Od wielu lat olej rybi jest znanym i docenianym elementem zdrowej diety. Zawdzięcza to swoim właściwościom wspomagającym odporność człowieka i wspierających pracę układu krążenia. Kardioprotekcyjny wpływ wykazano między innymi w badaniach z udziałem Eskimosów Grenlandzkich. Zaobserwowano, że pomimo spożycia sporej ilości tłuszczu w całodziennej racji pokarmowej, rzadziej zapadali na choroby układu krążenia niż Duńczycy. Tą niską zachorowalność wśród Eskimosów upatruje się w źródłach tłuszczu w ich diecie, którym są tłuste ryby morskie, wyróżniające się zawartością kwasów tłuszczowych omega-3.
Kwasy tłuszczowe omega-3 pełnią szereg funkcji w ludzkim organizmie i chronią nie tylko przed wystąpieniem chorób układu sercowo-naczyniowego, ale również nowotworowych.
Co więcej, ich suplementacja w trakcie leczenia onkologicznego może przynieść wiele korzyści tj. poprawę apetytu, zmniejszenie ryzyka utraty beztłuszczowej masy ciała oraz obniżenie stanu zapalnego. Nie należy ich rozpatrywać jako substytutu leczenia choroby nowotworowej, ale wsparcie terapii mogące realnie wpływać na poprawę jakości życia chorych.
Artykuł ekspercki – rola i właściwości kwasów tłuszczowych omega-3 w żywieniu pacjentów onkologicznych. Autor: dr n. med. Magdalena Maciejewska-Cebulak.
Partnerem publikacji jest NORSAN – norweska firma oferująca wysokiej jakości produkty omega-3 i profesjonalną analizę kwasów tłuszczowych.
Czym są kwasy tłuszczowe omega-3
Kwasy tłuszczowe dzielą się w zależności od liczby wiązań podwójnych w łańcuchu węglowym: nasycone (brak wiązań podwójnych), jednonienasycone (jedno podwójne wiązanie) i wielonienasyone (kilka podwójnych wiązań).
Kwasy tłuszczowe omega-3 należą do grupy długołańcuchowych wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, charakteryzujących się pierwszym podwójnym wiązaniem przy trzecim atomie węgla. Do najważniejszych zalicza się kwas alfa-linolenowy (ALA), dokozaheksaenowy (DHA) i eikozaheksaenowy (EPA).
Kwasy tłuszczowe omega-3 należy dostarczać wraz z dietą, ponieważ organizm ludzki nie potrafi ich syntetyzować.
Pewna ilość EPA i DHA może być wytwarzana z ALA (w wyniku działania enzymów pozwalających na wydłużenie struktury kwasu tłuszczowego – elongazy i tworzących wiązania podwójne – desaturazy). Jednakże stopień konwersji ALA do EPA i DHA jest bardzo zróżnicowany. U wielu osób prawdopodobnie nie wystarcza na pokrycie zapotrzebowania na EPA i DHA. Jest to szczególnie istotne w przypadku większego zapotrzebowania organizmu na EPA i DHA.
Źródła kwasów tłuszczowych omega-3
Zbilansowanie odpowiedniej dawki kwasów tłuszczowych omega-3 wymaga świadomości żywieniowej oraz wiedzy, które produkty spożywcze stanowią ich źródła.
Kwas alfa-linolenowy występuje dość powszechnie w olejach roślinnych (rzepakowy, sojowy, lniany), orzechach włoskich, siemieniu lnianym, soczewicy oraz soi. Źródła kwasów tłuszczowych EPA i DHA ograniczają się do tłustych ryb morskich (śledź, łosoś, makrela, tuńczyk) i owoców morza, a także alg i fitoplanktonu morskiego.
Należy podkreślić, że dietoterapia chorych onkologicznych powinna uwzględniać dostarczenie odpowiedniej ilości EPA i DHA.
Oba te kwasy tłuszczowe były stosowane w badaniach naukowych.
Znaczenie kwasów tłuszczowych omega-3 w chorobie nowotworowej
W organizmie człowieka kwasy tłuszczowe omega-3 pełnią szereg różnych funkcji. Wspierają praktycznie każdy układ (nerwowy, krążenia, oddechowy) na każdym etapie życia (są niezbędne już w okresie prenatalnym). Dodatkowo mają znaczenie w prewencji nadwagi i otyłości, chorób układu sercowo-naczyniowego, Alzheimera, a także pełnią ważną rolę w profilaktyce chorób nowotworowych.
