Interwencja żywieniowa u pacjenta onkologicznego może zostać podjęta na każdym etapie postępowania diagnostyczno-terapeutycznego i w każdym przypadku potwierdzenia wskazań.

Doustna droga odżywiania jest zawsze traktowana jako najlepsza. W przypadku braku możliwości skutecznego żywienia doustnego należy rozważyć możliwość podania pokarmu drogą dojelitową przy użyciu sond lub zgłębników (żywienie dojelitowe).

Jeśli nie ma możliwości skutecznego żywienia dojelitowego, należy zapewnić dostęp dożylny i rozpocząć żywienie pozajelitowe, w miarę możliwości uzupełniane przez doustne lub dojelitowe podawanie pożywienia (żywienie pozajelitowe).

Tradycyjne żywienie doustne w porównaniu do sztucznej dojelitowej terapii odżywczej ma tę zaletę, że jest bardziej naturalne, przyjemniejsze dla pacjentów i stanowi element aktywności społecznej. Pacjenci nowotworowi, którzy pomimo optymalnej porady dietetycznej nie potrafią się wystarczająco się odżywiać, wymagają stosowania tzw. sztucznej terapii odżywczej.

Ustalenia dotyczące momentu zastosowania oraz wyboru odpowiedniej interwencji żywieniowej powinny być dokonywane według ścisłych zasad.

Żywienie dojelitowe i pozajelitowe – interwencja żywieniowa

Pierwszym krokiem interwencji żywieniowej u pacjenta będzie porada dietetyczna, która może skutkować modyfikacją diety doustnej lub/i zaleceniem spożywania doustnych suplementów pokarmowych (ONS).

Kiedy należy rozważyć sztuczną interwencję żywieniową w postaci żywienia dojelitowego lub pozajelitowego?

  1. Jeśli pacjent pomimo zastosowania wszystkich możliwości dietetycznych nie potrafi właściwie się odżywiać (utrata apetytu, zapalenie błon śluzowych itp.)
  2. Jeśli pacjent pomimo braku występujących dolegliwości żołądkowo-jelitowych nie chce właściwie się odżywiać.
  3. Gdy pacjent onkologiczny z powodu swojej choroby nie może jeść (np. zwężenia, ciężkie zaburzenia perystaltyki, ostre zapalenie trzustki).

W przypadku wyboru żywienia dojelitowego, jak i pozajelitowego u pacjentów z nowotworem ważną rolę odgrywa przewidywany czas terapii.

SPRAWDŹ: NIEDOŻYWIENIE PACJENTA

Żywienie dojelitowe pacjentów onkologicznych

Przegląd i analiza dostępnych danych dotyczących żywienia przez zgłębnik dojelitowy (enteral tube feeding – ETF) wskazuje, że metoda ta może zwiększać ilość przyjętego przez pacjenta pożywienia, zmniejsza utratę masy ciała i tkanek oraz poprawia parametry czynnościowe organizmu.

Na czym polega żywienie dojelitowe?

Żywienie dojelitowe (enteralne) jest żywieniem sztucznym prowadzonym drogą przewodu pokarmowego z zastosowaniem substancji odżywczych i innych niezbędnych substancji pomocniczych o odpowiednim składzie. Prowadzi się je przez sondy, zgłębniki, gastro- lub jejunostomię. Mieszaniny żywieniowe podaje się do żołądka lub jelita cienkiego.

Taka forma interwencji żywieniowej może być stosowana u pacjentów onkologicznych ze sprawnym przewodem pokarmowym, tzn. z zachowanym pasażem i wchłanianiem jelitowym, którzy z powodu określonej przyczyny nie mogą się żywić doustnie lub jedzą za mało w stosunku do zapotrzebowania organizmu.

Żywienie dojelitowe powinno być zawsze rozważane w pierwszej kolejności, przed żywieniem pozajelitowym. Taka forma daje możliwość wykorzystania naturalnej drogi wchłaniania pokarmów, a zachowanie naturalnych mechanizmów przewodu pokarmowego sprzyja bezpieczeństwu żywienia.

