Dieta pacjenta zmagającego się z chorobą nowotworową powinna być odpowiednio zbilansowana pod względem wszystkich podstawowych składników odżywczych, witamin oraz minerałów. W trakcie terapii przeciwnowotworowej w organizmie dochodzi do zwiększonego zapotrzebowania na białko. Dzieje się tak, gdyż układ odpornościowy pozostaje w ciągłej pracy, a pozostałe komórki pracują intensywnie i odbudowują uszkodzenia organizmu powstałe w wyniku leczenia onkologicznego.

Aby dokładnie zrozumieć istotę roli białka w diecie pacjenta onkologicznego oraz poznać jego najbardziej cenne źródła warto zapoznać się z poniższym artykułem.

Zapotrzebowanie na białko w diecie onkologicznej

Białko pobierane wraz z pożywieniem zostaje przekształcone w swoiste białko ustrojowe, które pełni w organizmie określone funkcje.

Białko będące składnikiem diety w trakcie leczenia onkologicznego warunkuje odnowę uszkodzonych tkanek, gojenie się ran, funkcję układu odpornościowego, produkcję enzymów i hormonów. Organizm ludzki nie magazynuje białek i aminokwasów, każda podaż tego składnika jest na bieżąco wykorzystywana między innymi w procesach wzrostu, rozwoju i regeneracji.

Określenie indywidualnego zapotrzebowania na białka u chorych z nowotworami nie jest oczywiste. Zgodnie z rekomendacjami ESPEN wskazuje się na zwiększone zapotrzebowanie pacjenta onkologicznego na białko. Chory na raka powinien spożywać >1g białka na kilogram należnej masy ciała w ciągu doby. Jednocześnie warto dążyć do uzyskania podaży w ilości 1,5 g/kg masy ciała na dobę.

Jak podkreślają eksperci, 50% tej ilości powinno stanowić białko o wysokiej wartości biologicznej.

Odpowiednia ilość aminokwasów pozwoli pokryć zwiększone zapotrzebowanie wynikające z uogólnionego stanu zapalanego, glukoneogenezy oraz zmniejszonej odpowiedzi anabolicznej w zakresie syntezy białka w grupie chorych na nowotwór złośliwy.

SPRAWDŹ: NIEDOŻYWIENIE U CHORYCH NA RAKA

białko

Białko – aminokwasy

Białka stanowią najważniejszy składnik budulcowy organizmów żywych, stanowią ok. 20% masy ciała człowieka i są substancjami wielkocząsteczkowymi, o bardzo złożonej budowie.

Białka zbudowane są z:

  • węgla (50-55%),
  • tlenu (20-23%),
  • azotu (16%),
  • wodoru (6-7%)
  • siarki (1%)

Warto dodać, że niektóre białka mogą zawierać również fosfor, jod, żelazo, mangan, miedź lub cynk.

Blisko 50% białek znajduje się w suchej masie komórki w postaci ciał odpornościowych, enzymów oraz hormonów. Każde białko zbudowane jest z aminokwasów. W skład białek zwierzęcych wchodzi 20 aminokwasów, z których każdy pełni w organizmie inną funkcję. Aminokwasy możemy podzielić ze względu na różnorakie kryteria, jednak z punktu żywienia najistotniejszy jest podział pod względem wartości biologicznej.

Zgodnie z tym podziałem aminokwasy dzieli się na trzy grupy:

  • Aminokwasy, których organizm nie jest w stanie sam wyprodukować (egzogenne), muszą być dostarczane wraz z pokarmem, są to: lizyna, metionina, treonina, leucyna, izoleucyna, walina oraz tryptofan i fenyloalanina.
  • Aminokwasy względnie niezbędne (półegzogenne), które mogą powstawać w organizmie z aminokwasów egzogennych. W skład tej grupy wchodzą: tyrozyna, cysteina, cystyna, tyrozyna oraz histydyna.
  • Aminokwasy nie niezbędne (endogenne), które organizm jest w stanie sam syntetyzować. Należą tu: glicyna, alanina, arginina, kwas asparaginowy, kwas glutaminowy, prolina, hydroksyprolina oraz seryna
AMINOKWAS                                    ŹRÓDŁO
LIZYNA Wszystkie białka wyjątkiem białka kukurydzianego
METIONINA Głównie białko: jaja, mleka, twarogu
LEUCYNA i IZOLEUCYNA Głównie białko mleka, kiełków, kukurydzy
WALINA Głównie białko siemienia lnianego
TRYPTOFAN Najobficiej białka zbóż, brak w białku kolagenowym i żelatynie
FENTYLOALANINA Wszystkie białka ( w małych ilościach)
TREONINA Wszystkie białka ( w małych ilościach)

Tabela 1. Charakterystyka aminokwasów egzogennych (opracowanie własne na podstawie
Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2010).

PRZEJDŹ DO: DIETA W CHOROBIE NOWOTWOROWEJ

Najlepsze źródła białka

O wartości odżywczej białka decyduje głównie zawartość aminokwasów egzogennych oraz ich wzajemne proporcje. Jednak organizm ludzki najefektywniej wykorzystuje białko jaja kurzego (według Komitetu Ekspertów FAO/WHO albumina jaja kurzego stanowi białko wzorcowe – pełnowartościowe, gdyż zawiera wszystkie aminokwasy w odpowiednich proporcjach).

