Dieta w chorobie nowotworowej. Jak powinien odżywiać się pacjent onkologiczny

Odpowiednio zbilansowana dieta dostarcza człowiekowi wszystkich niezbędnych składników odżywczych (węglowodanów, tłuszczów, białka, witamin, składników mineralnych, wody i błonnika pokarmowego) we właściwych proporcjach. Dzięki temu organizm otrzymuje energię do prawidłowego funkcjonowania. Prawidłowe odżywianie nabiera szczególnego znaczenia w okresie choroby nowotworowej, która ma najczęściej charakter przewlekły.

Obecność guza nowotworowego w organizmie powoduje, że zmianie ulegają potrzeby żywieniowe pacjenta oraz możliwości przyjmowania pokarmów i przyswajania składników odżywczych. Jak powinien odżywiać się pacjent onkologiczny? Jak wygląda dieta w chorobie nowotworowej? Poznaj zalecenia żywieniowe w trakcie choroby nowotworowej.

Dieta w trakcie choroby nowotworowej

W trakcie leczenia onkologicznego wszystkie spożywane posiłki powinny być odpowiednio zbilansowane i dostarczać pacjentowi niezbędnych składników odżywczych. Szczególnie istotne w okresie terapii jest dostarczenie organizmowi ściśle określonej podaży białka oraz energii.

Właściwy sposób żywienia w trakcie leczenia onkologicznego jest integralnym elementem terapii. Może ograniczyć ryzyko wystąpienia powikłań w okresie leczenia operacyjnego, zminimalizować skutki uboczne chemioterapii czy radioterapii oraz pozytywnie stymulować układ odpornościowy i naturalne siły obronne organizmu do walki z nowotworem.

Zasadniczą rolą tzw. dietoterapii wśród pacjentów z chorobami nowotworowymi jest:

• utrzymanie właściwej masy ciała i niepoduszczenie do rozwoju niedożywienia poprzez dostarczenie odpowiedniej ilości energii oraz składników odżywczych (białek, tłuszczy, węglowodanów);
• redukcja skutków ubocznych terapii onkologicznej;
• stymulacja sił obronnych organizmu;
• poprawa jakości życia chorego.

PRZEJDŹ DO: NIEDOŻYWIENIE W CHOROBIE

Zalecenie żywieniowe w chorobie nowotworowej

Dieta osoby chorej na raka powinna opierać się generalnie na ogólnych zasadach zdrowego żywienia. Nierzadko wymaga wprowadzenia dodatkowych modyfikacji związanych z lokalizacją guza nowotworowego, stadium zaawansowania choroby, rodzajem stosowanej terapii czy wiekiem chorego.

Jak w tym kontekście powinien odżywiać się pacjent onkologiczny? Dieta chorych na raka powinna:

• opierać się na zasadach diety lekkostrawnej (rezygnacja z potraw smażonych, wędzonych, konserwowanych, ostrych przypraw i używek);
• uwzględniać zwiększone zapotrzebowanie chorego na energię i białko;
• oszczędzać zajęty narząd, szczególnie gdy choroba nowotworowa dotyczy układu pokarmowego;
• zapewniać odpowiednią podaż płynów (minimalnie 2 litry płynów każdego dnia);
• uwzględniać preferencje żywieniowe i smakowe pacjenta.

Pacjent onkologiczny nie powinien samodzielnie wykluczać ze swojej diety żadnych składników odżywczych. Im więcej różnorodnych produktów w codziennej diecie, tym mniejsze prawdopodobieństwo rozwoju niedoborów żywieniowych.

Jeśli masz wątpliwości jakie są optymalne dla Ciebie zalecenia żywieniowe w trakcie choroby nowotworowej – poproś o pomoc dietetyka lub zwróć się do swojego lekarza.

W czasie trwania terapii onkologicznej ogólne zalecenia żywieniowe mogą wymagać modyfikacji. Decydującą rolę odgrywa aktualny stan zdrowia. W przypadku jeśli jest on ciężki np. chory nie może odżywiać się samodzielnie, jest po operacji chirurgicznej w obrębie przewodu pokarmowego lub gdy występują nasilone skutki uboczne leczenia, to może istnieć konieczność zastosowania diety o zmienionej konsystencji (papkowatej, płynnej) lub nawet żywienia sztucznego (dojelitowego lub pozajelitowego).

POLECAMY: LECZENIE ŻYWIENIOWE

Jak powinien odżywiać się pacjent onkologiczny

Dotychczas nie opracowano diety, która jest zalecana przez specjalistów w czasie leczenia onkologicznego. Najlepiej, aby dieta była ustalana indywidualnie dla każdego pacjenta. Jest to kluczowe, ponieważ terapii towarzyszą często różne dolegliwości, które w poszczególnych przypadkach mają odmienny przebieg i nasilenie.

Każdy z nas ma również inne preferencje i upodobania żywieniowe. Dieta pacjenta onkologicznego musi być zbilansowana i i dostarczać niezbędnych składników odżywczych. Bardzo ważną rolę odgrywa białko, które ma za zadanie odbudować komórki i tkanki oraz energia.