SPRAWDŹ: DIETY PRZEMYSŁOWE DLA PACJENTÓW

Wskazania do żywienia dojelitowego

  1. Zaburzenia pasażu w obrębie górnego odcinka przewodu pokarmowego, głowy i szyi spowodowane obecnością guza nowotworowego
  2. Powikłania i działania uboczne radioterapii i chemioterapii oraz zabiegów chirurgicznych
  3. Brak prawidłowego pasażu pokarmowego w okresie pooperacyjnym i podczas leczenia powikłań

Potencjalnymi przeciwwskazaniami do żywienia dojelitowego są: niedrożność przewodu pokarmowego, uporczywe wymioty, przewlekła biegunka, brak akceptacji tej metody oraz problemy z pielęgnacją.

żywienie dojelitowe

Jak przebiega żywienie dojelitowe u chorych na raka?

Żywienie dojelitowe powinno bazować na dietach przemysłowych, dzięki którym możliwe jest dostarczanie do organizmu substancji odżywczych o składzie i w ilościach dostosowanych do indywidualnych potrzeb danego chorego.

Specjalne odżywki (tzw. dietetyczne środki specjalnego przeznaczenia medycznego) mają ściśle określony skład, są dobrze tolerowane, niskoosmolarne, sterylne i nie zatykają zgłębników. Pokrywają one zapotrzebowanie energetyczne oraz zawierają wszystkie potrzebne substancje odżywcze.

U pacjentów poddawanych chemioterapii i radioterapii bez zaburzeń połykania zaleca się w pierwszej kolejności żywienie normalne z dodatkiem doustnych suplementów diety.

Przy zaburzeniach połykania spowodowanych nowotworem głowy, szyi czy przełyku lub występujących w następstwie terapii onkologicznej należy rozważyć zastosowanie żywienia dojelitowego przez zgłębnik lub przez przetokę odżywczą. Dzięki temu rozwiązaniu można istotnie zredukować utratę masy ciała również po naświetlaniu górnego przewodu pokarmowego.

Żywienie dojelitowe w domu

Żywienie dojelitowe może być prowadzone  w warunkach domowych pod nadzorem wyspecjalizowanego ośrodka. Zawsze gdy jest to możliwe, pacjent powinien możliwe wcześnie zostać wypisany ze szpitala do domu.

Plan leczenia żywieniowego w domu opracowuje lekarz, który odpowiada również za jego przebieg i następstwa. Wprowadzenie żywienia dojelitowego w domu wymaga przeszkolenia pacjenta i jego opiekunów.

SPRAWDŹ: JAK WYGLĄDA STOMIA

Żywienie pozajelitowe pacjentów z nowotworem

Krótkoterminowe ograniczenie dostarczania pokarmu przez kilka dni u prawidłowo odżywionych pacjentów onkologicznych przebiega zwykle bezproblemowo. Niestety, ograniczenie dostarczania pokarmu w przypadku małych rezerw, jak również długotrwałe ograniczenie może prowadzić do groźnych deficytów narządowych. W takich sytuacjach należy rozważyć zastosowanie żywienia sztucznego, w tym żywienia pozajelitowego.

żywienie pozajelitowe

Co to jest żywienie pozajelitowe (parenteralne)

Żywienie pozajelitowe (parenteralne) polega na dożylnym podawaniu substancji odżywczych o ściśle określonym składzie u tych chorych, u których żywienie drogą przewodu pokarmowego (doustne, dożołądkowe, dojelitowe) jest niewystarczające lub przeciwwskazane.

Żywienie pozajelitowe może stanowić jedyną drogę podaży substancji odżywczych (całkowite żywienie pozajelitowe) lub być jedynie uzupełnieniem żywienia przez przewód pokarmowy (częściowe żywienie pozajelitowe).

W zależności od rodzaju dostępu żylnego wyróżnia się:

  1. Żywienie pozajelitowe centralne przez cewnik wprowadzony do żyły podobojczykowej lub żyły szyjnej wewnętrznej
  2. Żywienie pozajelitowe obwodowe przez kaniulę, np. typu venflon, wprowadzoną do żyły obwodowej. Dostęp obwodowy przy użyciu kaniuli znajduje zastosowaniu głównie u pacjentów zakwalifikowanych do krótkotrwałego żywienia pozajelitowego (do 7 dni).