Im większa wartość odżywcza białka, tym lepsze jego wykorzystanie przez organizm.

Z wieloletnich obserwacji wynika, iż białko zwierzęce jest lepiej wykorzystywane aniżeli roślinne.

Wyróżniamy:

  • Białka pełnowartościowe (o dużej wartości biologicznej): białko jaja kurzego i mleka kobiecego, białko serów, mleka, mięsa zwierząt rzeźnych, drobiu oraz ryb.
  • Białka niepełnowartościowe (o małej wartości biologicznej): białka zbóż, warzy oraz
    ziemniaków.
NAZWA PRODUKTU BIAŁKO (g)
Mleko spożywcze 2% 3,4
Jogurt 2% 4,3
Ser twarogowy tłusty 17,7
Ser twarogowy chudy 19,8
Jaja kurze całe 12,5
Cielęcina- udziec 19,9
Wołowina- pieczeń 20,9
Kurczak- piersi 21,5
Dorsz świeży 17,7
Kasza gryczana 12,6
Chleb graham 8,3
Fasola szparagowa 2,4
Ziemniaki 1,9
Jabłko 0,4
Porzeczki czarne 16,0
Żelatyna 84,2

Tabela 2. Zawartość białka w 100g produktu jadalnego (opracowanie własne na podstawie
Ciborowska H., Rudnicka A.: Dietetyka. Żywienie zdrowego i chorego człowieka, Wydawnictwo
Lekarskie PZWL, Warszawa 2010)

POWIĄZANE: WYNISZCZENIE NOWOTWOROWE

Znaczenie białka podczas leczenia onkologicznego

W procesie leczenia onkologicznego białko odgrywa szczególną rolę ze względu na wzmożoną aktywność układu odpornościowego oraz z uwagi na zachodzące w organizmie intensywne procesy odbudowy komórek uszkodzonych podczas stosowanych terapii (głównie operacji chirurgicznych, radio i/lub chemioterapii).

Dzienne zapotrzebowanie na białko w trakcie leczenia wzrasta ok. 15-20% energii ogółem. Należy jednak pamiętać, aby zwiększyć spożycie omówionego wyżej białka pełnowartościowego i zachować odpowiednie proporcje pomiędzy białkiem pochodzenia zwierzęcego i roślinnego (1:1).

Zwiększanie ilość białka pochodzącego z produktów zwierzęcych, jest konieczne, gdyż jest ono lepiej przyswajalne przez organizm.

Dieta bogata w białko przyśpiesza regenerację organizmu. Pacjent powinien spożywać średnio 100-120g białka na dzień (należy jednak pamiętać, że zapotrzebowanie na ten składnik ustala się indywidualnie dla każdego chorego).

Organizm ludzki zużywa tyle białka ile jest mu potrzebne w danym momencie, dlatego warto zaznaczyć, że nadmierne spożycie tego składnika w przypadku pacjentów chorych na nowotwory (> 2g/kg należnej masy ciała/dobę) nie przyniesie korzyści w postaci poprawy bilansu azotowego, może jednak znacznie obciążyć organizm produktami przemiany azotowej.

Dla zapewnienie prawidłowego funkcjonowania organizmu podczas choroby nowotworowej zaleca się spożywać 2-3 porcje pożywienia zawierającego białko pełnowartościowe (zwierzęce) lub opcjonalnie 4 porcje posiłków obfitującego w białko roślinne (pochodzące z różnych źródeł).

Produkty bogato białkowe powinny znaleźć szczególne miejsce w codziennym jadłospisie pacjenta zmagającego się z chorobą nowotworową.

ZOBACZ: DIETA RAKOWA

Funkcje białka w organizmie pacjenta onkologicznego

  • budują i odbudowują zużywające się tkanki np. cebulki włosów w przebiegu chemioterapii
  • stanowią podstawowy składnik krwi, limfy oraz hormonów i enzymów,
  • budują ciała odpornościowe, które chronią organizm przed rozwojem raka oraz w trakcie terapii onkologicznej
  • są nośnikami wielu witamin i składników mineralnych niezbędnych do prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych,
  • przyśpieszają gojenie się ran pooperacyjnych, dzięki czemu może skrócić się czas pobytu chorego w szpitalu oraz rekonwalescencji

Dobrze zbilansowana podaż w białka w diecie może uchronić przed niedożywieniem typu kwashiorkor, które zbyt późno rozpoznane może stać się przyczyną śmierci.

Należy zawsze pamiętać o indywidualnych predyspozycjach zdrowotnych, gdyż nieumiejętne zwiększenie ilości białka w diecie może niekorzystnie wpłynąć na funkcjonowanie narządów wewnętrznych, głównie nerek oraz wątroby, które w trakcie leczenia onkologicznego są mocno obciążone.

Swój indywidualny plan żywieniowy warto opracować w porozumieniu z lekarzem i dietetykiem. Skonsultuj z nim, czy do diety warto wprowadzić żywność specjalnego przeznaczenia medycznego, np. Resource Protein.

PRZEJDŹ DO: WSPARCIE ŻYWIENIOWE W CHOROBIE