Zgodnie z przyjętym harmonogramem 10 marca 2021 roku wystartowały zapisy na szczepienia przeciw COVID-19 dla pacjentów onkologicznych. Szczepienie tzw. grupy b1 rozpocznie się 15 marca. Ministerstwo Zdrowia szacuje, że grupa osób przewlekle chorych liczy ponad 150 tys. osób. Czy szczepienie przeciw COVID-19 będzie dostępne dla wszystkich pacjentów onkologicznych? Jakie kryteria obowiązują w przypadku szczepień osób z chorobą nowotworową? Kto może wystawić skierowanie?

W Dzienniku Ustaw ukazało się 10 marca 2021 roku Rozporządzenie Rady Ministrów, które zawiera szczegółowe informacje dotyczące szczepienia na koronawirusa u osób przewlekle chorych z ryzykiem ciężkiego przebiegu COVID-19, w tym pacjentów onkologicznych. Do tzw. etapu b1 zalicza się m.in:

  • pacjentów z chorobą nowotworową, u których po dniu 31.12.2019 r. prowadzono leczenie chemioterapią (włączając immunoterapię i leczenie celowane) lub radioterapią
  • chorych u których zdiagnozowano chorobę nowotworową, ale nie rozpoczęto jeszcze leczenia

Większość chorych otrzyma automatycznie e-skierowanie. W niektórych sytuacjach, w przypadku braku e-skierowania, zaleca się konsultację z lekarzem prowadzącym leczenie onkologiczne lub lekarzem PO, który indywidualnie wystawi skierowanie na szczepienie.

O wystawienie skierowania na szczepienie przeciw COVID-19 powinny zadbać osoby z grupy 1B, które nie korzystają z publicznego systemu ochrony zdrowia, pacjenci onkologiczni leczeni (po 31 grudnia 2019 r.) w ramach badań klinicznych, chorzy poddani po 31 grudnia 2019 r. niektórym metodom leczenia onkologicznego (niektóre świadczenia w zakresie immunoterapii lub leczenia celowanego).

Posiadanie aktywnego e-skierowania na szczepienie przeciw SARS-CoV-2 można sprawdzić logując się na Indywidualne Konto Pacjenta, dzwoniąc na infolinię 989 lub konsultując się lekarzem.

Wytyczne dotyczące szczepienia na COVID-19 dla pacjentów z nowotworem

Ministerstwo Zdrowia zaleca się, aby chorzy, którzy zakończyli leczenie udziałem chemioterapii zgłaszali się na szczepienie przeciw SARS-Cov-2 nie wcześniej niż 4 tygodnie po zakończeniu terapii. Pacjenci, którzy zakończyli cały proces leczenia celowanego lub immunoterapię mogą być zaszczepieni bezpośrednio po zakończeniu terapii, o ile nie wystąpią istotne działania niepożądane. Osoby, które ukończyły radioterapię mogą otrzymać szczepionkę bezpośrednio po zakończeniu leczenia.

W przypadku pacjentów z chorobą nowotworową pozostających w trakcie czynnego leczenia onkologicznego: osoby poddawane radioterapii mogą być zaszczepione w trakcie prowadzonego leczenia pod warunkiem wykluczenia u nich mielosupresji. Pacjenci w trakcie leczenia systemowego z udziałem chemioterapii powinni być zaszczepieni między 3 a 7 dniem od podania cyklu chemioterapii. Chorzy w trakcie leczenia skojarzonego z udziałem chemioterapii i immunoterapii powinni być zaszczepieni między 3 a 7 dniem od podania cyklu chemioterapii. Pacjenci poddawani leczeniu celowanemu lub immunoterapii mogą być zaszczepieni w trakcie prowadzonej terapii niezależnie od fazy cyklu leczenia.

Pacjenci onkologiczni w trakcie aktywnej terapii onkologicznej (chemioterapia, radioterapia, immunoterapia lub leczenie celowane) powinni umówić się na szczepienie w swoich ośrodkach onkologicznych. Pacjenci, którzy skończyli terapię onkologiczną po 31 grudnia 2019 r. zapisują się na szczepienie w populacyjnych punktach szczepień.

Chorzy ze zdiagnozowaną chorobą nowotworową, u których nie rozpoczęto jeszcze leczenia mogą zapisać się na szczepienie przeciw COVID-19 w populacyjnych punktach szczepień lub w ośrodku onkologicznym – po konsultacji z lekarzem prowadzącym. Resort rekomenduje, aby pacjenci z nowotworem otrzymali w miarę możliwości szczepionki mRNA (Moderna i Pfizer).

