Złożony proces intensywnego leczenia onkologicznego zaburza funkcjonowanie wielu układów w organizmie, w tym układu odpornościowego. W trakcie terapii onkologicznej może dojść również do pogłębienia  już istniejących zaburzeń funkcjonowania układu immunologicznego.

Żywienie wspomagające odporność czyli tzw. immunożywienie jest istotnym elementem wsparcia pacjentów leczonych z powodu choroby nowotworowej, w szczególności chorych poddawanych zabiegom chirurgicznym. Dowiedz się na czym polega dieta immunomodulująca.

Dieta immunomodulująca pacjentów onkologicznych

Europejskie Towarzystwo Żywienia i Metabolizmu (ESPEN) zaleca stosowanie u pacjentów z chorobą nowotworową produktów odżywczych zawierających argininę, kwasy tłuszczowe omega-3 oraz nukleotydy na 5-7 dni przed i po operacji w obrębie głowy i szyi, jamy brzusznej oraz po ciężkich urazach.

Właściwa dieta immunomodulująca pomaga zmniejszyć ilość powikłań pooperacyjnych, skrócić czas pobytu w szpitalu oraz poprawić wyniki leczenia pacjenta.

Dieta immunomodulująca to specjalne preparaty zawierające ponad fizjologiczne dawki specjalnych dodatków, takich jak wielonienasycone kwasy tłuszczowe omega-3, glutamina, argininia, nukleotydy i antyoksydanty. Diety immunomodulujące są stosowane w celu poprawy działania układu odpornościowego w odpowiedzi na szeroko pojęty stres metaboliczny.

Osoby chore onkologicznie są narażone na rozwój kacheksji nowotworowej, która jest wieloczynnikowym zespołem charakteryzującym się poważną, długotrwałą, niezamierzoną i postępująca utratą masy ciała.

Również w przypadku hipermetabolizmu i hiperkatabolizmu indukowanego chorobą nowotworową u chorych onkologicznie należy wdrożyć odpowiednią interwencję żywieniową z wykorzystaniem składników immunomodulacyjnych.

ZOBACZ: JAK DZIAŁA UKŁAD ODPORNOŚCIOWY

Immunożywienie pacjenta z nowotworem

Odpowiedź organizmu na uraz, w tym spowodowany operacją chirurgiczną, ma na celu jak najszybsze przewrócenie homeostazy. W większości przypadków reakcje te pozwalają na powrót do zdrowia nawet bez interwencji medycznej.

U osób ciężko chorych, w tym poddanych rozległym zabiegom operacyjnym, pourazowa odpowiedź może być nadmierna i staje się czynnikiem uszkadzającym.

Czym jest żywienie immumodulujące i jaki jest jego cel?

Żywienie immunomodulujące jest mieszaniną odżywczą, której składniki dostarczają białka i energii, ale również korzystnie modulują odpowiedź organizmu na uraz.

Immunożywienie pacjenta onkologicznego ma na celu poprawę odporności komórkowej, ograniczenie miejscowej, jak i uogólnionej reakcji zapalnej oraz wzmocnienie aktywności odpornościowej śluzówkowego układu limfoidalnego MALT.

Pod hasłem „immunożywienie” należy rozmieć sposób odżywiania, który wspomaga funkcjonowane układu odpornościowego. Nasza dieta oraz funkcjonowanie układu immunologicznego są ze sobą ściśle powiązane.

ZAJRZYJ: DIETA W OKRESIE OKOŁOOPERACYJNYM

Składniki odżywcze o działaniu immunomodulacyjnym

  • arginina,
  • glutamina,
  • kwasy tłuszczowe omega-3,
  • nukleotydy
  • antyoksydanty (β-karoten, witaminy C i E oraz selen, cynk i miedź).

Chociaż powyższe immunoskładniki w większości występują naturalnie w pożywieniu, to mechanizm działania immunożywienia wymaga dostarczania ich do organizmu w ilościach przekraczających podaż w naturalnym pokarmie.

Na rynku istnieją specjalistyczne produkty odżywcze o unikalnym składzie, opracowane specjalnie dla pacjentów w okresie okołooperacyjnym.

Określone witaminy i pierwiastki śladowe są niezbędne dla optymalnego działania układu odpornościowego człowieka. Elementy białkowe (aminokwasy, substancje jądra komórkowego) oraz kwasy tłuszczowe z olejów rybich (kwasy tłuszczowe omega-3) również wzmacniają nasz układ immunologiczny.