Jednym z czynników ryzyka rozwoju chorób nowotworowych jest stres oksydacyjny. Powstaje on w wyniku nagromadzenia się wolnych rodników tlenowych, co prowadzi do powstania przewlekłego stanu zapalnego.
Dzięki swoim właściwościom przeciwzapalnym kwasy tłuszczowe omega-3 mogą zapobiegać jego negatywnym skutkom.
Hamują one nadmierną odpowiedź układu odpornościowego i zapobiegają uszkodzeniom struktur komórkowych, ograniczają proliferację komórek nowotworowych oraz wspierają odporność. Wykazano, że kwasy tłuszczowe omega-3 zmniejszają ryzyko rozwoju raka jelita grubego, piersi, prostaty, jajnika i śluzówki macicy.
Kwasy omega-3 – zapotrzebowanie
Zapotrzebowanie na kwasy tłuszczowe omega-3 jest zależne od wieku, stanu fizjologicznego oraz stanu zdrowia. Ciąża i karmienie piersią zwiększają zapotrzebowanie na DHA, natomiast w chorobach układu krążenia rekomenduje się wyższe dawki EPA i DHA niż dla populacji ogólnej.
U zdrowych osób dorosłych rekomenduje się spożycie tłustych ryb morskich co najmniej 2 razy w tygodniu lub 250mg EPA i DHA dziennie.
Jak dotąd nie opublikowane oficjalnych wytycznych określających rekomendowaną dawkę kwasów tłuszczowych omega-3 u chorych onkologicznych, jednakże na podstawie dotychczas opublikowanych wyników badań można wnioskować, że zapotrzebowanie przewyższa poziom ustalonych norm dla populacji ogólnej.
Suplementacja omega-3 – ważny wybór produktu dobrej jakości
W przypadku podjęcia decyzji o suplementacji kwasów tłuszczowych omega-3 należy kierować się wyborem preparatu dobrej jakości. Pomimo tego, że suplementy diety wyglądają jak leki (kapsułki, syropy, pastylki), podlegają zupełnie innym regulacjom prawnym. Ich ogromna i stale rosnąca liczba sprawia, że ich kontrola rynku (a także ich skład i jakość) staje się niezwykle trudna. W związku z tym nie każdy preparat z kwasami tłuszczowymi omega-3 będzie dobrej jakości.
Potwierdzają to stanowiska eksperckie wskazujące na zróżnicowaną skuteczność działania suplementów kwasów tłuszczowych omega-3, co jest związane z: zawartością poszczególnych omega-3 w preparacie, ich podatnością na utlenianie oraz zawartością substancji dodatkowych.
Dlatego konieczny jest wybór preparatu, którego producent przeprowadza kontrole i badania swoich produktów.
Dla chorych onkologicznych można rozważyć wdrożenie kwasów tłuszczowych omega-3 (np. w formie oleju) lub żywności specjalnego przeznaczenia medycznego wzbogaconej o nie. Wybór zawsze warto skonsultować ze specjalistą.
Kwasy tłuszczowe omega-3 w dietoterapii chorych na nowotwory
Suplementacja EPA i DHA u chorych onkologicznych może stanowić ważny element dietoterapii, poprawiając apetyt, masę i kompozycję ciała. W badaniach nie wykazano, że suplementacja zmniejsza masę guza lub przedłuża czas przeżycia chorych. Oznacza to, że kwasy tłuszczowe nie leczą chorego z nowotworu, ale mogą poprawiać jego jakość życia.
Zalecenia Europejskiego Towarzystwa Żywienia Klinicznego i Metabolizmu (ESPEN) sugerują stosowanie suplementacji kwasami tłuszczowymi omega-3 lub olejem rybim u chorych z zaawansowaną chorobą nowotworową poddawanych chemioterapii i zagrożonych utratą masy ciała. Jednakże eksperci podkreślają niską siłę zaleceń. Jest to związane z koniecznością przeprowadzenia większej ilości badań, aby ponad wszelką wątpliwość zalecać taką suplementację dla tej grupy pacjentów.
Jednocześnie sugerują ostrożność w suplementacji u chorych ze zwiększonym ryzykiem krwawień. Suplementację kwasów tłuszczowych omega-3 odradza się w trakcie leczenia za pomocą ibrutynibu z uwagi na zwiększone ryzyko krwawień z nosa przy tym leczeniu.
EPA i DHA poprzez szereg szlaków metabolicznych regulują odpowiedź zapalną ustroju, obniżając stan zapalny. Zwiększają również produkcję glutationu, co zapobiega uszkodzeniom oksydacyjnym komórek.