CZYTAJ: DIETA ONKOLOGICZNA

Zastosowanie żywienia pozajelitowego w onkologii

Szczególną cechą żywienia pozajelitowego jest możliwość szybkiej podaży dużej ilości substancji odżywczych o odpowiednim składzie. Ma to szczególne znaczenie w przypadku chorych poważnie niedożywionych, z powikłaniami pooperacyjnymi, a także leczonych na oddziale intensywnej terapii.

W żywieniu pozajelitowym drogą dożylną dostarcza się źródła białka, energii, elektrolitów, witamin, pierwiastków śladowych i wody, które są składową tzw. mieszaniny odżywczej. Jej skład i objętość muszą być indywidualnie dobrane i odpowiednio zmodyfikowane u każdego pacjenta z uwzględnieniem choroby podstawowej i chorób towarzyszących.

Postępem w żywieniu pozajelitowym jest wprowadzenie systemu all-in-one – czyli „wszystko w jednym”, polegającego na podawaniu w jednym worku wszystkich wymieszanych w odpowiedniej kolejności, składników odżywczych.

Wskazania do leczenia pozajelitowego

Wskazania do żywienia pozajelitowego są liczne i zachodzą wtedy, gdy żywienia drogą przewodu pokarmowego jest niemożliwe. Najważniejsze wskazania do żywienia dojelitowego to:

  • zwężenie przełyku nowotworowe lub pozapalne,
  • nowotwór przełyku, rak trzustki, rak żołądka uniemożliwiający odżywianie drogą przewodu pokarmowego,
  • okres pooperacyjny,
  • zespół krótkiego jelita,
  • krańcowe wyniszczenie nowotworowe,
  • choroby i urazy ośrodkowego układu nerwowego,
  • żywienie krytycznie chorych na oddziałach intensywnej terapii.

Celem żywienia pozajelitowego w rozumieniu paliatywnym poza prewencją lub leczeniem niedożywienia jest przede wszystkim utrzymanie lub poprawa sprawności, jak również zmniejszenie dolegliwości żołądkowo-jelitowych wywołanych pokarmem.

W przypadku uszkodzenia jelita w wyniku zajęcia otrzewnej przez nowotwór, dzięki żywieniu pozajelitowemu udaje się przez dłuższy czas zachować mobilność i jakość życia pacjenta.

Czy żywienie pozajelitowe jest bezpieczne?

Porównując żywienie pozajelitowe z żywieniem dojelitowym, można stwierdzić, że współcześnie nie wiąże się ono z większym ryzykiem powikłań, śmiertelności lub dłuższym pobytem w szpitalu.

Żywienie pozajelitowe może być podawane także w domu chorego. Konieczny wówczas jest kontakt z zespołem prowadzącym to postępowanie.

opiece paliatywnej żywienie pozajelitowe stosuje się zazwyczaj u chorych, u których spodziewany czas przeżycia przekracza 2-3 miesiące. Należy unikać stosowania żywienia pozajelitowego u umierających.

Należy  rozważyć również potencjalne obciążenia i ryzyko związane z tą drogą żywienia: cewnik dożylny lub port mogą prowadzić do powstania powikłań infekcyjnych, zakażeń około cewnikowych i zakrzepicy naczyniowej.

Intensywne odżywianie w przypadku zaawansowanej i szybko postępującej choroby nowotworowej może wywołać powikłania metaboliczne aż do wystąpienia zaburzeń przemiany materii.

Żywienie dojelitowe i pozajelitowe u chorych na raka – podsumowanie

Jak podkreślają eksperci, należy jak najdłużej dążyć do utrzymania odżywiania drogą doustną.

Wszyscy pacjenci wymagający sztucznego wsparcia żywieniowego powinni być poddani indywidualnej ocenie stanu zdrowia, aby rozpoznać najodpowiedniejszą drogę żywienia i najwłaściwszy zestaw do żywienia dojelitowego lub pozajelitowego.

Tak długo, jak przewód pokarmowy pacjenta pozostaje nieuszkodzony, zaleca się żywienie dojelitowe zamiast pozajelitowego.

Istnieją specjalne preparaty żywieniowe, które zapewniają dostarczenie choremu wszystkich niezbędnych makro- i mikroelementów odżywczych.

Żywienie dojelitowe i żywienie pozajelitowe mogą być prowadzone w domu przy wsparciu wyspecjalizowanego zespołu, co wiąże się z większym komfortem dla pacjenta.

PRZEJDŹ DO: ŻYWIENIE W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