Systematyczna aktywność fizyczna stanowi uznaną składową pożądanego i zdrowego stylu życia, który odgrywa kluczową rolę w profilaktyce wielu chorób, w tym nowotworów. W ostatnich latach przeprowadzono szereg badań oceniających znaczenie aktywności ruchowej w profilaktyce raka, w okresie terapii onkologicznej oraz po zakończeniu leczenia przeciwnowotworowego. Wyniki są obiecujące i jednoznacznie podkreślają wartość aktywności fizycznej w onkoprofilaktyce.

Aktywność fizyczna w profilaktyce raka

Zależność pomiędzy aktywnością fizyczną a zdrowiem i ograniczeniem ryzyka rozwoju wielu typów nowotworów złośliwych została dobrze udokumentowana. Regularne ćwiczenia zmniejszają ryzyko zachorowania na raka piersi, raka prostaty, raka płuca, raka jelita grubego i nowotwory układu pokarmowego. Zmniejszenie ryzyka wystąpienia nowotworów jest wprost proporcjonalne do stopnia aktywności fizycznej.

Aktywność fizyczna chroni nas przed chorobami nowotworowymi i pomaga dojść do zdrowia. Badania pokazują, że w grupie osób uprawiających trzy razy w tygodniu sport i prowadzących zdrowy tryb życia zachorowalność na nowotwory zmniejszyła się aż o 1/3 w porównaniu z grupą osób unikającą wysiłku fizycznego – twierdzi dr n. med. Piotr Gierej z Kliniki Nowotworów Piersi i Chirurgii Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii w Warszawie.

  • Rak piersi – zwiększona aktywność fizyczna obniża ryzyko rozwoju raka piersi o 25% w porównaniu z populacją osób nieaktywnych fizycznie. Im większa i dłużej trwająca aktywność ruchowa, tym ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej piersi jest mniejsze. Korzystny wpływ osiągnąć można nawet przy niewielkich obciążeniach. Największy efekt profilaktyczny przynosi regularna aktywność fizyczna o umiarkowanej do znacznej intensywności. Należy podkreślić, że regularne zażywanie ruchu zmniejsza ryzyko wystąpienia raka piersi u kobiet bez obciążenia rodzinnego.
  • Rak płuca – większość dostępnych danych wskazuje, że aktywność fizyczna i ruchowa obniża ryzyko wystąpienia raka płuca o 20-30% u kobiet i 20-50% u mężczyzn. Prewencyjny wpływ wysiłku zaznacza się silniej u palaczy, Zdaniem ekspertów, wysiłkowy wzrost wentylacji płuc może być jednym z głównych mechanizmów zmniejszenia ryzyka rozwoju raka płuca u osób aktywnych fizycznie. Zwiększona wentylacja zmniejsza czas ekspozycji na czynniki rakotwórcze.
  • Rak prostaty – zwiększona aktywność fizyczna obniża częstość występowania raka gruczołu krokowego o 9-14%. Wydaje się przy tym, że zawodowa aktywność ruchowa ma większy wpływ ochronny niż aktywność rekreacyjna.
  • Rak jelita grubego – udało się zebrać dowody wskazujące, że w przypadku raka okrężnicy aktywność ruchowa obniża częstość występowania nowotworu o 25%. Według niektórych badań ochronny wpływ aktywności fizycznej w kontekście raka jelita grubego zwiększa się wraz ze wzrostem obciążeń oraz długością trwania aktywności (liczba lat).

Wysiłek fizyczny a zdrowie – jak to działa?

Dawka ruchu, poza efektem wyszczuplającym, odgrywa istotną rolę w profilaktyce chorób nowotworowych. W czasie ćwiczeń fizycznych mięśnie kurczą się, aby pobudzić ciało do ruchu, a to wymaga dostarczenia energii. Mięśnie czerpią energię do pracy ze spalania glukozy endogennej (wcześniej zmagazynowanej w ciele) lub z cukru egzogennego dostarczanego wraz z pożywieniem.

Szybkość spalania cukru (zużywanego w pierwszej kolejności) lub tłuszczów (reakcja wolniejsza) zależy od intensywności ćwiczeń, stanu odżywienia i kondycji fizycznej. Aktywność fizyczna jest najskuteczniejszym sposobem wyrugowania odkładającego się w organizmie nadmiaru cukru i tłuszczów, od których pęcznieją komórki tłuszczowe.

Wiele przyczyn powstawania choroby nowotworowej ma związek z naszym stylem życia. Dlatego najlepszą ochroną przed rakiem jest połączenie zdrowego odżywiania, regularnego zażywania ruchu, wystarczającej ilości odpoczynku oraz radości życia.

Jeśli ciało zużywa rezerwy energetyczne, to spala nagromadzony tłuszcz i w związku z tym nie ma on szansy wywrzeć negatywnego wpływu sprzyjającego rozwojowi nowotworu. Nadwaga sprzyja wystąpieniu choroby ponieważ modyfikuje w organizmie wiele parametrów biochemicznych bezpośrednio wpływających na metabolizm komórek nowotworowych.