POLECAMY: KALENDARZ SZCZEPIEŃ COVID-19

Szczepienie przeciw COVID-19 u pacjentów onkologicznych

Z uwagi na planowane rozpoczęcie powszechnych szczepień związanych z pandemią koronawirusa pojawiły się liczne wątpliwości i zapytania związane z podawaniem szczepionki przeciw COVID-19 pacjentom onkologicznym. Czy szczepienie na koronawirusa jest bezpieczne dla chorych na nowotwór złośliwy?

W związku z powyższym, pojawiają się pytania o zasadność, bezpieczeństwo i skuteczność szczepionki przeciw COVID-19 u chorych na raka oraz u pacjentów onkologicznych w trakcie leczenia przeciwnowotworowego.

Obiekcje związane z dystrybucją szczepionki przeciwko koronawirusowi SARS-CoV-2 wśród chorych onkologicznie poddawanych leczeniu przeciwnowotworowemu postanowiło rozwiać Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, które przygotowało stosowne stanowisko w tej sprawie (prezentujemy poniżej).

O wyrażenie opinii i komentarz poprosiliśmy również ekspertów:

  • Dr hab. n. med. Tomasz Dzieciątkowski, Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.
  • lek. Małgorzata Osmola, Klinika Hematologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, Szkoła Doktorska Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

ZOBACZ WIĘCEJ: SZCZEPIONKA NA COVID – RODZAJE

Szczepienie przeciwko COVID-19 u pacjentów onkologicznych

Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej, podobnie jak inne onkologiczne towarzystwa naukowe na świecie, wyraża nadzieję, że większość chorych na nowotwory podda się szczepieniu najszybciej jak to możliwe – czytamy w oświadczeniu PTOK.

Nie ulega wątpliwości, że pacjenci z zaawansowaną chorobą nowotworową oraz poddawani aktywnemu leczeniu onkologicznemu stanowią grupę wysokiego ryzyka ciężkiego przebiegu COVID-19. W porównaniu do osób zdrowych, u których ryzyko ciężkich powikłań i zgonu z powodu COVID-19 wynosi około 2-3%, u chorych onkologicznych ryzyko to jest ponad 10-krotnie większe.

Dodatkowo, zakażenie koronawirusem wiąże się z bardzo dużym prawdopodobieństwem opóźnienia diagnostyki onkologicznej, odroczenia rozpoczęcia leczenia onkologicznego czy długotrwałych przerw w przewlekłym leczeniu choroby nowotworowej. Tym samym, nawet u chorych, u których przebieg COVID-19 jest niepowikłany, może dojść w czasie zakażenia i okresu rekonwalescencji, do znacznego postępu choroby nowotworowej. To z kolei spowoduje, że część pacjentów straci szansę na pełne wyleczenie, a inni nie będą już nigdy mogli powrócić do efektywnego leczenia onkologicznego.

Nie ulega zatem żadnej wątpliwości, że COVID-19 stanowi ogromne zagrożenie dla chorych onkologicznych nie tylko z powodu powikłań zakażenia koronawirusem, ale również powodu istotnego wzrostu ryzyka zgonu z powodu choroby nowotworowej.

Szczepienie przeciwko COVID-19 stanowi więc ogromną szansę na uniknięcie zarówno wczesnych jak i późnych konsekwencji zakażenia i minimalizację zagrożeń związanych z chorobą nowotworową.

Szczepionka przeciwko COVID-19, podobnie jak szczepionka przeciwko grypie, nie zawiera „żywych” form wirusa. Nie stanowi więc żadnego poważnego zagrożenia dla zdrowia osoby poddawanej szczepieniu. Jedynymi działaniami ubocznymi są odczyny w miejscu podania oraz reakcje alergiczne.

Tym samym, podobnie jak w przypadku szczepień przeciwko grypie, które są zalecane corocznie dla chorych na nowotwory, szczepienie przeciwko COVID-19, powinno od zaraz, stać się standardem postępowania wspomagającego w onkologii – podkreśla w swoim oświadczeniu Polskie Towarzystwo Onkologii Klinicznej.

ZOBACZ WIĘCEJ: NAJCZĘSTSZE OBJAWY RAKA

szczepionka na koronawirusa nowotwór

Szczepienie na koronawirusa SARS-CoV-2 i onkologia

Komentarz eksperta: Dr hab. n. med. Tomasz Dzieciątkowski, Katedra i Zakład Mikrobiologii Lekarskiej Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Komunikaty o badaniach nad szczepionkami przeciwko koronawirusowi SARS-CoV-2, a następnie dopuszczenie do obrotu tych preparatów w licznych krajach dały niezbędny promyk nadziei dla wszystkich osób żyjących w zagrożeniu zakażeniem COVID-19. Do tej grupy zaliczani są także – a może przede wszystkim? – pacjenci z chorobami onkologicznymi i/lub hematologicznymi.