Immunomodulacja aminokwasami

  • Arginina– niezbędny aminokwas powstający w nerkach, który odgrywa istotną rolę w transporcie, gromadzeniu oraz wydalaniu azotu i amoniaku przez cykl mocznikowy. Arginina zwiększa aktywność fagocytarną leukocytów, jako prekursor tlenku azotu, reguluje syntezę białek w wątrobie oraz pośrednio bierze udział w uwalnianiu wolnych rodników i zmniejszeniu uwalniania mediatorów reakcji zapalnej. W przypadku pacjentów z chorobami nowotworowymi wykazano, że arginina stymuluje proliferację komórek nowotworowych, jednak obecnie uważa się, że podaż tego składnika nie ma wpływu na rozrost guza nowotworowego. U osób operowanych z powodu nowotworów górnego odcinka przewodu pokarmowego przedoperacyjne podawanie argininy przez 5 dni zmniejszało liczbę powikłań pooperacyjnych. Najnowsze doniesienia naukowe wykazują, że u chorych niedożywionych z nowotworami głowy i szyi okołooperacyjne immunożywienie wzbogacone w argininę wydłuża całkowite przeżycie. Jej źródłem dla organizmu jest również pokarm, znajduje się zarówno w białkach roślinnych jak i zwierzęcych.
  • Glutamina – aminokwas, występujący w organizmie w największej ilości oraz stanowiący główny rezerwuar azotu. Stanowi istotne źródło energii dla komórek układu odpornościowego i utrzymuje prawidłowe stężenie glutationu w wątrobie, płucach, jelicie oraz komórkach układu odpornościowego. W organizmie osoby zdrowej występuje w wystarczających ilościach, jednak w warunkach stresu metabolicznego, jakim może być np. uraz, sepsa czy oparzenie dochodzi do szybkiego wyczerpania jej zapasów i staje się ona aminokwasem warunkowo niezbędnym. Glutamina zwiększa liczbę i odpowiedź proliferencyjną limfocytów oraz aktywność cytotoksyczną mononuklearów krwi obwodowej. U pacjentów z wyniszczeniem nowotworowym ze względu na nasilony katabolizm obserwuje się znaczne niedobory tego aminokwasu i uważa się, że jego podanie w przypadku tej grupy chorych może zapewnić prawidłowe funkcjonowanie komórek odpornościowych oraz nabłonka jelitowego. Glutamina może wpływać korzystnie na proces gojenia ran pooperacyjnych, a tym samym skracać czas hospitalizacji i wspomagać obronę przed stresem oksydacyjnym, a jej główną rolą jest ochrona błony śluzowej przewodu pokarmowego.

Dieta immunomodulująca

Immunomodulacja kwasami tłuszczowymi

W immunożywieniu i diecie immunomodulującej pacjentów onkologicznych szczególne zainteresowanie badaczy nakierowane jest na kwasy tłuszczowe. Wiąże się to z ich immunosupresyjnym i przeciwzapalnym wpływem na układ immunologiczny oraz proapoptycznym działaniem na komórki nowotworowe.

Organizm ludzki nie potrafi syntetyzować wielonienasyconych kwasów tłuszczowych (WKT), dlatego tak ważne jest dostarczanie ich do organizmu wraz z codzienną dietą. Kwasy tłuszczowe z rodziny omega-3 ograniczają  w organizmie reakcje prozapalne, natomiast omega-6 wykazują silne działanie prozapalne.

Kwasy tłuszczowe omega-3 mogą modulować proces nowotworzenia poprzez zwiększenie apoptozy, działanie toksycznie oraz hamowanie proliferacji komórek nowotworowych, a ich głównym żywieniowym źródłem są: tłuste ryby (sardynki, makrela, łosoś), owoce morza, olej rzepakowy  i sojowy, nasiona lnu, orzechy włoskie, migdały, sezam oraz masło.

SPRAWDŹ: ZDROWE TŁUSZCZE

Immunosupresyjne działanie kwasów tłuszczowych

Naukowcy wykazali, że stosowanie kwasów tłuszczowych w wysokich dawkach może wywierać działanie immunosupresyjne na komórki układu odpornościowego. Podawanie 4-6 gramów na dobę kwasu α-linolenowego, nie zmieniało aktywności komórek NK (Natural Killer) oraz produkcji cytokin (TNF, IL-1, IL-6) i nie wpływało na aktywność monocytów i neutrofilów.