Otyłość – zwłaszcza brzuszna – powoduje odbiegające od normalnych wartości stężenie hormonów i czynników wzrostu, które mogą sprzyjać rozwojowi komórek nowotworowych.

Zgodnie z zaleceniami Światowego Funduszu Badań nad Rakiem (WCRF) dotyczącymi sposobów zapobiegania zachorowaniu na raka – aktywność fizyczna powinna być częścią codziennego życia. Ruchu należy zażywać regularnie, co oznacza, że ważniejsza od intensywności ćwiczeń jest ich regularność.

Raport zaleca umiarkowaną aktywność fizyczną, przynajmniej przez 30 minut dziennie. W celu poprawienia wydolności i sprawności należy dążyć do 60 minut umiarkowanej lub 30 minut intensywnej aktywności fizycznej dziennie. Jednocześnie należy dążyć do zmniejszania ilości czasu spędzanego w pozycji siedzącej, na przykład przed telewizorem.

Aktywność fizyczna a układ odpornościowy

Istnieją przekonujące dowody naukowe, które potwierdzają, iż regularny wysiłek fizyczny utrzymywany w granicach tolerancji organizmu wpływa pozytywnie i stymulująco na pracę układu odpornościowego. Funkcją układu immunologicznego jest zapobieganie i zwalczanie w organizmie wszelkich infekcji powodowanych przez drobnoustroje. Stanowi on barierę ochronną ludzkiego organizmu poprzez rozpoznawanie i usuwanie czynników chorobotwórczych oraz niebezpiecznych komórek nowotworowych.

Wewnętrzną część układu obronnego tworzą granulocyty i monocyty, które pochłaniają i usuwają martwe komórki, a także limfocyty, których zadaniem jest niszczenie komórek zainfekowanych wirusami oraz komórek nowotworowych.

Podczas wysiłku fizycznego o umiarkowanej intensywności następuje uruchomienie mechanizmów immunologicznych, wśród których zauważalny jest wzrost granulocytów, a przede wszystkim limfocytów, które przechodzą z węzłów chłonnych do krwi i śledziony.

Znajdź dyscyplinę dla siebie i przegoń raka

Nasze mięśnie uwielbiają ruch. Są do niego stworzone i zaprogramowane. Co za tym idzie, każdy rodzaj wysiłku fizycznego uprawiany regularnie, ma zbawienny wpływ na zdrowie. Dzięki aktywności fizycznej każdy z nas może w prosty sposób skutecznie przeciwdziałać otyłości oraz wzmocnić układ odpornościowy, który zwiększy barierę ochronną m.in. przed nowotworami.

Najlepsze efekty osiąga się kiedy uprawiamy sport nawet pięć razy w ciągu tygodnia. Intensywność wysiłku powinna być umiarkowana, a czas jego trwania powinien wynosić od 30-60 minut. Wysiłek powinien być dynamiczny, o charakterze tlenowym i angażujący duże grupy mięśniowe. Bardzo istotne jest, aby aktywność fizyczna zawsze rozpoczynała się rozgrzewką, a kończyła ćwiczeniami o charakterze uspokajającym.

Odpowiednio dobrana i skrojona na możliwości danej osoby dyscyplina sportu, będzie sprawiała wiele radość i satysfakcji. Badania wykazują, że podczas wysiłku fizycznego poziom przyjemności rośnie wraz z kondycją, dlatego dzięki regularnemu treningowi zauważysz istotne zmiany nie tylko w stanie zdrowia, ale także w samopoczuciu i lepszym humorze.

Sport powinien być „skrojony na miarę” upodobań, ilości wolnego czasu, aspiracji, temperamentu, sposobu radzenia sobie ze stresem i umiejętności koncentracji.

Osoby, które do tej pory nie uprawiały sportu systematycznie, często widzą ogromne przeszkody, które stoją na drodze przed podjęciem decyzji o regularnej aktywności fizycznej. Zazwyczaj główny powód stanowi brak czasu, zwątpienie we własne możliwości, a także wstyd.

Mając na uwadze swoje zdrowie i samopoczucie warto jest porzucić wszelkie istniejące bariery.

Aktywność fizyczna w trakcie leczenia onkologicznego

Znaczenie i wartość aktywności fizycznej w trakcie leczenia choroby nowotworowej (oraz po zakończonej terapii) budzi coraz większe zainteresowanie badaczy, jak i Pacjentów onkologicznych.

Chorzy poddawani leczeniu operacyjnemu i po niejednokrotnie długiej terapii farmakologicznej cierpią często na zaburzenia depresyjne i niechętnie podejmują aktywność ruchową wykraczającą poza działania niezbędne do codziennego życia. W konsekwencji prowadzi to często do zwiększenia masy ciała, upośledzenia czynności mięśni – ze wszystkimi negatywnymi następstwami tych zmian.