Po medialnych komunikatach, a także ujawnieniu charakterystyki produktu leczniczego (ChPL) szczepionki Comirnaty, padają często pytania w przestrzeni publicznej o to, kto dokładnie może i powinien się nią szczepić. Wątpliwości dotyczą osób poddanych terapii immunosupresyjnej w wyniku chorób autoimmunologicznych, osób poniżej 16 r.ż., ciężarnych, kobiet karmiących piersią, a także właśnie pacjentów z chorobami nowotworowymi.

Należy wyraźnie przyznać: badania szczepionek mRNA przeciwko SARS-CoV-2 nie były prowadzone w tych grupach osób. Dlaczego? Bo takie są zasady prowadzenia badań klinicznych 1-3 fazy, w których udział biorą wyłącznie zdrowi i dorośli ochotnicy. Po co? By potencjalne leczenie chorób współistniejących nie zakłócało oglądu prowadzonych badań.

Nie znaczy to oczywiście, że takich badań nie będzie. Będą! Właśnie w etapie porejestracyjnym prowadzi się takie badania, które mają na celu rozszerzenie wskazań do stosowania preparatu.

Czy jest jednak czego się obawiać u osób z zaburzeniami odporności, w tym poddanych immunoterapii czy chemioterapii? Moim zdaniem nie. Wynika to z samej technologii wykorzystanej do tworzenia szczepionek Pfizera/BioNTechu czy Moderny. Technologia szczepionek mRNA pozwoliła na odejście od „starych” metod opartych na odzjadliwionych (atenuowanych) patogenach, czy nawet od patogenów inaktywowanych. Zwłaszcza te atenuowane były i są bezwzględnie przeciwwskazane u osób z zaburzeniami odporności.

W tym przypadku nie ma takiego ryzyka: sztucznie zsyntetyzowany fragment mRNA, który zawiera wyłącznie informację o jednym białku koronawirusa SARS-CoV-2, zostaje upakowany w mikrokulkę (nanosom, liposom) zbudowaną z lipidów. Ma to na celu bezpieczne wniknięcie kompletnej informacji do naszych komórek. Tam, na rybosomach znajdujących się w cytoplazmie komórki, na bazie dostarczonego mRNA tworzone będzie jedno – i TYLKO jedno – białko koronawirusa SARS-CoV-2.

Białko to, będące tzw. „białkiem kolca” po uwolnieniu z komórek będzie powodować tworzenie się odpowiedzi ze strony naszego układu odpornościowego. Ponieważ szczepionka zawiera informację tylko o tym białku, nie ma ryzyka zakażenia, bo i nie ma dostarczonego całego, kompletnego wirusa. Zaś czas trwania mRNA w naszych komórkach liczony jest w dziesiątkach minut, po czym ulega ono rozkładowi.

Trzeba też podkreślić, że wbrew informacjom jakie można napotkać w internecie, szczepionki mRNA nie mają możliwości integracji do naszego genomu. Przede wszystkim dlatego, że ich materiałem genetycznym jest jednoniciowy kwas rybonukleinowy (RNA), a materiałem genetycznym człowieka dwuniciowy kwas dezoksyrybonukleinowy (DNA); po drugie zaś, replikacja mRNA zachodzi w cytoplazmie komórki, a jej DNA zamknięte jest w jądrze komórkowym, ograniczonym podwójną błoną cytoplazmatyczną.

Tak więc pomimo braku formalnych badań na temat bezpieczeństwa i skuteczności szczepionek mRNA skierowanych przeciwko SARS-CoV-2, wiele krajowych i międzynarodowych towarzystw naukowych z zakresu onkologii czy hematologii sugeruje wyraźnie, aby pacjenci z chorobami nowotworowymi poddali się zaszczepieniu przeciwko nowemu koronawirusowi. W tym przypadku i w tej grupie chorych ryzyko potencjalnych powikłań poszczepiennych jest daleko mniejsze niż powikłania w wyniku COVID-19.

Apeluję więc do wszystkich: szczepmy się. Szczepmy, bowiem właśnie w masowych szczepieniach jest nadzieja szybszego cofnięcia się SARS-CoV-2 do endemicznej formy zakażeń, a co za tym idzie możliwości kontroli liczby infekcji.