Prawidłowa dieta w chorobie nowotworowej = białko + tłuszcze + węglowodany

Energia

Zapotrzebowanie na energię i niektóre składniki odżywcze w czasie choroby nowotworowej może zwiększyć się u pacjenta nawet o 20% w stosunku do osoby zdrowej, tej samej płci i w tym samym wieku. Jest to związane z nasilonym metabolizmem, który wynika z obecności guza nowotworowego i mobilizacji układu odpornościowego do walki z rakiem.

Pacjenci, którzy z różnych względów mają problem z przyjmowaniem odpowiednio zbilansowanej diety, która pokrywała by ich zapotrzebowanie energetyczne mogą skorzystać z gotowych preparatów – tzw. dietetycznych środków spożywczych specjalnego przeznaczenia medycznego.

Diety kompletne występują najczęściej w postaci wysokoenergetycznego i wysokobiałkowego płynu w butelkach. Ich wspólną cechą jest stały skład, dzięki czemu dostarczają one choremu niezbędnej ilości białek, tłuszczów, węglowodanów, mikroelementów oraz witamin i mogą stanowić dodatkowe lub jedyne źródło jego pożywienia.

Na rynku dostępne są zarówno diety standardowe przeznaczone dla każdego, jak i dietetyczne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego dedykowane konkretnym grupom pacjentów np. w przebiegu choroby nowotworowej.

Średnie zapotrzebowanie energetyczne u dorosłego pacjenta z rozpoznaną chorobą nowotworową (bez cech niedożywienia) powinno wynosić 25-35 kcal/kg należnej masy ciała na dobę. U chorych z objawami wyniszczenia lub zagrożonych jej rozwojem – zapotrzebowanie zwiększa się nawet do 40-45 kcal/kg należnej masy ciała na dobę. W przypadku pacjentów leżących zapotrzebowanie na energię powinno wynosić 20-25 kcal/kg należnej masy ciała na dobę.

Białko w diecie pacjenta onkologicznego

Podczas choroby w organizmie istotnie zwiększa się zapotrzebowania na białko – układ odpornościowy pracuje intensywniej niż zwykle, odbudowując uszkodzenia powstałe w wyniku leczenia. Podstawowe zapotrzebowanie na białko u dorosłego pacjenta z rozpoznaną chorobą nowotworową powinno wynosić 15-20% energii ogółem – średnio jest to 1,3g/kg na dobę. Należy pamiętać o odpowiednim stosunku spożycia białek pochodzenia zwierzęcego i roślinnego (stosunek powinien wynosić 1:1).

Najbardziej wartościowe w diecie onkologicznego są białka pochodzące z produktów zwierzęcych np. jaja, ryby, chude mięso czy produkty mleczne. Nadmierna podaż białka (tj. > 2g/kg należnej masy ciała na dobę) nie przyczynia się do poprawy bilansu azotowego i może niepotrzebnie obciążyć organizm produktami przemiany azotowej.

Pacjenci poddawani radioterapii okolic jamy brzusznej powinni zwrócić szczególną uwagę na rodzaj spożywanego białka, gdyż obowiązuje ich w tym czasie tzw. dieta bezmleczna (wykluczenie spożycia mleka i przetworów mlecznych).

Tłuszcze w diecie chorego na raka

Według obecnych standardów tłuszcze powinny stanowić ok. 30-50% zapotrzebowania energetycznego. W praktyce klinicznej zazwyczaj planuje się ich spożycie na poziomie 25-30% (0,8-1,5g /kg na dobę) dziennego zapotrzebowania energetycznego. W pierwszej kolejności należy zawsze zwrócić uwagę na ilość i jakość spożywanych tłuszczy. Ich podstawowym źródłem w diecie powinny być: ryby, chude mięso drobiowe (bez skóry), oleje roślinne, nasiona  i orzechy.

Szczególne istotne właściwości w przebiegu leczenia chorób nowotworowych przypisuje się wielonienasyconym kwasom tłuszczowym (WKT), a szczególnie kwasom z rodziny omega-3, gdyż przyczyniają się do wzmocnienia odporności, poprawiają pracę mózgu, zmniejszają stan zapalny, proces przerzutowania i rozwój wyniszczenia nowotworowego. Mogą również wpływać na każdy z etapów kancerogenezy (inicjację, promocję, progresję) poprzez indukowanie apoptozy oraz hamowanie proliferacji.

Warto wiedzieć, że tłuszcz występuje pod dwoma postaciami: tzw. „tłuszcz widoczny” (świadomie spożywany np. w postaci masła czy olejów) oraz „tłuszcz niewidoczny” (ukryty w przetworzonej żywności np. słodyczach, wędlinach, mięsie). Aby w jak największym stopniu wykorzystać wartość zdrowotną tłuszczów roślinnych, zaleca się spożywać je na surowo np. jako dodatek do sałatek czy surówek.