Dopiero podanie 15 gramów na dobę powodowało zmniejszenie produkcji cytokin (IL-1 i TNF) przez monocyty. Liczne badania epidemiologiczne i eksperymentalne wskazują na istotną rolę tłuszczów w procesie nowotworzenia oraz przerzutowania.

Immumodulacja antyoksydantami

  • Witamina C (kwas askorbinowy) – jest jedną z najpowszechniej występujących witamin w żywności. Ten cenny antyoksydant chroni organizm przed niekorzystnym działaniem wolnych rodników, a tym samym przyczynia się do zmniejszenia zachorowalności na wiele rodzajów raka między innymi: przełyku, żołądka, jamy ustnej oraz trzustki. Witamina C bierze czynny udział w procesie gojenia ran i oparzeń oraz wpływa korzystnie na obniżenie ciśnienia tętniczego krwi. Zwiększa absorpcję żelaza i hamuje tworzenie się azotynów. Najobficiej występuje w świeżych owocach i warzywach takich jak: owoce jagodowe, cytrusowe, kwaśne jabłka, natka pietruszki, warzywa kapustne, papryka, ziemniaki. Witamina C jest bardzo wrażliwa na działanie obróbki termicznej, dlatego tak ważne jest spożywanie świeżych  i surowych jej źródeł.
  • Witamina E – obejmuje 8 różnych substancji rozpuszczalnych w tłuszczach, jednak głównymi tokoferolami dostarczanymi do organizmu wraz z pożywieniem są α- i γ-tokoferol. Jej podstawową funkcją jest ochrona błon komórkowych przed stresem oksydacyjnym. Witamina E zmniejsza agregację płytek krwi oraz aktywnie uczestniczy w ochronie czerwonych krwinek. Wykazuje działanie ochronne w stosunku do nowotworów: jelita grubego, piersi oraz płuc. Głównym jej źródłem są produkty pochodzenia roślinnego: oleje roślinne, oliwa z oliwek, orzechy, sezam, rośliny strączkowe, awokado, nasiona słonecznika i dyni.
  • Witamina A (retinol) – wykazuje działanie antyoksydacyjne. Magazynowana jest w wątrobie,  a organizm czerpie ją zarówno z tłuszczów zwierzęcych oraz syntetyzuje w jelitach z β-karotenu znajdującego się w warzywach i owocach. Wykazuje również działanie przeciwzapalne. Chroni organizm przed mutagenezą i uszkodzeniami DNA, przez co spowalnia progresję nowotworów: jelita grubego, płci piersi oraz chroni przed ich rozwojem. Źródłem witaminy A są głównie produkty zwierzęce: mleko, jaja, sery, wątroba czy tłuste ryby. W produktach pochodzenia roślinnego witamina ta występuje w postaci prowitaminy, czyli β-karotenu i znajduje się głównie w: marchewce, dyni, papryce czerwonej, pomarańczach, pomidorach, szpinaku, brokułach, sałacie oraz melonach.

PRZECZYTAJ: DIETA ANTYRAKOWA

Immunożywienie i dieta immunomodulująca pacjentów onkologicznych – podsumowanie

Dotychczas wykonano wiele badań naukowych w kierunku wpływu immunożywienia na organizm w chorobie. W toku badań wykazano, że odpowiednia dieta immunomodulująca poprawia kliniczny przebieg choroby nowotworowej, zmniejsza częstość ciężkich zakażeń, skraca czas hospitalizacji, obniża koszty leczenia i zmniejsza śmiertelność. Najwięcej z tych korzyści dotyczy chorych chirurgicznych.

W badaniach klinicznych żywienie zawierające argininę, nukleotydy i kwasy omega-3 zmniejszało liczbę powikłań infekcyjnych u ciężko chorych po urazie i operacjach onkologicznych. Jedna z metaanaliz, która dotyczyła okołooperacyjnego immunożywienia wśród chorych z nowotworami przewodu pokarmowego, wykazała obniżenie liczby powikłań pooperacyjnych, skrócenie czasu hospitalizacji i poprawę wybranych parametrów odporności.

Próby modulacji odporności za pomocą specjalistycznego immunożywienia są obiecujące i dają możliwość uzupełniania podstawowych metod leczenia onkologicznego.

POLECAMY: WSPARCIE ŻYWIENIOWE W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