WARTO ZAJRZEĆ: MAPA KORONAWIRUSA

Szczepienie przeciwko COVID-19 u pacjentów onkologicznych

Komentarz eksperta: lek. Małgorzata Osmola, Klinika Hematologii, Transplantologii i Chorób Wewnętrznych, Szkoła Doktorska Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego.

Wirus SARS-CoV-2 jest niezwykle groźny dla pacjentów onkologicznych. Ryzyko ciężkich powikłań i zgonu z powodu infekcji jest ok. 10 wyższe w porównaniu do osób zdrowych (1). Ponadto infekcja może sprawić, że terapia przeciwnowotworowa będzie mniej efektywna z powodu wydłużenia odstępów między cyklami leczenia.

Międzynarodowe towarzystwa onkologiczne ASCO i ESMO, a także nasze PTOK, w celu zapobiegania infekcji COVID-19 zalecają szczepienia przeciwko SARS-CoV-2, w celu uniknięcia konsekwencji zakażenia i minimalizację zagrożeń związanych z chorobą nowotworową.

Na co trzeba zwrócić uwagę przy poddawaniu się szczepieniom?

  • Podczas leczenia chemioterapią, pacjenci mogą być immunoniekompetentni, przez co odpowiedź na szczepienie może być słabsza. Jeśli to możliwe, szczepionkę należy podać przed rozpoczęciem chemioterapii.
  • Po rozpoczęciu chemioterapii, zaleca się zastosowanie szczepienia, jeśli to możliwe, 2 tygodnie przed kolejnym cyklem. Podobna przerwa jest zalecana przy szczepieniach przeciwko grypie (2).
  • U pacjentów po przeszczepieniu komórek macierzystych szpiku kostnego należy zastosować odpowiedni okres oczekiwania do wykonania szczepienia (2).
  • Onkologiczni ozdrowieńcy, pacjenci w obserwacji bez aktywnego leczenia, czy poddawani hormonoterapii, u tych pacjentów szczepienie powinno prowadzić do wytworzenia odporności podobnej do osób z populacji ogólnej, szczepienie nie stanowi dla nich zagrożenia i powinno być zastosowane.
  • Pacjenci podczas immunoterapii – uważa się, że szczepienie przeciw SARS CoV-2 może wiązać się z większym ryzykiem działań niepożądanych. Jednak biorąc pod uwagę fakt, że poziom wytworzenia przeciwciał zbliżony do osób zdrowych, zaleca się szczepienie u tych chorych z uwagi na płynące korzyści (3).

Dołączam się więc do apelu doktora Dzieciątkowskiego i zalecam wszystkim, a szczególnie pacjentom onkologicznym, ich opiekunom, a także osobom pracującym z chorymi onkologicznymi, aby zaszczepiły się przeciwko koronawirusowi. To jedyny sposób na zakończenie trwającej już blisko od roku pandemii.

źródła:

  1. Kuderer N.M., Choueiri T.K., Shah D.P. i wsp.: Clinical impact of COVID-19 on patients with cancer (CCC19) a cohort study. Lancet, 2020; 6736(20): p. 1907–1918.
  2. Lorry G. Rubin, Myron J. Levin, Per Ljungman, E. Graham Davies, Robin Avery, Marcie Tomblyn, Athos Bousvaros, Shireesha Dhanireddy, Lillian Sung, Harry Keyserling, Insoo Kang, Executive Summary: 2013 IDSA Clinical Practice Guideline for Vaccination of the Immunocompromised Host, Clinical Infectious Diseases, Volume 58, Issue 3, 1 February 2014, Pages 309–318
  3. Bayle A, Khettab M, Lucibello F, et al. Immunogenicity and safety of influenza vaccination in cancer patients receiving checkpoint inhibitors targeting PD-1 or PD-L1. Ann Oncol 2020; 31:959-961.

Szczepienie na Covid-19 a nowotwór

W najbliższym czasie możemy spodziewać się kolejnych opinii ekspertów oraz stanowisk towarzystw naukowych dotyczących bezpieczeństwa szczepionki na koronawirusa wśród chorych na raka.

Najważniejsze źródła wiedzy na temat szczepień przeciwko COVID-19 u pacjentów onkologicznych znajdą Państwo na stronach:

https://www.gov.pl/web/szczepimysie

https://pto.med.pl/

https://www.esmo.org/

Dziękuję ekspertom (dr hab. n. med. Tomasz Dzieciątkowski, lek. Małgorzata Osmola) za życzliwość i pomoc w przygotowaniu tego materiału – autor.

PRZEJDŹ DO: NAJNOWSZE INFORMACJE