Korzystny wpływ EPA i DHA u chorych na nowotwory wykazano w metaanalizie, obejmującej 383 chorych w trakcie chemio-, radio- i chemioradioterapii. Proporcje EPA i DHA były zróżnicowane, podobnie jak dawka kwasów tłuszczowych omega-3 (0,6-3,6g), czas trwania suplementacji (1-12 tygodni) oraz forma podaży kwasów tłuszczowych omega-3 (kapsułki oraz FSMP z dodatkiem EPA i DHA).
Nie zaobserwowano wpływu na zmniejszenie masy guza ani na długość przeżycia chorych, ale wykazano pozytywny wpływ na jakość życia pacjentów, m.in. poprzez utrzymanie lub wzrost masy ciała, pozytywny wpływ na skład ciała oraz obniżenie stanu zapalnego. Co ciekawe, wykazano, że suplementacja EPA i DHA u chorych onkologicznych jest bezpieczna, ponieważ nie zaobserwowano negatywnych skutków ubocznych tej suplementacji.
W kolejnej metaanalizie zaobserwowano, że fortyfikacja diety w kwasy tłuszczowe omega-3 wpływa korzystnie na poprawę apetytu i wzrost masy ciała, a tym samym jakość życia chorych onkologicznych. We wnioskach zasugerowano podawanie dawki 1,5g kwasów tłuszczowych omega-3 dziennie, co wiąże się z poprawą parametrów klinicznych i jakości życia.
Podaż EPA i DHA ma znaczenie nie tylko w trakcie radio- i chemioterapii, ale również w chirurgii onkologicznej. Składniki te, wraz z argininą, glutaminą i nukleotydami to substancje immunomodulujące, będące częścią tzw. „immunonutrition”, czyli żywienia immunomodulującego. Jego celem jest poprawa efektu leczenia poprzez wpływ na układ odpornościowy. Zastosowanie substancji immunomodulujących pozwala na zwalczanie stanu zapalnego oraz zmniejszenie efektu uogólnionej reakcji zapalnej towarzyszącej chorobom nowotworowym.
Każdemu zabiegowi chirurgicznemu towarzyszy stres, zarówno psychiczny jak i metaboliczny. Podaż immunoskładników ma na celu zmniejszyć immunosupresję, którą ten stres wywołuje. Dzięki temu spada ryzyko powikłań infekcyjnych, a rany goją się szybciej.
W okresie okołooperacyjnym zaleca się podaż składników immunomodulujących (w tym kwasów tłuszczowych omega-3) niedożywionym chorym onkologicznym oraz wszystkim pacjentom poddawanych dużym operacjom w obrębie jamy brzusznej, niezależnie od stanu odżywienia.
Rola kwasów omega-3 w żywieniu onkologicznym – podsumowanie
Kwasy tłuszczowe omega-3 (EPA i DHA) pełnią szereg ważnych funkcji w dietoterapii chorych onkologicznych, zarówno poddawanych zabiegom chirurgicznym jak i chemio- i radioterapii.
Suplementacja dobrana indywidualnie, w oparciu o wywiad żywieniowy i wyniki badań laboratoryjnych, może realnie wspomagać chorego w trakcie trudnego leczenia. Dzieje się to poprzez obniżanie stanu zapalnego, wzrost apetytu, masy ciała, a w efekcie poprawę jakości życia.
Nie należy jednak rozpatrywać suplementacji kwasów tłuszczowych omega-3 jako substytutu leczenia onkologicznego, ale jako element dietoterapii.
Bibliografia:
- Colomer R. i wsp., Systematic review n-3 Fatty acids, cancer and cachexia: a systematic review of the literature, British Journal of Nutrition (2007), 97, 823–831
- Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. (red.), Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie, Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2020
- Silvia JAP. i wsp., Omega-3 supplements for patients in chemotherapy and/or radiotherapy: A systematic review, Clinical Nutrition (2015), 34(3): 359-366
- Gromadzka-Ostrowska J., Szawłowski A. (red.), Dietetyka w chorobach nowotworowych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2022
- Gromadzka-Ostrowska J., Paluszkiewicz P., Słodkowski M., Sobocki J., Szawłowski A. (red.), Żywienie w chorobach nowotworowych, PZWL Wydawnictwo Lekarskie, 2020
- Kłęk S. i wsp., Standardy leczenia żywieniowego w onkologii, Onkol Prakt Klin Edu 2015, 1(1):19-36.
- Muscaritoli M. i wsp., ESPEN practical guideline: Clinical Nutrition in cancer, Clinical Nutrition 40 (2021) 2898-2913
PRZEJDŹ DO: WSPARCIE ŻYWIENIOWE W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ
