nie powinno być postępowaniem rutynowym w przypadku gorączki wywołanej infekcją. Gorączka stanowi nieswoistą reakcję obronną organizmu na infekcję.

Z drugiej strony, gorączka nowotworowa u chorych na raka w zaawansowanym stadium choroby może prowadzić do wyniszczenia i wyczerpania fizycznego.

W postępowaniu farmakologicznym dotyczącym leczenia gorączki stosuje się najczęściej leki przeciwzapalne o właściwościach przeciwbólowych i przeciwgorączkowych oraz paracetamol. U pacjentów z gorączką nieodpowiadającą na leczenie paracetamolem należy rozważyć dołączenie leku przeciwgorączkowego należącego do NLPZ (np. ibuprofen).

Niefarmakologiczne metody obniżania gorączki obejmują:

  • pojenie płynami o temperaturze pokojowej
  • nawadnianie drogą dożylną chorych nieprzytomnych
  • ubranie chorego w lekkie i przewiewne ubranie
  • przykrycie chorego cienkim nakryciem np. prześcieradłem
  • można rozważyć rozebranie chorego z wysoką gorączką i przemywanie jego ciała gąbką nasączoną wodą. Warto pamiętać, że temperatura wody wykorzystywanej do chłodzenia ciała powinna być niższa od temperatury ciała tylko o 1-2°C.

 

Jak zmierzyć gorączkę – metody pomiaru temperatury ciała

  • Termometr umieszczony w tętnicy płucnej, pęcherzu moczowym lub przełyku – najskuteczniejsza metoda pomiaru temperatury wewnętrznej ciała, metoda inwazyjna, stosowana głównie na oddziałach intensywnej terapii
  • pomiar termometrem w odbytnicy – wartość temperatury jest zazwyczaj wyższa o kilka dziesiątych od temp. wewnętrznej; metoda łatwa do wykonania, dokładna i powszechnie stosowana.
  • pomiar temperatury dokonywany w jamie ustnej – metoda pomiaru gorączki mniej dokładna od wspomnianych wcześniej, ale bardzo łatwa do wykonania, zwłaszcza u chorych przytomnych i współpracujących
  • pomiar temperatury błony bębenkowej przy użyciu dousznych termometrów na podczerwień – wyniki mogą być słabo skorelowane z faktyczną wartością wewnętrznej temperatury ciała
  • Eksperci nie zalecają – z uwagi na niską dokładność w odzwierciedlaniu wewnętrznej temperatury ciała – stosowania bezdotykowych termometrów na podczerwień (pomiar przy skroni) oraz w dole pachowym. Wyniki pomiarów mogą być niedokładne.