Węglowodany

Podaż energii z węglowodanów powinna wynosić 35-50%. Ich rekomendowanym źródłem są pełnoziarniste produkty zbożowe np. kasze, ryż, pieczywo, makaron oraz warzywa i owoce. Nie więcej niż 10% energii może pochodzić z cukrów prostych, które znajdują się głównie w sacharozie (cukrze stołowym), słodyczach czy owocach.

W trakcie leczenia przeciwnowotworowego zaleca się do minimum ograniczyć spożycie węglowodanów prostych, gdyż stanowią one źródło energii dla wzrostu guza. Komórki rakowe są w stanie zużyć kilkaset gramów glukozy w ciągu doby. Dodatkowo, nadmiar cukrów prostych w diecie może nasilić skutki uboczne leczenia onkologicznego. Ważne jest, aby węglowodany stanowiły określony procent w diecie, gdyż tylko wtedy białko może być w pełni wykorzystywane na potrzeby budulcowe.

Osoby z guzami umiejscowionymi w obrębie przewodu pokarmowego powinny unikać w swojej diecie pieczywa razowego i produktów na bazie mąki razowej – zamieniając je na łatwiej strawne pieczywo pszenne. Podobna zasada dotyczy warzyw  i owoców – jeżeli chory ma trudności ze spożywaniem ich w postaci świeżej, to należy poddać je odpowiedniej obróbce termicznej np. pieczeniu, gotowaniu lub duszeniu.

PRZEJDŹ DO: WSPARCIE ŻYWIENIOWE

Witaminy i antyoksydanty

Wraz z toczącym się w organizmie procesem zapalnym, który związany jest z obecnością guza nowotworowego oraz stresem towarzyszącym chorobie zwiększeniu ulega zapotrzebowanie organizmu na antyoksydanty (przeciwutleniacze).

Szczególną rolę odgrywają w tym kontekście witaminy C, E, beta-karoten, cynk, selen, miedź, magnez, mangan oraz one substancje bioaktywne – koenzym Q10, polifenole (flawonoidy, izoflawony, fitoestrogeny, katechiny, stilbeny i ligniny) oraz fitosterole.

Dostarczane z pożywieniem do organizmu antyoksydanty mają zdolność blokowania wolnych rodników i neutralizowania ich szkodliwego działania – uszkadzania błon komórkowych. Antyoksydanty zaleca się dostarczać w naturalnej postaci z dietą.

Dieta w chorobie nowotworowej – czego unikać

Ważne znaczenie w diecie osób chorych na raka ma unikanie żywności zawierającej substancje, które mogą mieć szkodliwy i kancerogenny wpływ na organizm.

Są to: aflatoksyny (obecne w spleśniałych ziarnach zbóż i starych orzechach), heterocykliczne aminy i policykliczne węglowodory aromatyczne (powstałe w czasie wędzenia, przedłużonego grillowania lub smażenia w wysokich temperaturach), n-nitrozwiązki, azotany i azotyny (stosowane do konserwowania żywności), sól kuchenna i alkohol.

PRZEJDŹ DO: DIETA PODCZAS RADIOTERAPII

Żywienie pacjenta onkologicznego – wskazówki

Jeżeli dobrze tolerujesz leczenie onkologiczne, a Twój lekarz/dietetyk nie zaleca wykluczenia danego składnika odżywczego lub produktu spożywczego, to nie rób tego na własną rękę!

Im więcej różnorodnych produktów znajdzie się w Twojej codzienne diecie, tym będzie ona mniej monotonna. Dzięki temu zyskasz pewność, że Twój organizm otrzyma wszystkie istotne składniki odżywcze.

• staraj się jeść każdego dnia 5 porcji warzyw i owoców – w takiej formie, w jakiej nie będą powodowały dolegliwości bólowych ze strony przewodu pokarmowego;
• zamieniaj tłuszcze zwierzęce na roślinne – najbardziej wartościowe są te surowe dodawane do gotowych potraw;
• ogranicz spożycie soli, która podrażnia błonę śluzową wyścielającą przewód pokarmowy, a dodatkowo zwiększa ryzyko rozwoju raka żołądka;
• staraj się traktować żywienie jako integralną część leczenia – wszystkie Twoje posiłki powinny być urozmaicone, estetycznie podane oraz wyróżniać się atrakcyjnym zapachem i smakiem;
• nie bój się prosić o pomoc! Jeżeli nie masz siły, aby samodzielnie przygotować posiłek, poproś o pomoc Twoich bliskich. Natomiast jeżeli zupełnie nie masz ochoty na jedzenie, postaraj się wprowadzić do swojego jadłospisu doustne środki spożywcze specjalnego przeznaczenia medycznego, które ze względu na swój skład i niewielką objętość będą mogły w kryzysowych sytuacjach zastąpić pełnowartościowy posiłek.

POBERZ: DARMOWY PORADNIK DLA PACJENTÓW