Osoby będące w trakcie leczenia onkologicznego nie muszą rezygnować z wysiłku fizycznego, przy czym stopień i rodzaj takiego wysiłku w trakcie terapii, musi być dostosowany do stanu zdrowia i skonsultowany z lekarzem prowadzącym. Aby aktywność fizyczna była bezpieczna i przyniosła korzyść Pacjentowi onkologicznemu należy uwzględnić rodzaj i zaawansowanie nowotworu, zakres przeprowadzonej operacji oraz zastosowane leczenie (chemioterapia, radioterapia).

Nie znam badania, które potwierdzałoby szkodliwość wysiłku fizycznego, także w chorobie nowotworowej – komentuje dr n. med. Piotr Gierej z Kliniki Nowotworów Piersi i Chirurgii Rekonstrukcyjnej Centrum Onkologii w Warszawie. Ekspert podkreśla także, że osoby unikające tytoniu i aktywne fizycznie znacznie lepiej reagują na leczenie i maja mniej powikłań po zabiegach chirurgicznych.

Regularna aktywność ruchowa wpływa pozytywnie na stan naszego zdrowia w kontekście profilaktyki przeciwnowotworowej, ale i podnosi jakość życia osób po już przebytej chorobie nowotworowej.

Efekty podejmowanej aktywności fizycznej po zakończonym leczeniu onkologicznym to: zwiększenie siły i sprawności mięśni, zwiększenie wydolności ogólnej, zmniejszenie zmęczenia oraz zmniejszenie częstości akcji serca podczas wysiłku.

Aktywność fizyczna u pacjentów onkologicznych – doniesienia

  • W ramach badania klinicznego SWOG80405 obserwacji poddano ponad 1200 chorych na rozsianego raka jelita grubego, aby ocenić wpływ stopnia aktywności fizycznej na czas całkowitego przeżycia. Deklarowany przez Pacjentów wysiłek przeliczano na tzw. równoważnik metaboliczny MET (metabolic equivalent task), gdzie 1 MET równy jest spoczynkowemu poborowi tlenu.  W badanej populacji tygodniowa godzinowa aktywność fizyczna 47% osób była niższa niż 3 MET, u 24% wynosiła od 3 do 8,9 MET, u 12% od 9 do 17,9 MET, a u 17% ponad 18 MET. Po 6-letniej obserwacji u 1056 chorych wystąpiła progresja nowotworu, a 945 osób zmarło. Nie wykazano związku pomiędzy wysiłkiem fizycznym a czasem całkowitego przeżycia. Osoby aktywne miały jednak dłuższy czas do progresji choroby. Ryzyko wznowy u osób podejmujących największy wysiłek fizyczny (powyżej 18 MET – godzin/tydzień) było o 17% niższe w stosunku do chorych z aktywnością niższą niż 3 MET – godziny/tydzień. Ćwiczenie powyżej 9 MET zmniejszało także o 27% ryzyko wystąpienia poważnych powikłań leczenia.
  • W jednym z badań obserwacji poddano 299 kobiet po zakończonej chemioterapii z powodu raka piersi. Okazało się, że pacjentki wykonujące regularnie ćwiczenia fizyczne o umiarkowanym lub wysokim nasileniu odczuwały mniejsze zmęczenie. W konsekwencji aktywne ruchowe kobiety osiągały lepsze wyniki w testach oceniających koncentrację oraz pamięć w porównaniu do pacjentek po leczeniu onkologicznym, które nie wykonywały ćwiczeń fizycznych.
  • Podczas kongresu Europejskiego Towarzystwa Onkologii Klinicznej w 2018 roku (European Society for Medical Oncology) zaprezentowano wyniki badania oceniającego wpływ aktywności fizycznej na zmęczenie, jakość życia oraz wydolność fizyczną chorych leczonych paliatywnie z powodu raka płuca. W ramach analizy 227 chorych przydzielono do dwóch ramion – grupa kontrolna otrzymywała cotygodniowe telefony z poradami, natomiast grupa eksperymentalna była dodatkowo poddawana częściowo nadzorowanym treningom wysiłkowym i wytrzymałościowym 3 razy w tygodniu, przez 24 tygodnie. Okazało się, że u chorych, którzy uczestniczyli w ponad 70% treningów uczucie zmęczenia zmniejszyło się o 10% w porównaniu do 2% w grupie kontrolnej. Ogólny wskaźnik czynnościowy poprawił się o odpowiednio 11% i 3%, a ogólne poczucie stanu fizycznego i czynnościowego o odpowiednio 8% i 4%.

źródła: materiały prasowe Polska Liga Walki z Rakiem, informacja prasowa Fundacja Rak’n’Roll, Europejski Kodeks Walki z Rakiem
współpraca: mgr Agnieszka Wróblewska, AWF Poznań, Uniwersytet Przyrodniczy w Poznaniu.

ZOBACZ: ONKOPEDIA – SŁOWNIK ONKOLOGICZNY